Etika” fanining predmeti va jamiyat hayotidagi ahamiyati. Reja

Asketizm (grekcha askeo – Mashq qilayotibman) – zohidlik – dunyoning huzur-halovatidan o‘zini haddan-tashqari tiyish yoki diniy kamolotga erishish uchun noz-ne’matlardan nihoyat darajada voz kechish bilan xarakterlanuvchi prinsip. Dastlabki vaqtlarda, qadimgi Gretsiyada asketizm ezgulik fazilatini mashq qilish deb atalgan. Asketizm qadimgi Sharq diniy ta’limotlarida keyin esa Pifagor ta’limotida nazariy jihatdan asoslab berilgan. Ilk xristianlikda umrini halovatdan va riyozatdan, ro‘za tutib va namoz zohid) deb atalgan. Reformastiya davrida asketizmning ilk xristianlik va o‘rta asrchilik ideali o‘zgardi. Protestantizm «dunyoviy asketizm» talabini ilgari surdi. Ilk dehqon va proletar harakatlari asketizmga da’vat qilgan edilar. Bu, hukmron sinfini zeb-ziynat ichida va bekorchilik bilan yashashiga qarshi norozilik formasi edi. Keyinchalik axloqshunoslik ilmida asketizmni aqlga to‘g‘ri kelmaydigan va oqlab bo‘lmaydigan fidoiylik deb, axloqiy kamolot haqidagi noto‘g‘ri tasavvurlarning natijasi deb qaraldi.

Yevdemonizm (grekcha, eudamonia – rohat-farog‘at, baxt-saodat) – axloqshunoslikning gedonizmga yaqin metodologik prinsipi. evdemonizm antik dunyo axloqiy nazariyalaridayoq eng to‘liq ravishda namoyon bo‘lgan edi. (Demokrit, Suqrot, Aristotel). Baxtga intilishni evdemonizm axloq-odobning mezoni va inson axloqiy hatti-harakatining asosi deb hisoblaydi, shaxsiy baxtga intilish–individualistik evdemonizm, ijtimoiy baxtga intilish–sostial evdemonizm deyiladi. XVIII asrdagi fransuz materialistlari (Gelvestiy, Didro) ham evdemonizm tarafdori edilar, ular inson baxti–har qanday jamiyatning va har qanday foydali inson faoliyatining tub maqsadidir, deb e’lon qilgan edilar. evdemonistik axloqshunoslik o‘z aktivligi va insonparvarligi bilan xristianlik axloqshunosliksidan beqiyos yuqori turadi, chunki u oxiratda emas, balki yerda baxtga erishishga da’vat etadi. Biroq evdemonizm baxt tushunchasiga qandaydir umuminsoniy, g‘ayri tarixiy ma’no beradi, vaholangki antagonistik sinflarga bo‘lingan jamiyatda insonning vazifasi haqida yagona bir tasavvur bo‘lmaydi va bo‘lishi ham mumkin emas. Baxt ham o‘sha sostial sharoitga bog‘liqdir. Binobarin, axloq-odobni evdemonistik asoslash ilmiy emasdir.

Egoizm (lotincha, ego – men)–xudbinlik, hayotiy prinsip va axloqiy sifat, ular insonni uning jamiyatga va boshqa kishilarga munosabati nuqtai nazaridan tavsiflaydi. egoizm shunda ifodalanadiki, inson o‘z hatti-harakatida faqat o‘z manfaatlarini ko‘zlab ish ko‘radi, jamiyatning va tevarak-atrofdagilarning manfaatlari bilan hisoblashmaydi. U individualizmning ko‘rinishlaridan biridir. egoizm xususiy mulkchilik munosabatlari uchun juda xarakterlidir. Axloqiy sifat tariqasida egoizm, insoniyatning axloqiy ong tarixida odatda salbiy baholanib kelgan, ammo shunisi ham borki, feodal jamiyatning hukmron tashkilotlariga qarshi kurash davrida egoizm har bir shaxsning baxtiga intilish huquqini asoslashda muayyan rol o‘ynagan. egoizmni targ‘ib qiluvchi nazariyalar tobora ko‘proq antisostial yo‘nalish (Shtirner), so‘ngra esa reakstion mazmun kasb etgan (Nistshe), soxta axloqiy prinsip sifatida egoizmga ongli ixlosmandlik esa aynib amoralizmga aylanib ketgan.