Eski oʻzbek yozuvi

Holda	Oxirida	O'rtasida	Boshida		Harfning hozirgi ko'rinshi
Harfning nomi
ﺀ	—				', a, i, u		Hamza
ﺍ	ﺎ			ﺍ		o, a		alif
ﺏ	ﺐ	ﺒ	ﺑ		b		be
ﭖ	ﭗ	ﭙ	ﭘ		p		pe
ﺕ	ﺖ	ﺘ	ﺗ		t		te
ﺙ	ﺚ	ﺜ	ﺛ		s		se
ﺝ	ﺞ	ﺠ	ﺟ		j		jim
ﭺ	ﭻ	ﭽ	ﭼ		ch		chim
ﺡ	ﺢ	ﺤ	ﺣ		h		hoy-i hutti
ﺥ	ﺦ	ﺨ	ﺧ		x		xe
ﺩ	ﺪ			ﺩ		d		dol
ﺫ	ﺬ			ﺫ		z		zol
ﺭ	ﺮ			ﺭ		r		re
ﺯ	ﺰ			ﺯ		z		ze
ﮊ	ﮋ			ﮊ		j		je (zhe)
ﺱ	ﺲ	ﺴ	ﺳ		s		sin
ﺵ	ﺶ	ﺸ	ﺷ		sh		shin
ﺹ	ﺺ	ﺼ	ﺻ		s		sod
ﺽ	ﺾ	ﻀ	ﺿ		z		dod
ﻁ	ﻂ	ﻄ	ﻃ		t		to (itqi)
ﻅ	ﻆ	ﻈ	ﻇ		z		zo (izg`i)
ﻉ	ﻊ	ﻌ	ﻋ		'		ayn
ﻍ	ﻎ	ﻐ	ﻏ		g`		g`ayn
ﻑ	ﻒ	ﻔ	ﻓ		f		fe
ﻕ	ﻖ	ﻘ	ﻗ		q		qof
ک	ک	ﻜ	ﻛ		k		kof
ﮒ	ﮓ	ﮕ	ﮔ		g		gof
نگ/ݣ	ـنگ/ـݣ	ـنگـ/ـݣـ	نگـ/ݣـ		ng		nungof
ﻝ	ﻞ	ﻠ	ﻟ		l		lam
ﻡ	ﻢ	ﻤ	ﻣ		m		mim
ﻥ	ﻦ	ﻨ	ﻧ		n		nun
ﻭ	ﻮ			ﻭ		v, o`, u		vav
ﻩ	ﻪ	ﻬ	ﻫ		h, a		hoy-i havvaz
ﻯ	ﻰ	ﻴ	ﻳ		y, e, i		yo

Unlilar

Holda	Oxirida	O'rtasida	Boshida	hozirgi ko'rinshi	Harfning nomi
ا	ـٰا	ـٰاـ	آٰ	O	Alif

Qaysi so'z bor bo'lishidan qat'i nazar, O unlisi doimo alif bilan yoziladi. Soʻz boshida baʼzan “عٰا” ketma-ketligi boʻlishi mumkin, bu ham O tovushini hosil qiladi, lekin bu juda kam uchraydi va faqat arabcha soʻzlarda mumkin.

	Holda	Oxirida	O'rtasida	Boshida	hozirgi ko'rinshi	Harfning nomi
Agar turkiy tildan bo'lgan fe'l	ا	ـا	ـا	آ	A	Alif
Turkiy tillardan olingan soʻzlar	ه	ـه				Alif + hoyi Havvaz
Fors va arab tilidan kelib chiqqan so'zlar			ـَ	اَ		Zabar

Fors va arab soʻzlarida “A” tovushi zabar bilan ifodalanadi. Zabar baʼzi turkiy soʻzlardagi “A” harfini ifodalash uchun ham qoʻllaniladi, lekin bu odatda ikkinchi boʻgʻin bilan chegaralanadi va faqat boshqa shevalarda tarixan yumshoq unlilarga ega boʻlgan va unlilar uygʻunligini saqlab qolgan turkiy soʻzlarda uchraydi.
“A” harfi bilan tugagan turkiy kelib chiqishi fe’l va fe’l qoʻshimchalari oxirida “Hoyi Havvaz” harfi oʻrniga Alif qoʻllanib yoziladi.
Oʻzbek tilining oʻzi unlilar uygʻunligini yoʻqotgan boʻlsa-da, bu alifbo orqali eski oʻzbek tilida saqlanib qolgan. “Orqaga” unli uygʻunligi soʻzlarida “A” ni ifodalash uchun Alif harfi ishlatiladi. Tarixan "old" unli uyg'unligi bo'lgan so'zlarda "A'" ifodasi uchun Zabar harfi ishlatiladi. Bu muhim, chunki uyg'ur tilida bu farq yanada mustahkamroq va Alif ham, Zabar ham barcha vaziyatlarda turli xil tovushlarni chiqaradi, bu emas. Oʻzbek tiliga oʻxshab aralash.Shuning uchun ham eski oʻzbek tilida “A” harfini ikki xil tarzda yozish tillararo uygʻunlik uchun muhim edi.

Holda	Oxirida	O'rtasida	Boshida	hozirgi ko'rinshi
ے	ـے	ـېـ	اېـ	E

Bu faqat fors va turkiy soʻzlarning birinchi boʻgʻinida uchraydi. Arab tilida bu mavjud emas. Tarixan bu xat "ای" harfidan farqli ravishda yozilmagan, ammo o'quvchiga sodda bo'lishi uchun zamonaviy formatda berilgan.

	Holda	Oxirida	O'rtasida	Boshida	hozirgi ko'rinshi	Harfning nomi
normal holatlar	ی	ـی	ـیـ	ایـ	I	Yo
Juda kam uchraydigan ikkinchi boʻgʻinli turkiy soʻzlar	ـِو					Zer+Vov

Bu har qanday va barcha bo'g'inlarda uchraydigan oddiy unli.
Baʼzan ikkinchi boʻgʻinda “i” harfi ketma-ketligi “i”ni ifodalash uchun ishlatiladi. Bu faqat turkiy so'zlarda bo'lib, juda kam hollarda uchraydi. Bunga misol qilib “Xotun خٰاتِون”, “oʻrik اۄرِوک” “Boyin بۄیِون”, “Yomgʻir یٰامغِور” va “Oltin آٰلتِون” kabi soʻzlarni keltirish mumkin. Bu muhim oʻzgarishning saqlanishiga sabab, uygʻur tilida ikkinchi boʻgʻinda kelgan bu “vov” harfi aslida oʻz talaffuzini saqlab qolganligi, uygʻur tilidagi bu soʻzlarning “Xotun”, “oruk”, “Boʻyun”, “” talaffuz qilinishidir. Yomg'ur" va "Oltun". Eski oʻzbek yozuvi turkiy tillarni oʻzaro tushunishni birinchi oʻringa qoʻyish uchun uygʻunlashtirishga yordam berganining yana bir usuli bu.

Holda	Oxirida	O'rtasida	Boshida	hozirgi ko'rinshi
ۄ	ـۄ	ـۄـ	اۄ	O'

Bu maxsus eslatmalarsiz oddiy xat. U faqat fors va turkiy soʻzlarning birinchi boʻgʻinida uchraydi. Arabcha soʻzlarda uchramaydi. Tarixiy yozuvda bu harf "او" dan farqlanmaydi. Ushbu sahifada uni zamonaviy tamoyillarga ko'ra farqlash uchun maxsus xat berilgan.

Holda	Oxirida	O'rtasida	Boshida	hozirgi ko'rinshi	Harfning nomi
و	ـو	ـوـ	او	U	Vov

Bu oddiy xat bo'lib, qanday ko'rinsa ham yoziladi. U har qanday bo'g'inda mavjud bo'lishi mumkin.
Faqat arab va fors tillariga xos unlilar.
Quyidagilar arab va fors tillariga xos boʻlib, afsuski, ularning joylashuvi yodga olinishi kerak.

	Holda	Oxirida		O'rtasida		Boshida		hozirgi ko'rinshi		Harfning nomi
Bu arab va fors tillarida tarixiy qisqa unli. uning joylashuvi yodga olinishi kerak.		ـِه		ـِ		اِ		I		Zer
Bu arab va fors tillarida tarixiy qisqa unli. uning joylashuvi yodga olinishi kerak. Yakuniy shaklga ega emas			ـُ		اُ		U		Pish
Agar arabcha qoʻshimcha soʻz “an” bilan tugasa, “lutfan لُطفاً” yoki “zotan ذاتاً” kabi bu harf bilan yoziladi.	اً	ـاً						-an		Tanvin

Undosh tovushlar
Hozirgi oʻzbek tilida “ژ” harfi ham, “ج” harfi ham bir-biridan farq qiladigan tovushlarni hosil qiladi, lekin afsuski, bu zamonaviy alifboda koʻrsatilmagan.
"ݣ" harfi tarixan "نگ/نک" ketma-ketligi bilan yozilgan, ammo bu etimologik jihatdan to'g'ri emas. Bu harf ilk bor oʻrta asr turkiy adabiy davrida ixtiro qilingan boʻlib, turkiy soʻzlarga xos boʻlib, fors va arab tillarida uchramaydi.
Eski oʻzbek tilining undoshlari juda fonetik va izchil. O'rgatish yoki yodlash kerak bo'lgan yagona undosh tovushlar bu arabchadir. Bu undosh tovushlar: ع، ح، ف، ث، ذ، ص، ض، ط، ظ. Arab tilidagi ildiz tizimini hisobga olsak, bu undoshlarni yodlash va joylashtirish qiyin emas. Agar siz bitta uch harfli ildizni bilsangiz, undosh tovushlarning barchasini bir oz boshqacha (lekin o'xshash) ma'noga ega bo'lgan kelajakdagi so'zning ildizini bilish orqali bilishingiz mumkin. Zamonaviy Eronda arab tilini bilmaydigan ma'ruzachilar haligacha o'zlari ko'rmagan arabcha so'zlarning to'g'ri yozilishini bashorat qila oladilar, chunki ular o'tmishda bir xil 3 undoshli o'xshash so'zga duch kelishgan.