Ёшларнинг Ўзбекистон Республикаси Конститутциясида белгиланган ҳуқуқ ва мажбуриятлари
Yoshlarning konstitutsiyaviy burch va majburiyatlari
Download 129,06 Kb.
|
|
4.Yoshlarning konstitutsiyaviy burch va majburiyatlari “Burch ” jamiyat va davlat tomonidan belgilangan va huquqiy normalarda o‘z aksini topgan talablarni bajarish zaruriyatidir. Bundan tashqari burchning o‘ziga xos jihatlari bo‘lib, ular quyidagilarda namoyon bo‘ladi. Burch, asosan qoidalardan, axloqiy normalardan kelib chiqadi, “majburiyat” esa aksariyat hollarda shartnoma va bitimlardan kelib chiqadi; burch shaxs tug‘ilgandan to umrining oxiriga qadar davom etadi, majburiyat esa shartnomaning amal qilish davrigacha bo‘ladi; shuningdek, burch davlat va jamiyat tomonidan belgilanib, uning bajarilishi talab etiladi. Burch va majburiyat bajarilmagan taqdirda ko‘riladigan chora-tadbirlar turlichadir. Burch bajarilmaganda huquqiy ta'sir choralari qo‘llaniladi.
majburiyatini anglatuvchi axloqiy tushuncha. Burchda obektiv munosabatlar ifodalanadi. Ya'ni u jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy va axloqiy negizlari bilan belgilanadi. Burchning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud bo‘lib, u insonning ichki kechinmalari, tashqaridan turib nazorat qilinmaydigan murakkab ruhiy holatini ifodalaydi. Burch imon-e'tiqod, onglilik, halollik, vijdon kabi tushunchalar bilan chambarchas bog‘liq. Burch qanday vazifa, kimning oldidagi majburiyat ekanligiga qarab turlicha bo‘ladi (milliy burch, ijtimoiy burch, umuminsoniy burch va boshqalar). Ijtimoiy va shaxsiy burch, oilada ota-onalik burchi, farzandlik burchi va boshqalar. Burch nisbiy tushuncha. U ijtimoiy taraqqiyot jarayonida mazmunan boyib, shaklan o‘zgarib boradi. Hozirgi sharoitda yoshlarning tabiat va avlodajdodlar oldidagi burchi yangicha mazmun kasb etib bormoqda. Oilaviy burch esa jamiyat oldidagi turgan maqsadlar bilan yanada uyg‘unlashmoqda. Bizda ona Vatanga, xalqqa xizmat qilish eng ulug‘ va sharafli burch hisoblanadi. Konstitutsiyamizning 48-moddasiga ko‘ra, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga rioya etishga, boshqa kishilarning huquqlari, erkinliklari, sha'ni va qadrqimmatini xurmat qilishga majburdirlar. Konstitutsiya va qonunlarga rioya etish – nafaqat ularning qoidalarni buzmaslik, balki fuqarolarning o‘z faoliyati, hayot tarzi bilan konstitutsiyaviy prinsip va asoslarni, qonunchilik normalarini real voqelikka aylantirishga ko‘maklashishlari demakdir. Prezidentimiz I.A. Karimov “Asosiy qonunimizda birinchi navbatda shaxs manfaatining davlat manfaatidan ustun qilib eng oliy qadriyat sifatida muhrlab quyilganligini yana bir marta ta'kidlab o‘tish o‘rinli deb bilaman. Aynan ana shu qa'tiy talabni nafaqat qonunlarimiz va huquqiy me'yoriylarimizda belgilab berish, balki bu prinsipni hayotimizga tadbiq qilish o‘ta muhim ahamiyatga egadir”, deb ta'kidlaganlari be'jiz emas. Zero, Konstitutsiya va qonunlarga rioya qilmaslik davlat tomonidan belgilangan qoidalarning huquqiy me'yorlarini buzilishiga olib keladi. 49-moddaga ko‘ra, fuqarolar O‘zbekiston xalqining tarixiy, ma'naviy va madaniy merosini avaylab asrashga majburdirlar. Madaniy yodgorliklar davlat muhofazasidadir. 32 Yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda mazkur burchga nisbatan mas'uliyatni oshirish muhim ahamiyatga ega. O‘zbekiston xalqining tarixiy, madaniy va ma'naviy boyliklarini, madaniy yodgorliklarini ehtiyot qilish va saqlash har bir fuqaroning burchidir. Tarixiy, ma'naviy va madaniy merosimiz obektlari sirasiga muzeylar va muzey boyliklari, boshqa badiiy qadriyatlar (tarix va madaniyat yodgorliklari, davlat fondlari, shu jumladan, kitob, kino, foto va fonohujjatlarning davlat fondlari), arxivlar va ilmiy tadqiqot muassasalarining fondlari kiradi. Ona yurtimiz O‘zbekiston zaminidagi arxitektura yodgorliklari, tarixiymadaniy hudud va obektlar, badiiy va musiqiy asarlar, xalq og‘zaki ijodiyoti o‘zbek xalqining o‘zligini anglashiga, dunyoga tanilishiga xizmat qiladi. Ota-bobolarimizdan qolgan bunday buyuk merosni biz avaylab-asrab kelgusi avlodlarga etkazish uchun mas'uldirmiz. Prezident I.Karimov O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi sessiyasida so‘zlagan nutqida “Noyob tarixiy yodgorliklarni saqlash va ta'mirlash, o‘zbek xalqi yaratgan va milliy boylik bo‘lgan san'at asarlarini izlab topish, ularni O‘zbekistonga qaytarish ma'naviyat dasturimizning muhim bo‘lagini tashkil etadi. Bu milliy boylik bizga ota-bobolarimizdan meros bo‘lib qolgan. Binobarin, biz ham uni ko‘z qorachig‘iday asrab-avaylashimiz va farzandlarimizga meros qilib qoldirishimiz kerak”, deb ta'kidlagandi. Vatanimiz mustaqillikka erishgach, mamlakatimiz hududidagi dunyo sivilizatsiyasi rivojlanishida katta o‘rin tutgan, o‘nlab asrlar davomida shakllangan tarixiy shaharlar, 10 mingdan ortiq me'moriy va tarixiy obidalarni (ularning 6113 tasi davlat muhofazasiga olingan, shu jumladan: me'morchilik obidalari - 2164, arxeologik obidalar - 3186, monumental san'at yodgorliklari - 763 ta) avaylab saqlash, hisobga olish, o‘rganish, ularni ta'mirlab, kelajak avlodlarga etkazish, dunyoga olib chiqib targ‘ib qilishdek ezgu maqsadlar yo‘lida chmnakam tarixiy ishlar amalga oshirildi. Jumladan, “Meros” davlat dasturining qabul qilinishi, Amir Temur tavalludining 660 yilligini, Xiva va Buxoro shaharlarining 2500 yillik yubileyi, Imom al-Buxoriy tavalludining 1225 yilligini, Ahmad al-Farg‘oniy tavalludining 1200 yilligini, Termiz shahrining 2500 yilligini, Imom Abu Mansur al-Moturudiy tavalludining 1130 yilligini, Burxoniddin al-Marg‘inoniy tavalludining 910 yilligini, Alisher Navoiy tavalludining 560 yilligini, Abdulxoliq G‘ijduvoniy tavalludining 900 yilligini, Qarshi shahrining 2700 yilligini, Samarqand shahrining 2750 yilligini, Marg‘ilon shahrining 2000 yilligini nishonlashga doir ko‘plab qarorlar qabul qilinishi va ularning to‘la-to‘kis ado etilishi millatimizning o‘zligini anglashida, yoshlarimizning o‘tmishi sharafli xalqning, beqiyos ulug‘ zotlarning farzandi ekanini idrok etishida nihoyatda muhim rol o‘ynadi. Shunday ekan, bu obektlarni himoya qilish, ulardan bahramand bo‘lish va ularni kelajak avlodlarga etkazish har birimizning muqaddas insoniy va fuqarolik burchimiz hisoblanadi. Konstitutsiyamiz tarixda sinalgan umumbashariy qadriyatlarni o‘zida mujassam etgan. Jumladan, eng qadimgi tarixiy-huquqiy manbalardan biri, zardushtiylikning muqaddas kitobi “Avesto”da ta'kidlanishicha, bizning ajdodlarimiz to‘rtta element - er, suv, olov va havoni muqaddas hisoblab, ularni himoya qilganlar. Atrof muhitga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lib, uni har qanday tajovuzdan 33 himoya qilganlar. Bu bashariy qadriyatlar Konstitutsiyamizning 50-moddasida ham o‘z aksini topgan. Yurtboshimiz I.Karimov “Ekologiya hozirgi zamonning keng miqyosdagi keskin ijtimoiy muammolaridan biridir, uni hal etish barcha xalqlarning manfaatlariga mos bo‘lib, sivilizasiyaning hozirgi kuni va kelajagi ko‘p jihatdan ana shu muammoning hal qilinishiga bog‘liqdir” deb ta'kidlaydi. Zero, jamiyatimiz barcha a'zolarining yuksak mas'uliyatlaridan biri - bu tabiat boyliklarini saqlash va ulardan oqilona foydalanish, tabiatni muhofaza qilish vazifasidir. Mustaqillik yillarida Respublikamizda qabul qilingan “Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi (1992 yil 9 dekabr, 1995 yil 6 maydagi qo‘shimchalar), “Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi (1993 yil 6 may), “Muhofaza etiladigan tabiiy hududlari to‘g‘risida”gi (1993 yil 7 may), “Yer osti boyliklari to‘g‘risida”gi qonunlar, (2002 yil 13 dekabr), “O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida” gi, “Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida”gi, “Atmosfera havosini muhofaza qilish qilish to`g‘risida” gi, “O‘rmon to‘g‘risida”gi (1999 yil 15 aprel), “Davlat sanitariya nazorati to‘g‘risida”gi, hamda “Chiqindilar to‘g‘risida”gi qonunlar fuqarolarga tabiatni muhofaza qilishda alohida majburiyat yuklaydi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi asosida tabiiy muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va aholining ekologik xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan qonunlar qabul qilindi, mamlakatimiz xalqaro konvensiya, shartnoma va bitimlarga qo‘shildi. O‘rta Osiyo va Qozog‘iston davlatlari rahbarlarining 1993 yil mart oyidagi Qizil O‘rdadagi uchrashuvi, 1994 yil mart oyidagi Toshhovuzdagi davlatlararo kengash, 1995 yil 20 sentabrdagi Nukusdagi uchrashuvi, 1996 yil Shvetsariyaning Jeneva shahridagi Monreal bayonnomasi, 1998 yil iyun oyida Daniyaning Orxus shahrida bo‘lib o‘tgan xalqaro konferensiya, 1999 yil maydagi Bishkek uchrashuvi, O‘zbekiston va MDH a'zolari bilan ikki tomonlama kelishuv asosidagi davlatlararo ekologik Kengash, 2004 yil 11 martda qabul qilingan 2004-2008 yillarga mo‘ljallangan “O‘zbekiston Respublikasining Yevropa Ittifoqi
2003) va boshqalar shular jumlasidandir. Tadbirkorlik, mehnat va boshqa daromad keltiruvchi faoliyat bilan shug‘ullanayotgan fuqarolarning, xususan, yoshlarning muhim majburiyatlaridan biri Konstitutsiyamizning 51-moddasida shunday ifodalanadi: Fuqarolar qonun bilan belgilangan soliqlar va mahalliy yig‘imlarni to‘lashga majburdirlar. Soliqlar deganda, muayyan miqdorda undiriladigan, muntazam, qaytarib berilmaydigan va beg‘araz xususiyatga ega bo‘lgan, byudjetga yo‘naltirilgan majburiy pul to‘lovlari tushuniladi. Boshqa majburiy to‘lovlar deganda Soliq kodeksida belgilangan davlat maqsadli jamg‘armalariga majburiy pul to‘lovlari, bojxona to‘lovlari, shuningdek vakolatli organlar hamda mansabdor shaxslar tomonidan yuridik ahamiyatga moliq xarakatlarni to‘lovchilarga nisbatan amalga oshirish uchun, shu jumladan muayyan huquqlarni yoki lisenziyalar va boshqa ruhsat beruvchi hujjatlarni berish uchun to‘lanishi lozim bo‘lgan yig‘imlar, davlat boji tushuniladi. 34 O‘zbekiston Respublikai Moliya vazirligining ma'lumotlariga qaraganda, davlat byudjeti daromadlarining asosiy qismini soliqlar va majburiy to‘lovlar tashkil etadi.
Soliqlarni davlatning qon tomirlariga o‘xshatish mumkin. Odamzodning yashashi uchun qon tomirlari naqadar muhim bo‘lsa, soliqlarning ham davlat byudjeti uchun ahamiyati shunchalik muhimdir. Soliqlar O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi va davlat hokimiyatining mahalliy organlari tomonidan belgilangan, hududning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga xizmat qiluvchi yig‘imlardir. Soliq bilan bog‘liq bo‘lgan huquqiy munosabatlar 2007 yil 25 dekabrda qabul qilingan , 2008 yil 1 yanvardan kuchga kirgan O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi bilan tartibga solinadi. Davlat to‘plangan soliqlarni mamlakatning mudofaa qobiliyatini, fuqarolarning xavfsizligini ta'minlashga, iqtisod, ma’orif, fan, sog‘liqni saqlashni rivojlantirishga, onalik va bolalikni, yordamga muhtoj aholi qatlamlarini ijtimoiy muhofaza qilishga, maqsadga yo‘naltirilgan, kompleks ijtimoiy dasturlarni butun jamiyat manfaatlari yo‘lida amalga oshirishga sarflaydi. Voyaga etgan, mehnatga layoqatli farzandlar o‘z ota-onalari to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilishlari lozimligi ham Konstitutsiyamizning 66-moddasida mustahkamlangan. Ular o‘z ota-onalariga ma'naviy yordam berishga hamda ko‘maklashishga majburdirlar. Ota-onalar turmushidan xabardor bo‘lib, sihatsalomatligiga katta e'tibor berishlari kerak. Farzandlarnig ota-onalari to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilish majburiyatlari ilgari ularnig ahloqiy majburiyati bo‘lib hisoblangan. Mustaqil O‘zbekiston Respublikasining amaldagi Konstitutsiyasini qabul qilish bilan bolalarning bu majburiyati Konstitutsiyaviy majburiyatga aylandi.Farzandlar ota-onalarini mehnatga layoqatsiz bo‘lib qolganlarida, ayniqsa, nogiron bo‘lib qolganlarida ularga yordam ko‘rsatishlari, ular nimaga muhtoj bo‘lsalar, shularni muhayyo qilib turishlari lozim. Voyaga etgan farzandlarning ota-onalari to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilishlari aliment majburiyati vujudga kelganmi yoki yo‘qmi, undan qat'i nazar, paydo bo‘ladi. Ko‘pincha ota-onalar qarilik yoki nogiron bo‘lgan davrlarida yoshga doir pensiya olib, moddiy tomondan yaxshi ta'minlangan bo‘lsalar-da, ammo ular o‘z farzandlarining ular to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilishlariga, ma'naviy e'tiborlariga muhtoj bo‘ladilar. Aksariyat holatlarda ota-onalar bunday bolalardan aliment undirish haqida da'vo qilmaydilar. Ammo bolalarni muhtoj va mehnatga layoqatsiz ota-onalari to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilmasliklari ularni aliment undirish haqida sudga da'vo arizasi bilan murjaat etishga majbur etadi. Farzandlar ota-onalari to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilmasalar, ularga nisbatan ma'muriy va hattoki jinoiy javobgarlik choralari ham ko‘rilishi mumkin.Insofsiz, otaonalariga nisbatan o‘z farzandlik burchlarini eslaridan chiqarib qo‘ygan bolalarga nisbatan ularning yashash yoki ishlash joylarida ma'naviy qiyofasini muhokama qilish, jamoatchilik izzasini qo‘llash ham ta'kidlab o‘tilgan bo`lib, bu ham konstitutsiyaviy normaning qanchalik mustahkamligini va shu bilin birga faqat otaona emas, balki voyaga etgan farzand ham oila muqaddasligi yuzasidan ko‘plab majburiyatga ega ekanligining kafolatlaydi . 35 Yoshlarning tom ma'nodagi vatanparvarlik fazilatlari ularning vatanni himoya qilish burchiga bo‘lgan mas'uliyatida namoyon bo‘ladi desak, mubolag‘a bo‘lmaydi. Konstitutsiyamizning 52-moddasiga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasini himoya qilish – O‘zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchidir. Fuqarolar qonunda belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o‘tashga majburdirlar. Har bir fuqaro O‘zbekiston Respublikasi manfaatlarini har tomonlama himoya qilish, uning qudratini va obro‘-e'tiborini mustahkamlash uchun barcha choralarni ko‘rishi lozim. Bundan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad - davlat mustaqilligini, uning hududiy yaxlitligini, aholini tinch hayot kechirishini ta'minlashga qaratilgan tadbirlarni amalga oshirishdan iborat. O‘zbekiston Respublikasini himoya qilish bo`yicha mamlakatimiz qonunchiligida etarlicha huquqiy asoslar mavjud.Jumladan, “Mudofaa
“O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari rezervidagi xizmat to‘g‘risida”gi, “Fuqaro muhofazasi to‘g‘risida”gi, “Terrorizmga qarshi kurash to‘g‘risida”gi, “O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasi to‘g‘risida”gi va boshqa qonunlar, Umumiy qo‘shin nizomlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va hukumat qarorlari, jumladan, O‘zbekiston Respublikasining Milliy xavfsizlik konsepsiyasi (mazkur Konsepsiya asosida Mudofaa doktrinasi ishlab chiqildi), O‘zbekiston Respublikasining Tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasi va shu kabi hujjatlar kiradi. Shuningdek, harbiy huquqning maxsus manbalari ham bo‘lib, ular jumlasiga harbiy boshqaruvning normativ-huquqiy hujjatlarini, chunonchi – buyruqlar, qoidalar, yo‘riqnomalar va boshqalarni kiritish mumkin. Ular qonunosti va farmoyish tusidagi hujjatlardir. Mamlakatimizda mudofaaning huquqiy asoslarini rivojlantirish uch bosqichda o‘tdi. Birinchi bosqichda «Mudofaa to‘g‘risida”gi, “Umumiy harbiy majburiyat
qonunlar qabul qilindi. Ulardan oldinroq «Respublika yoshlarini harbiy xizmatga chaqirish va harbiy xizmatni o‘tashni takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” (04.09.1990 y. №PF-52), «O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa ishlari vazirligini tashkil etish to‘g‘risida” (06.09.1991 y. №PF-243) Prezident farmonlari e'lon qilingan edi. Shuningdek, Prezidentimizning «SSSR Ichki ishlar vazirligining ichki qo‘shinlari va o‘quv yurtlari to‘g‘risida” (10.01.1992 y. №PF-318), «Harbiy va maxsus unvonlarni berish tartibi to‘g‘risida» (19.02.1992 y. №PF-345), «O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan harbiy qismlar va harbiy-o‘quv yurtlari to‘g‘risida” (20.02.1992 y. №PF-347), «O‘zbekiston Respublikasining hududida joylashgan chegara qo‘shinlarining bo‘linmalari to‘g‘risida» (24.03.1992 y. №PF-365), «O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashtirilgan havo desanti qo‘shinlari, harbiy-transport aviasiyasi, razvedka qismlari va ta'minot qismlari to‘g‘risida” (18.05.1992 y., №PF-434), “O‘zbekiston Respublikasi hududidagi kimyoviy qo‘shinlar harbiy qismlari to‘g‘risida” (13.11.1992 y., №PF-496), “O‘zbekiston Respublikasi davlat chegaralarini qo‘riqlashni yanada mustahkamlash to‘g‘risida”gi (26.04.1993 y., №PF-600) farmonlari va boshqa hujjatlar ham shular jumlasidandir. 36 Davlatning mudofaa qudrati asosida mamlakat iqtisodiy salohiyatini mustahkamlab borish maqsadi yotadi. 90-yillarning o‘rtalarida O‘zbekistonda qo‘shinlarning ustuvor turlari uchun yuqori malakali ofitserlarni tayyorlash maqsadiga xizmat qiladigan bir qator harbiy o‘quv yurtlari tashkil etildi. To‘rtta harbiy bilim yurti, shu jumladan, uchuvchilar bilim yurtidan tashqari 1993 yilda Toshkent aloqa elektrotexnika instituti (hozirgi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti) huzurida aloqa xizmati mutaxassislarini tayyorlaydigan harbiy fakultet ochildi. 1994 yilda Qurolli Kuchlar Akademiyasi tashkil etilib, bu yerda oliy harbiy malakali ofitser kadrlar tayyorlashga kirishildi. Shuningdek, armiyaning texnik jihozlanishini mustahkamlash chora-tadbirlari ko‘rildi. Harbiy xavfsizlik huquqiy asoslarini rivojlantirishning ikkinchi bosqichi harbiy infratuzilmaning rivojlantirilishi va harbiy qurilish huquqiy bazasining yanada mustahkamlanishi, harbiy sohada xalqaro hamkorlikning kengaytirilishi bilan tavsiflanadi. Mazkur bosqich O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzurida Milliy
Reaspublikasi Prezidentining 01.05.1995 yilda e'lon qilingan PF-1149-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik kengashi to‘g‘risida”gi Farmoniga binoan tashkil topdi). Masalan, 1995 yilning 30 avgustida Harbiy doktrina qabul qilinib, unda davlatlararo harbiy mojaro va ziddiyatlarning oldini olish hamda ularni bartaraf etishda faol qatnashish belgilangan bo‘lib, bunda qarama-qarshiliklarning keskinlashuvi sabablarini diplomatik yo‘l bilan hal etishga urg‘u berildi. Mudofaa yo`nalishidagi islohotlarning uchinchi bosqichi 1999 yildan boshlandi. Bu islohotning mohiyati harbiy qurilish muammolarini hal etishga yangicha yondashuvlar va mamlakat Qurolli Kuchlarini sifatli modernizatsiya etishdan iborat. Oxirgi yillarda harbiy sohaga tegishli ba'zi bir qonunlarga tegishli o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritildi. Xususan, 2002 yil 12 dekabrda qabul qilingan “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi qonunning 19- moddasi, birinchi qismi “Fuqarolarning muddatli harbiy xizmatga hamda safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatga chaqirilishi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga asosan yiliga bir marta - fevral – mart oylarida o‘tkaziladi”, deb belgilab qo‘yildi. Bu ham o‘ziga xos harbiy sohadagi islohotlarning bir huquqiy ko‘rinishidir. Harbiy islohotning asosiy qoidalari O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning Oliy Majlis sessiyalarida qilgan qator ma'ruzalarida chuqur ochib berildi va milliy armiyaning tuzilishini o‘zgartirishni taklif etdi. Eng avvalo, gap kontrakt asosida harbiy xizmat qilishga o‘tish orqali armiyani qisqartirish xususida bordi. Markaziy Osiyo sharoitida samarali jangovar harakatlar olib borishga qodir professional armiyaga asos bo‘lib qolishi haqida so‘z yuritildi. O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari jangovar tayyorgarligini ta'minlashning ustuvor vazifalari orasida qo‘shinlarni tayyorlashda milliy g‘oya, milliy mustaqillik mafkurasiga tayangan holda tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning butun tizimini qayta tuzishga kirishilganligini alohida ta'kidlash zarur. Mamlakat Prezidenti tashabbusi bilan Qurolli Kuchlarning rezervchilari instituti tarkib topganligi muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Rezerv safini to‘ldirishning maqsadi, vazifalari, prinsiplari va urush vaqtida rezervdan foydalanishning mexanizmi belgilab qo‘yildi. 37 Mintaqamizdagi va mamlakatimiz chegaralari yaqinidagi murakkab harbiysiyosiy vaziyat, butun jahonda ekstremistik kuchlar kuchayganligi Prezidentning 2000 yil 7 fevraldagi Farmoni bilan tasdiqlangan yangi Mudofaa doktrinasini ishlab chiqish zaruriyatini yuzaga keltirdi, unga muvofiq mamlakat Qurolli Kuchlari o‘zida Mudofaa vazirligi bo‘linmalari, Chegara qo‘shinlari, Ichki ishlar vazirligi hamda Milliy xavfsizlik xizmatining maxsus bo‘linmalari va boshqa idoralarning harbiy tuzilmalarini birlashtirdi. Mudofaa va harbiy qurilish sohasida yagona davlat siyosatini o‘tkazish hamda rivojlangan demokratik davlatlar tajribasini chuqur o‘rganish asosida Qurolli Kuchlar ustidan samarali fuqarolik nazoratini o‘rnatish maqsadida Mudofaa vazirligi hamda respublikaning mudofaa va xavfsizlikni ta'minlovchi boshqa tuzilmalari oldida turgan vazifalar qayta ko‘rib chiqildi. Qurolli Kuchlarning Birlashgan shtabi tashkil etildi va u O‘zbekiston Respublikasining suvereniteti hamda hududiy yaxlitligini qurolli himoya qilish bo‘yicha qarorlarni ishlab chiquvchi va amalga oshiruvchi yagona qo‘mondonlik organiga aylandi. Kompyuter texnologiyalaridan, modellashtirish, chalg‘itish uslublaridan va boshqa zamonaviy ta'lim shakllaridan foydalaniladigan, harbiy xizmatchilarni tayyorlashning mutlaqo yangi shakllari hisoblanadigan serjantlar maktablari va tayyorlov markazlari joriy etildi. O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida muddatli harbiy xizmatni o‘tab bo‘lgan fuqarolarga davlatimiz tomonidan bir qancha imtiyozlar yaratib kelinmoqda. Misol tariqasida, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 31 mayda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida
muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida muddatli harbiy xizmatni o‘tab bo‘lgan, harbiy qismlar qo‘mondonligining tegishli tavsiyanomalariga ega bo‘lgan fuqarolar barcha yo‘nalishlar va mutaxassisliklar bo‘yicha bakalavr tayyorlashda respublikaning barcha oliy ta'lim muassasalariga kirishda to‘plash mumkin bo‘lgan maksimal ballarning 27 foizi miqdorida qo‘shima ball shaklidagi imtiyozga ega bo‘ladilar. O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida muddatli harbiy xizmatni o‘tab bo‘lgan fuqarolarga harbiy qismlarning qo‘mondonligi tomonidan oliy ta'lim muassasalariga kirish uchun berilgan tavsiyanomalar ular berilgan sanadan boshlab, uch yil mobaynida amal qiladi. O‘zbekiston Respublikasining umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risidagi qonunining 1-moddasida: “O‘zbekiston Respublikasini tashqaridan bo‘ladigan qurolli tajovuzdan himoya qilish O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining konstitutsiyaviy burchidir” deb mustahkamlangan. Vatan himoyasidek konstitutsiyaviy burchni amalga oshirish O‘zbekiston Respublikasining 2001 yil 11 maydagi “Mudofaa to‘g‘risida”gi qonuniga asoslanadi. O‘zbekiston Qurolli kuchlari va boshqa qo‘shinlari fuqarolarni umumiy harbiy majburiyat asosida harbiy xizmatga chaqirish hamda fuqarolarning shartnomaga asosan harbiy xizmatga kirishi orqali to‘ldiriladi. 38 Ular chaqiriqqacha kompleks tayyorgarlik – chaqiriluvchilarni harbiy-texnik mutaxassisliklarga tayyorlash, harbiy o‘quv yurtlariga tayyorlash va kirish, jismoniy tayyorgarlik, davolash, sog‘lomlashtirish ishlari, umumiy ta'lim tayyorgarligini oshirish va davlat tilini o‘rganish kabi tayyorlash ishlaridan o‘tadilar. Qonunga ko‘ra, tinchlik vaqtida salomatligi harbiy xizmatga yaroqli bo‘lgan va chaqiriluv kunida 18 yoshga to‘lgan erkak O‘zbekiston fuqarolari muddatli harbiy xizmatga chaqiriladilar.Umumiy harbiy majburiyat fuqarolarni harbiy xizmatga tayyorlashni, harbiy xizmatga chaqirishni, chaqiruv yoki kontrakt bo‘yicha harbiy xizmat o‘tashni, rezervdagi xizmatni, muqobil xizmatni, harbiy ro‘yxatdan o‘tish qoidalariga rioya etishni, favqulodda vaziyatlarda yoki O‘zbekiston Respublikasiga qarshi tajovuz bo‘lgan taqdirda aholini muhofaza etish tadbir-choralarini qamrab oladi. O‘zbekiston Qurolli kuchlari va boshqa qo‘shinlari fuqarolarni umumiy harbiy majburiyat asosida harbiy xizmatga chaqirish hamda fuqarolarning shartnomaga asosan harbiy xizmatga kirishi orqali to‘ldiriladi.Ayrim uzrli sabablarga ko‘ra, ya'ni oilaviy sharoiti, salomatligining yomonlashuvi yoki o‘qishni davom ettirilishi hollarida chaqiriluvchilarni chaqirish muddati (“Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi qonunning 17-moddasiga asosan) uzaytiriladi.Shuningdek, chaqiruvdan kechiktirishga ega bo‘lganlar, muddatli harbiy xizmatga chaqirishdan ozod qilinganlar, dastlabki surishtiruv o‘tkazilayotgan va tergovga daxldor shaxslar, tinchlik paytida salomatligi tufayli harbiy xizmatga yaroqsiz deb topilgan, 27 yoshgacha harbiy yoki muqobil xizmatga chaqirilmagan, diniy idoralarning birida diniy rutbaga ega bo‘lgan, tug‘ishgan aka-ukalaridan biri muddatli harbiy xizmatni o‘tash vaqtida halok bo‘lgan shaxslar xizmatga chaqirilmaydilar. Umumiy harbiy majburiyat O‘zbekiston Respublikasi hududida doimiy yoki vaqtincha yashayotgan chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga tatbiq etilmaydi. Muddatli harbiy xizmat muddatlari kalendar hisobida: muddatli harbiy xizmatni oddiy askarlar va serjantlar tarkibi lavozimlarida o‘tayotgan harbiy xizmatchilar uchun – o‘n ikki oy (oliy ma'lumotli shaxslar uchun – to‘qqiz oy); muddatli harbiy xizmatni chaqiruv bo‘yicha ofitserlar tarkibi lavozimlarida o‘tayotgan ofitserlar uchun – to‘qqiz oy qilib belgilangan. Muddatli harbiy xizmatni o‘tash tartibi tegishli qonun hujjatlari bilan belgilanadi. Muddatli harbiy xizmatni o‘tashga yaroqli hamda chaqirilish muddatini kechiktirish va chaqirilishdan ozod etilish huquqiga ega bo‘lmagan, biroq Qurolli Kuchlar safiga navbatdagi muddatga chaqirilmagan shaxslar safarbarlik chaqiruvi rezervi safiga olinadilar. Kontrakt bo‘yicha harbiy xizmat ixtiyoriylik asosida, harbiy xizmat nazarda tutilgan vazirliklar, davlat qo‘mitalari va idoralar orqali davlat bilan tuziladigan kontraktga binoan bajariladigan harbiy xizmat turidir. Harbiy xizmatni kasb tariqasida tanlagan fuqarolar kontrakt bo‘yicha harbiy xizmatni oddiy askarlar, serjantlar va ofitserlar tarkibi lavozimlarida o‘taydilar. 39 Harbiy xizmatni o‘tash muddatlari va asosiy shartlari kontraktda belgilanadi. Ayni paytda dastlabki kontrakt xizmatni oddiy askarlar va serjantlar tarkibi lavozimlarida o‘tash bo‘yicha uch yil, ofitserlar tarkibi lavozimlarida o‘tash bo‘yicha besh yil muddatga tuziladi. Oliy harbiy ta'lim muassasalarining kursantlari bilan o‘qish davri uchun kelgusida ularning ofitserlar tarkibi lavozimlarida harbiy xizmatni kamida besh yil majburiy o‘tash sharti bilan kontrakt tuziladi. Harbiy xizmatning kontraktda nazarda tutilgan muddati tugaganidan keyin taraflarning kelishuvi bilan bu muddat yangi kontrakt tuzish orqali uzaytirilishi mumkin. Kontrakt bo‘yicha harbiy xizmatni o‘tash tartibi va muddatlari O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining harbiy xizmatni o‘tash tartibi to‘g‘risidagi nizom bilan belgilanadi. Harbiy xizmat O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining Qurolli Kuchlar safida umumiy harbiy majburiyatni bajarish borasidagi davlat xizmatining alohida turidir.
1. Muddatli harbiy xizmat; 2. Safarbarlik chaqiruvi rezervidagi harbiy xizmat; 3. Kontrakt bo‘yicha harbiy xizmat; 4. O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida harbiy xizmatni o‘tagan rezervchilar xizmati. O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari harbiy xizmatdan bo‘yin tovlagan taqdirda amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq jinoiy javobgarlikka tortiladilar. O`zbekiston Respublikasi “Ma’muriy javobgarlik to`g`risida”gi kodeksning 231-238- moddalari, Jinoyat kodeksining VII bo`limidagi normalar mudofaa yo`nalishida vujudga keladigan huquqbuzarliklar xarakteri va ularga qo`llaniladigan jazo choralarini belgilab beradi. 40
Mustaqil O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida belgilab berilgan huquq va erkinliklarining to‘liq amalga oshirilishi, burch va majburiyatlarni bajarilishiga erishishimiz oldimizga qo‘ygan inson huquq va erkinliklari – oliy qadriyat tamoyilining amaliy ifodasini ta'minlashning muhim sharti hisoblanadi. Ma'lumki, huquq va burch xuddi tabiat va jamiyat kabi uzviy bog‘liqdir.O‘zbeksiton Respublikasi fuqarolarining o‘z burchlari va majburiyatlariga sodiqligi, ularning ona Vatanni himoya qilish, qadimiy tariximiz va ma'naviy madaniy ulug‘ ajdodlarimizning merosini, atrof tabiiy muhitni avaylab asrashdek ma'suliyatlarda namoyon bo‘ladi. Shuningdek, Konstitutsiya va qonunlarda jamiyat va davlatning ijtimoiy asoslari, mamlakatda o‘rnatilgan huquqiy tartibot, ijtimoiy munosabatlarning butun tizimi ifoda etiladi. Shu sababli ularga har bir fuqaror qa'tiy rioya etishi shart. Bu qoidalarni har qanday ko‘rinishda buzish davlat, jamiyat va fuqarolarning manfaatlariga putur etkazadi. Odatda soliqlarni davlatning qon tomirlarga o‘hshatiladi. Insoniyatning yashashi uchun “qon tomirlari” naqadar muhim ekanligi, soliqlarni ham mustaqil davlatimiz iqtisodiy va ijtiomiy rivojlanishini barqarorligini ta'minlashdagi muhim vazifasi shunchalik muhim ekanligini mustaqil fikrlashni, har qaysi inson o‘zligini anglashi, qadimiy tariximiz va boy madaniyatimiz, ulug‘ ajdodlarimizning merosini chuqurroq o‘zlashtirishimiz va ularni avaylab asrash zaminida tarixiy adolatni qaror toptirish uchun asos bo‘lib xizmat qilishi,O‘zbekiston Qurolli kuchlarining maqsadi urush va qurolli majorolarni qaytarish hamda oldini olish, O‘zbekiston Respublikasining milliy manfaatlarini, suvereniteti, hududiy yaxlitligini, hamda aholining tinch hayotini himoya qilishdan iborat ekanligi va ularni o‘z vaqtida vijdonan bajarish uchun har bir fuqarorning o‘ta ma'suliyatli majburiyatlari ekanligini unutmasligi lozim. Xulosa o‘rnida shuni aytish lozimki, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, tom ma'noda, yoshlarga oid davlat siyosatining huquqiy poydevori hisoblanadi. Bu borada Konstitutsiyamizning o‘ziga xosligi undagi ayrim normalarning boshqa mamlakatlar konstitutsiyalarida uchramasligidagina emas, balki ularning chindan ham amaliy, real huquqiy normalar ekanligida, Konstitutsiyada belgilangan huquq va erkinliklar amalda ham kafolatlanganligida, oldimizga qo‘yilgan maqsadlarga bosqichma-bosqich erishayotganimizda, deb hisoblashimiz uchun barcha asoslar mavjud.
Yoshlarning O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bo`yicha bilimlarini oshirish, birinchidan, yosh avlodning huquqiy ongi, tafakkuri va madaniyatini tarbiyalashga va yuksaltirishga, kkinchidan, yoshlarda ota-onaga,Vatanga va qonunlarga bo`lgan hurmat ruhini shakllantirishga, uchinchidan, O`zbekiston davlati tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlarga dahldorlik hissini uyg`otishga va shu bilan birgalikda Respublikamiz Konstitutsiyasining jamiyatdagi o`rni va nufuzini yanada oshirishga xizmat qiladi. 41 Yuqorida bildirib o‘tilgan fikr va mulohazalar mamlakatimizda yoshlarga keng sharoit yaratib berish borasida amalga oshirilayotgan va hozirgi kunimizga qadar davomlanayotgan islohotlarning ayrimlaridan misol xolos.Maqsad esa bildirilayotgan ushbu ishonch va e'tiborga munosib bo‘lgan yosh avlodni shakllantirish, ularga Konstitutsiya va qonunlarga hurmat hissini singdirishdir.Biz hech qachon hech kimdan kam bo‘lmaganmiz, kam emasmiz, kam bo‘lmaymiz ham! Yoshlar qaysi sohada bo‘lmasin, zamonaviy bilimlarni egallashga, ilm cho‘qqilarini zabt etishga, eng ilg‘or texnika va texnologiyalarni jilovlashga bel bog‘lar ekan, avvalo, mana shu da'vatga tayanib ish ko‘rishi ayni muddaodir. Biz shavkatli ajdodlarimizga munosib avlod bo‘lmog‘imiz ham qarz, ham farzdir.
42
kiritilgan? 5. Inson huquqlari nima va uning tarixiy rivojlanishi qanday davrlardan iborat? 6. Inson huquqlarini himoya qilish borasida xalqaro hujjatlar qaysilar? 7. O`zbekiston Respublikasi qo`shilgan qanday xalqaro hujjatlarni bilasiz? 8. Inson va fuqaro huquqlarining konstitutsiyamizda himoya qilinishi qanday xususiyatlarga ega? 9. Mamlakatimizda yoshlar siyosatining asosiy yo`nalishlari nimalardan iborat? 10. Burch va majburiyat nima va bu tushunchalar o`trasidagi farqlarni tushuntiring? 11. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiysida yoshlar huquqlari va burchlariga doir qanday normalar mustahkamlangan? 12. Mamlakatimizda yoshlar siyosatiga doir qanday qonunosti hujjatlarni bilasiz? 13. O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining xarbiy majburiyatlari nima va u qanday huquqiy me’yorlar orqali tartibga solinadi? 14. Xarbiy xizmatni o`tagan fuqarolarga Respublikamiz qonunchiligida belgilangan imtiyozlar nimalardan iborat? 43
I. O’zbekiston Respublikasi Prezidemti Islom Abdug`aniyevich Karimov asarlari 1. Karimov I.A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. – T.: «O‘zbekiston», 1996. 2. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo‘lida: Asarlar, 6-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 1998. 3. Karimov I.A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. 10-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 2002. 4. Karimov I.A. Eng asosiy mezon – hayot haqiqatini aks ettirish. –T.: O‘zbekiston, 2009. 5. Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch. –T.: “Ma'naviyat”, 2009. 6. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi: O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma'ruza. 2010 yil 12 noyabr. –T.: «O‘zbekiston», 2010. 7. Karimov I.A. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning BMT Bosh Assambleyasining Ming yillik rivojlanish majlisidagi nutqi, (2010 yil 20 sent.); Xorijiy ijtimoiy-siyosiy doiralar vakillarining munosabatlari va sharhlari/I.A.Karimov. – T.: “O‘zbekiston”, 2010. 8. Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi: 2010 yilda mamalakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011 yilga mo‘ljallangan eng muhim ustuvor yo‘nalishlarga bag‘ishlangan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma'ruzasi. –T.: “O‘zbekiston”, 2011. 9. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. –T.: O‘zbekiston, 2011.
10. Karimov I.A. Bizning yo‘limiz – demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va modernizatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish yo‘lidir. 20-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 2012. –180-bet. 11. Karimov I.A. Inson manfaati, huquq va erkinliklarini ta'minlash, hayotimizning yanada erkin va obod bo‘lishiga erishish — bizning bosh maqsadimizdir.// Xalq so‘zi. 10 dekabr 2012 yil II.Qonun va qonunosti hujjatlari 1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. –T., “O‘zbekiston”, 2012. 2. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2003, №3-4, 27- modda.
3. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2008, №12, 637- modda.
44 4. O‘zbekiston Respublikasining “Advokatura to‘g‘risida”gi qonuni // O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1997. –№2, –50-modda.; O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami. 2009 –№39. – 423-modda. 5. O‘zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi Qonuni (1991yil 20 noyabr). 6. O‘zbekiston Respublikasining “Notariat to‘g‘risida”gi qonuni // O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1997. –№2. –48-modda.; 7. O‘zbekiston Respublikasining "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida"gi Qonuni// O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1998. –№5-6. –99-modda 8. “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi Qonun 20.11.1991. 9. O`zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida”gi Qonuni. 29.08.1997 10. O`zbekiston Respublikasining “Ta'lim to‘g‘risida”gi Qonuni.29.08.1997 11. O`zbekiston Respublikasining “Bola huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro Konvensiyaga doir bolalar savdosi,bolalar fohishabozligi va bolalar pornografiyasiga taaluqli Fakultativ protokol”ga qo`shilish haqida Qonuni. 2008 yil 12 dekabr) 12. O`zbekiston Respublikasining “Bola huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro Konvensiyaga doir, bolalarning qurolli mojarolarda ishtirokiga taaluqli Fakultativ protokol”ga qo`shilish haqidagi Qonuni. (2008 yil 12 dekabr), 13. O`zbekiston Respublikasining “Qimor va tavakkalchilikka asoslangan boshqa o‘yinlarni tashkil etish hamda o‘tkazishni tartibga solish munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonuni (2007), 14. O`zbekiston Respublikasining “Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonuni (2008yil 7 yanvar), 15. O`zbekiston Respublikasining “Voyaga yetmagan shaxslarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga qo‘shimchalar kiritish haqida”gi Qonuni (2009), 16. O`zbekiston Respublikasining “Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi to‘g‘risida”gi (2010 yil 29 sentabr), 17. O`zbekiston Respublikasining “Alkogol va tamaki mahsulotlarining tarqatilishi hamda iste'mol qilinishini cheklash to‘g‘risida”gi Qonun (2011) 18. O`zbekiston Respublikasining “Ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh to‘g‘risida”gi hamda “Bolalar mehnatining og‘ir shakllarini taqiqlash va yo‘q qilishga doir shoshilinch choralar to‘g‘risida”gi Konvensiyalarni ratifikatsiya qilish to`g`risidagi qonunlari 19. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining ayrim moddalariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida (78, 80, 93, 96 va 98-moddalariga)»gi Qonuni.// «Xalq so‘zi», 2011 yil 19 aprel, № 76 (5243). 20. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2001 yil 4 yanvardagi “O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o`rganishni tashkil etish to`g`risida”gi 45 Farmoyishi 21. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 18 maydagi “Yosh oilalarni moddiy va ma'naviy qo‘llab-quvvatlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni
1. Abdumajidov G‘.A., Salomov B. O‘lim jazosini bekor qilishda ijtimoiyhuquqiy yo‘nalishlar. O‘lim jazosini bekor qilishning tashkiliy-huquqiy jihatlari. Ilmiy-amaliy anjuman materiallari./Mas'ul muharrir: B.Ahrorov. –T.: TDYuI nashriyoti, 2006. 2. Azizxo‘jaev A. Chin o‘zbek ishi. –T.: “O‘zbekiston”, 2011. 3. Aliev B.A., Rahmonov A.N. O‘zbekistonda huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini barpo etishning yuksak natijalari. — “Buyuk va muqaddassan, mustaqil Vatan” (ilmiy-ommabop risola). –T.: “O‘qituvchi”, 2011. 4. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nizomi va xalqaro sud statuti. –T., 2002. 5. Ibrohimov A. Yorug‘lug‘. –T.: “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2006. 6. Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro shartnomalar: to‘plam / O‘zbekcha nashrning mas'ul muharriri A.X.Saidov. –T.: «Adolat», 2004. 7. Mustaqillik: izohli ilmiy-ommabop lug‘at // Mualliflar: M.Abdullaev, M.Abdullaeva, F.Abdullaeva, G.Abdurazzoqova va boshq.; R.Ro‘ziev va Q.Xonazarov umumiy tahririda. To‘ldirilgan uchinchi nashri / - T.: «Sharq», 2006. 8. Odilqoriev X.T. Ikki palatali parlament sharoitida qonunchilik jarayoni. – T.: “O‘zbekiston”, 2005. 9. O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. 9-jild. To‘ychi Hofiz – Sharshara. – T.: “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi”, 2005. 10. « O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 2010 yil 12 noyabrdagi qo‘shma majlisidagi “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi” mavzusidagi ma'ruzasini o‘rganish bo‘yicha o‘quv-uslubiy majmua. –T.: “Iqtisodiyot”, 2010. 11. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga sharh/A.A.Azizxo‘jaev, F.Abdumajidov, M.A.Ahmadshaeva va boshq.; Mas'ul muharrir A.A.Azizxo‘jaev; O‘zR Adliya vazirligi, Toshkent davlat yuridik in-ti. – T.: “O‘zbekiston”, 2008. 46
MAVZU: “YOSHLARNING O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI KONSTITUTSIYASIDA BELGILANGAN HUQUQ VA MAJBURIYATLARI” Uslubiy qo‘llanma Toshkent – 2013 47
majburiyatlarini umumta'lim maktablari, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimi, oliy ta'lim muassasalari, ishlab chiqarish коrxonalari va mahallalarda targ‘ib qilish shakllari Birinchi bosqich - Umumta'lim maktablari, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimi, oliy ta'lim muassasalari, ishlab chiqarish коrxonalari va mahallalarni ma'ruza matnlari, ma'ruzaning elektron shakllari va uslubiy yo‘riqnomalar bilan ta'minlash.
tashabbuslarni yoshlar bilan ishlaydigan tashkilotlar, jamoalar o‘rtasida “Ma'naviyat soati”, “Davra suhbati” seminar, jonli muloqot shakllarida chuqur va atroflicha o‘rganish. - O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi bo‘yicha targ‘ibot guruhlarini shakllantirib, ular orqali jamoa orasida keng tushuntirish ishlarini yo‘lga qo‘yish.
targ‘ibot guruhlari a'zolarining mazkur yo‘nalishda ko‘tarilgan masalalarning ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ma'naviy-ma'rifiy mohiyati va ahamiyatiga chuqur kirib borishi. - O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida belgilangan yoshlarning huquq va majburiyatlarini keng targ‘ib etishga qaratilgan ma'naviy-ma'rifiy tadbirlar tashkil qilish va ularga soha mutaxassislarini, taniqli shaxslarni jalb etish.
- O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida belgilangan yoshlarning huquq va majburiyatlarini keng targ‘ib etish maqsadida soha vakillari (masalan, huquqni muhofaza qiluvchi organlar, ichki ishlar vakillari) ishtirokini ta'minlash. Uchinchi bosqich - Vazirlik, umumta'lim maktablari, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimi, oliy ta'lim muassasalari, ishlab chiqarish birlashmalari, nodavlat-notijorat tashkilotlari va mahallalarda orttirilgan ilg‘or tajribalarni o‘zaro ommalashtirish va ular yuzasidan tajriba almashish. - Targ‘ibot va tashviqot ishlarining ta'sirchan usullarini keng qo‘llash va erishilayotgan yutuqlarni ommaviy axborot vositalarida muntazam yoritib borish.
muassasalari, ishlab chiqarish birlashmalari, nodavlat-notijorat tashkilotlari va mahallalarda O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida belgilangan 48 yoshlarning huquq va majburiyatlarini keng targ‘ib etish borasida qo‘lga kiritilgan yutuqlar, amalga oshirilayotgan ishlarni tanqidiy o‘rganib, tahliliy baholab borish hamda ular asosida tegishli taklif va mulohazalarni o‘rganish. Targ‘ibot materialini targ‘ib qilishning usullari: Targ‘ibot materialini keng targ‘ib qilishda quyidagi usullardan foydalanish tavsiya etiladi: - o‘quv seminarlarini tashkil etish; - “davra suhbati” uyushtirish; - mutaxassislar bilan uchrashuv; - anjuman va videokonferensiya; - savol-javoblar; - seminar-treninglar; - interfaol metodlar va grafik organayzerlar. Targ‘ibot materialini targ‘ib etishda e'tibor qaratiladigan muhim jihatlar: - o‘qib berish usulidan voz kechish; - rasmiyatchilikdan voz kechish; - auditoriyada ta'sirchanlikni ta'minlash; - hayotiy misollarga tayanish; - ko‘rgazma vositalar va zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish (namuna sifatida texnologik karta tayyorlanishi lozim). 49
“Yoshlarning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan huquq va majburiyatlari” mavzusidagi o‘quv seminarining texnologik modeli Mashg‘ulotga ajratilgan vaqt – 2 s O‘quvchilar soni – 20-40 nafar O‘quv mashg‘ulotining shakli O‘quv seminari Mashg‘ulot rejasi 1.Konstitutsiya – hayotimizning, taraqqiyotimizning huquqiy asosi 2.Inson huquq va erkinliklari eng oily qadriyat 3.Yoshlarning huquq va erkinliklarining konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari 4.Yoshlarning konstitutsiyaviy burch va majburiyatlari
Konstitutsiyasida belgilangan huquq va majburiyatlariga doir bilimlarini chuqurlashtirish hamda huquqiy tafakkurini rivojlantirish Pedagogik vazifalar: Konstitutsiya to‘g‘risidagi talimotlar, Konstitutsiyaning mohiyati va belgilari haqidagi bilimlarni mustahkamlash; Konstitutsiyaning Asosiy Qonun sifatida tutgan o‘rni, uning funksiyalari va shakllari, turlari to‘g‘risidagi tasavvurlarni kengaytirish; Konstitutsiyaning asosiy prinsiplari va ularning mohiyati haqidagi bilimlarni mustahkamlash; Inson va fuqaro huquqlari hamda erkinliklarining kafolatlari tizimi, inson huquq va erkinliklarini ta'minlashda milliy huquq tizimining o‘rni haqidagi bilimlarni mustahkamlash; Burch tushunchasi, fuqarolarning asosiy burchlari, konstitutsiya va qonunlarga rioya etish haqidagi bilimlarni mustahkamlash O‘quv faoliyati natijalari: Konstitutsiya to‘g‘risidagi talimotlar, Konstitutsiyaning mohiyati va belgilari haqida tushuntirishlar beriladi; Konstitutsiyaning Asosiy qonun sifatida tutgan o‘rni, uning funksiyalari va shakllari, turlari to‘g‘risida tushuncha beriladi; Konstitutsiyaning asosiy prinsiplari va ularning mohiyati to‘g‘risida tushuntirishlar beriladi; Inson va fuqaro huquqlari hamda erkinliklarining kafolatlari tizimi, inson huquq va erkinliklarini ta'minlashda milliy huquq tizimining o‘rni haqida aytib beriladi Burch tushunchasi, fuqarolarning asosiy burchlari tushuntirishlar beriladi.
insert, besh minutlik esse O‘quvchilarning o‘quv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, guruhli, individual Didaktik vositalar Slayd-prezentatsiya, tarqatma materiallar Ta'limni tashkil etish sharoiti Maxsus texnik vositalar bilan jihozlangan xona Nazorat O‘z-o‘zini nazorat qilish, refleksiya 50 “Yoshlarning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan huquq va majburiyatlari” mavzusidagi o‘quv seminarining texnologik kartasi Ish bosqichlari va vaqti Faoliyat mazmuni O‘qituvchi Talabalar
1.1. O‘quvchilarlarni mashg‘ulotga jalb etish maqsadida “Konstitutsiya baxtimiz qomusi” mavzusida erkin insho topshirig‘ini taklif etadi (1-ilova). O‘qituvchi tomonidan taqdim etilgan qoidalarga muvofiq klaster tuzishadi 1.2. O‘quvchilar tomonidan yozilgan ma'lumotlar bilan tanishadi va ularni sharhlaydi O‘z fikrlarini boshqalar bilan o‘rtoqlashadi va munozarada ishtirok etishadi 1.3. Mavzuning nomlanishi, rejadagi masalalar va mustaqil o‘qish uchun adabiyotlar ro‘yxati bilan tanishtiradi (2- ilova). Tinglashadi, yozib borishadi. Asosiy bosqich (50 minut) 2.1. Yoshlarning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan huquq va majburiyatlari tushuntirib beriladi (3-ilova). Matn bilan ishlashda insert usulidan foydalanish tartibini tushuntirib beradi (4- ilova). “Insert” usuli yordamida individual ravishda matn ustida ishlaydilar 2.2. Insert metodi yordamida tarbiyalanuvchilar matn ustida ishlab bo‘lishgach, matn yuzasidan muhokama o‘tkazadi. Savollarga javob beradilar, muhokamada ishtirok etadilar 2.3. O‘quvchilarni kichik guruhlarga taqsimlaydi, kichik guruhlarda ishlash qoidalari bilan tanishtiradi (5-ilova) hamda mustaqillik yillarida respublikamizda yoshlarning huquq va majburiyatlarini rivojlantirishga doir amalga oshirilgan islohotlarni hayotiy misollar asosida tushuntiriladi (6-ilova). Kichik guruhlarda ishlashadi, konstitutsiyaviy islohotlar va yoshlar huquq va erkinliklarini rivojlantirishga doir amaliy ishlarni hayotiy misollar asosida taqdimotini o‘tkazishadi. Refleksiya bosqichi (20 minut) 3.1. Yoshlarning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan huquq va majburiyatlariga doir besh minutlik esse yozishni so‘raydi (7-ilova). Individual ravishda topshiriqni bajarishadi 3.2. O‘quvchilarning besh minutlik esselarini tinglaydi va sharhlaydi. O‘z fikrlarini boshqa o‘quvchilar bilan o‘rtoqlashadi, shaxsiy nuqtai nazarini bayon etadi 3.3. O‘quvchilarga mustaqil ish topshirig‘i sifatida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida yoshlarga belgilangan huquq va majburiyatlar bilan bog‘liqlik buklet tayyorlash topshirig‘ini beradi (6-ilova). Topshiriqni bajarishga doir ko‘rsatma olishadi, o‘zlarini qiziqtirgan savollarga javob topishadi. 51
“Konstitutsiya baxtimiz qomusi” mavzusida erkin insho topshirig‘i Topshiriq: “Konstitutsiya baxtimiz qomusi” mavzusida besh daqiqa mobaynida o‘z fikrlaringizni daftarga yozing. O‘ylagan fikrlaringizni hyech qanday to‘xtovsiz bayon eting. Erkin insho ustida ishlashga doir ko‘rsatma: 1. O‘quvchilardan besh daqiqa mobaynida berilgan mavzu bo‘yicha o‘z fikrlarini yozish so‘raladi. 2. Besh daqiqa tugagach, vaqt tugaganligi ma'lum qilinadi. Biroq bir minut sukut saqlab turiladi. Chunki odatda eng yaxshi fikrlar inson tang holatda qolgan vaziyatda tug‘iladi. 3. O‘quvchilardan ayrimlarining fikrlari tinglanadi. Uch-to‘rt o‘quvchi o‘z yozganlarini o‘qib bergach, o‘qituvchi qolgan o‘quvchilardan aytilganlariga o‘xshamaydigan fikr kimda bo‘lsa bildirishlarini so‘raydi. 52
belgilangan huquq va majburiyatlari” Reja: 1.Konstitutsiya – hayotimizning, taraqqiyotimizning huquqiy asosi 2.Inson huquq va erkinliklari eng oily qadriyat 3.Yoshlar huquq va erkinliklarining konstitutsiyaviy asoslari 4.Yoshlarning konstitutsiyaviy burch va majburiyatlari
12. Karimov I.A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. – T.: «O‘zbekiston», 1996. 13. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo‘lida: Asarlar, 6-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 1998. 14. Karimov I.A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. 10-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 2002. 15. Karimov I.A. Eng asosiy mezon – hayot haqiqatini aks ettirish. –T.: O‘zbekiston, 2009. 16. Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch. –T.: “Ma'naviyat”, 2009. 17. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi: O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma'ruza. 2010 yil 12 noyabr. –T.: “O‘zbekiston”, 2010. 18. Karimov I.A. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning BMT Bosh Assambleyasining Ming yillik rivojlanish majlisidagi nutqi, (2010 yil 20 sent.); Xorijiy ijtimoiy-siyosiy doiralar vakillarining munosabatlari va sharhlari/I.A.Karimov. – T.: “O‘zbekiston”, 2010. 19. Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi: 2010 yilda mamalakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011 yilga mo‘ljallangan eng muhim ustuvor yo‘nalishlarga bag‘ishlangan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma'ruzasi. –T.: “O‘zbekiston”, 2011. 20. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. –T.: “O‘zbekiston”, 2011. 21. Karimov I.A. Bizning yo‘limiz – demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va modernizatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish yo‘lidir. 20-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 2012. –180-bet. 22. Karimov I.A. Inson manfaati, huquq va erkinliklarini ta'minlash, 53 hayotimizning yanada erkin va obod bo‘lishiga erishish — bizning bosh maqsadimizdir.// Xalq so‘zi. 10 dekabr 2012 yil II. Qonun va qonunosti hujjatlari 22. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. –T., “O‘zbekiston”, 2012. 23. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2003, №3-4, 27- modda.
24. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2008, №12, 637- modda.
25. O‘zbekiston Respublikasining “Advokatura to‘g‘risida”gi qonuni // O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1997. –№2, –50- modda.; O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami. 2009 –№39. – 423-modda. 26. O‘zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi Qonuni (1991yil 20 noyabr). 27. O‘zbekiston Respublikasining “Notariat to‘g‘risida”gi qonuni // O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1997. –№2. –48-modda.; 28. O‘zbekiston Respublikasining "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida"gi Qonuni// O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1998. –№5-6. –99-modda 29. “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi Qonun 20.11.1991. 30. O`zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida”gi Qonuni. 29.08.1997 31. O`zbekiston Respublikasining “Ta'lim to‘g‘risida”gi Qonuni.29.08.1997 32. O`zbekiston Respublikasining “Bola huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro Konvensiyaga doir bolalar savdosi,bolalar fohishabozligi va bolalar pornografiyasiga taaluqli Fakultativ protokol”ga qo`shilish haqida Qonuni. 2008 yil 12 dekabr) 33. O`zbekiston Respublikasining “Bola huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro Konvensiyaga doir, bolalarning qurolli mojarolarda ishtirokiga taaluqli Fakultativ protokol”ga qo`shilish haqidagi Qonuni. (2008 yil 12 dekabr), 34. O`zbekiston Respublikasining “Qimor va tavakkalchilikka asoslangan boshqa o‘yinlarni tashkil etish hamda o‘tkazishni tartibga solish munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonuni (2007), 35. O`zbekiston Respublikasining “Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonuni (2008yil 7 yanvar), 36. O`zbekiston Respublikasining “Voyaga yetmagan shaxslarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga qo‘shimchalar kiritish haqida”gi Qonuni (2009), 37. O`zbekiston Respublikasining “Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi to‘g‘risida”gi (2010 yil 29 sentabr), 54 38. O`zbekiston Respublikasining “Alkogol va tamaki mahsulotlarining tarqatilishi hamda iste'mol qilinishini cheklash to‘g‘risida”gi Qonun (2011) 39. O`zbekiston Respublikasining “Ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh to‘g‘risida”gi hamda “Bolalar mehnatining og‘ir shakllarini taqiqlash va yo‘q qilishga doir shoshilinch choralar to‘g‘risida”gi Konvensiyalarni ratifikatsiya qilish to`g`risidagi qonunlari 40. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining ayrim moddalariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida (78, 80, 93, 96 va 98-moddalariga)»gi Qonuni.// «Xalq so‘zi», 2011 yil 19 aprel, № 76 (5243). 41. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2001 yil 4 yanvardagi “O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o`rganishni tashkil etish to`g`risida”gi Farmoyishi 42. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 18 maydagi “Yosh oilalarni moddiy va ma'naviy qo‘llab-quvvatlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni III. Asosiy adabiyotlar 12. Abdumajidov G‘.A., Salomov B. O‘lim jazosini bekor qilishda ijtimoiyhuquqiy yo‘nalishlar. O‘lim jazosini bekor qilishning tashkiliy-huquqiy jihatlari. Ilmiy-amaliy anjuman materiallari./Mas'ul muharrir: B.Ahrorov. – T.: TDYuI nashriyoti, 2006. 13. Azizxo‘jaev A. Chin o‘zbek ishi. –T.: “O‘zbekiston”, 2011. 14. Aliev B.A., Rahmonov A.N. O‘zbekistonda huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini barpo etishning yuksak natijalari. — “Buyuk va muqaddassan, mustaqil Vatan” (ilmiy-ommabop risola). –T.: “O‘qituvchi”, 2011.
15. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nizomi va xalqaro sud statuti. –T., 2002.
16. Ibrohimov A. Yorug‘lug‘. –T.: “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2006. 17. Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro shartnomalar: to‘plam / O‘zbekcha nashrning mas'ul muharriri A.X.Saidov. –T.: «Adolat», 2004. 18. Mustaqillik: izohli ilmiy-ommabop lug‘at // Mualliflar: M.Abdullaev, M.Abdullaeva, F.Abdullaeva, G.Abdurazzoqova va boshq.; R.Ro‘ziev va Q.Xonazarov umumiy tahririda. To‘ldirilgan uchinchi nashri / - T.: «Sharq», 2006. 19. Odilqoriev X.T. Ikki palatali parlament sharoitida qonunchilik jarayoni. – T.: “O‘zbekiston”, 2005. 20. O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. 9-jild. To‘ychi Hofiz – Sharshara. – T.: “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi”, 2005. 21. « O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 2010 yil 12 noyabrdagi qo‘shma majlisidagi “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi” mavzusidagi ma'ruzasini o‘rganish 55 bo‘yicha o‘quv-uslubiy majmua. –T.: “Iqtisodiyot”, 2010. 22. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga sharh/A.A.Azizxo‘jaev, F.Abdumajidov, M.A.Ahmadshaeva va boshq.; Mas'ul muharrir A.A.Azizxo‘jaev; O‘zR Adliya vazirligi, Toshkent davlat yuridik in-ti. – T.: “O‘zbekiston”, 2008. 56
“Yoshlarning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan
Mustaqil O‘zbekiston Respublikasi o‘z taraqqiyot yo‘lini belgilab olar ekan, demokratik huquqiy davlat va adolatli fuqarolik jamiyati qurishni o‘z oldiga pirovard maqsad qilib qo‘ydi. Bu oliy maqsad yo‘lida shu kungacha ko‘pdan-ko‘p ishlar amalga oshirildi. Ma'lumki, demokratik huquqiy davlat va adolatli fuqarolik jamiyatini Konstitutsiya va qonun ustunligiga erishmay, ularni ham normativ hujjatlarda, ham amalda ta'minlamay turib qurib bo‘lmaydi. Konstitutsiya lotincha “constitution” so‘zidan olingan bo‘lib, “o‘rnataman” degan ma'noni anglatadi. Lotinchadan olinganining sababi qadimgi Rim imperiyasi davrida davlat boshlig‘i – imperatorlar tomonidan xuddi shu nom bilan ataladigan va qonunga teng bo‘lgan normativ hujjatlar qabul qilingan.Hozirgi kundagi "Konstitutsiya" tushunchasi XVIII asr oxirida paydo bo‘lgan va dunyoda birinchi Konstitutsiya sifatida 1787 yilda qabul qilingan AQSh Konstitusiyasi tan olinadi. Konstitutsiya – bu prinsipial ahamiyatga ega bo‘lgan huquqiy normalarni o‘zida mujassam etgan va davlat hokimiyatini amalga oshirish me'yorini belgilovchi davlatning asosiy qonuni bo‘lib, unda davlatning qurilishi, huquqiy tizimi hamda eng asosiysi davlat bilan aholi o‘rtasidagi munosabatlar aks etgan yuridik hujjatdir.
boshlanib, uning mohiyati quyidagicha: Konstitutsiyani xalq qabul qiladi, xalq mamlakatning to‘la huquqli egasi bo‘lib, unda o‘z irodasini ifoda etadi. Birinchi
siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlarning yaxlit va keng qamrovli tizimi mustahkamlangan. Tabiiyki, inson huquqlari to‘g‘risidagi bo‘lim davlat organlari tizimiga bag‘ishlangan bo‘limdan avval keladi. Davlat huquqlarni taqdim etmaydi, fuqaroning o‘zi unga erkinlik bilan berilgan ajralmas tabiiy huquqlardan ongli va ma'suliyatli ravishda foydalanadi. Konstitutsiyaning uchinchi bo‘limi o‘ziga xos hisoblanadi, boshqa mamlakatlarning birontasida bunday holat uchramaydi. Bu bo‘limning asosiy maqsadi – fuqarolik jamiyatining an'analarini tiklash, jamoat birlashmalari, siyosiy Download 129,06 Kb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish