Esse va uning turlari

Esse va uning turlari
Esse (fransuzcha – urinish, sinash, ocherk) – erkin kompozitsiyali, uncha katta bolmagan nasriy asar. Esse orqali narsa va hodisalarga yoki shaxsga oid sub’yektiv fikr bayon qilinadi. Demak, esselar augmenting o’z tomonini yoki o’z tajribalarini, hikoyalarini va hokazolarni ifodalovchi qisqa matndir. Esselar rasmiy va norasmiy bo’lishi mumkin. Rasmiy esselar odatda akademik xarakterga ega va jiddiy mavzularni hal qiladi. Biz ko’proq shaxsiy va ko’proq zavqli elementlarga ega bo’lgan norasmiy esselarga e’tibor qaratamiz.
Esselar falsafiy, tarixiybiografik, publitsistik, adabiy-tanqidiy, ilmiyommabop yoki sof belletristik xarakterda bo’ladi. Esse uslubi obrazliligi, aforistikligi, jonli tilga yaqinligi bilan ajralib turadi. Mazmuni muayyan sabab yoki masalaga oid tugal tafsilotni yoki aniqlikni talab qilmaydigan individual taasurot va mulohazalardan iborat bo’ladi. Musstaqil janr sifatida A.Montel ijodida tarkib topdi. O’zbek adabiyotida XX asrning 70-80-yillaridan esse yaratila boshlandi. Esse odatda yozuvchining hikoyasini aks ettiruvchi qisqa matndir.

Esse turlari

Essening turi yozuvchi o’z o’quvchisiga nimani yetkazmoqchi ekanligiga bog’liq bo’ladi. Umuman olganda, esselarning to’rt turi mavjud:
Hikoya esselari: Yozuvchi bu esse orqali voqea yoki voqeaga sabab bo’lgan jarayonni hikoya qiladi. Demak, bular birinchi shaxs tilidan bo’ladi. Hikoyali esselarni yozishdan maqsad o’quvchini ular sodir bo’layotgan paytda xuddi o’sha yerda bo’lgandek jalb qilishdir. Shuning uchun ularni iloji boricha jonli va haqiqiy qilib ko’rsating. Buni amalga oshirishning bir yo‘li “ko‘rsat, aytma” tamoyiliga amal qilishdir. Shuning uchun siz o’quvchini hikoyaga jalb qilishingiz kerak.
Ta’riflovchi esselar: Bu yerda yozuvchi joyni, obyektni, voqeani hatto xotirani tasvirlaydi. Lekin bu shunchaki narsalarni aniq tasvirlash emas. Yozuvchi o’z so’zlari orqali rasm chizishi kerak. Buning aqlli usullaridan biri o’quvchining his-tuyg’ularini uyg’otishdir. Nafaqat ko’rishga tayanibgina qolmay, balki boshqa hid, teginish, tovush va hokazolarni ham jalb qiling. Tasviriy esse yaxshi bajarilganda, o’quvchi yozuvchining ayni paytda his qilgan his-tuyg’ularini anglaydi.
Faktologik esselar: Bunday esseda yozuvchi mavzuni muvozanatli o’rganishni taqdim etadi. Bunday esse yozish uchun yozuvchi mavzu bo’yicha haqiqiy va keng bilimga ega bo’lishi kerak. Yozuvchining his-tuyg’ulari yoki his-tuyg’ularini tushuntirishga esseda joy yo’q. U toʻliq faktlar, statistika, misollar va boshqalarga asoslangan bo’ladi. Bu yerda kontrastli esselar, sabab va taʼsir esselari va boshqalar kabi quyi turlar mavjud.
Ishonchli esselar: Bu yerda essening maqsadi o’quvchini bahsning o’z tomoniga tortishdir. Ishonchli esse shunchaki faktlarni taqdim etish emas, balki o’quvchini yozuvchining nuqtayi nazariga ishontirishga urinishdir. Ushbu insholarda bahsning ikkala tomoni ham taqdim etilishi kerak. Ammo pirovard maqsad o‘quvchilarni yozuvchining argumenti ko‘proq og‘irlik qilishiga ishontirishdir.

Metafira nima

Metafora so’zi ( yunoncha - “ko’chirish” yoki “bo’ylab yurish”) degan ma’noni anglatadi.
Undalma va uning uslubiyat