Ёшларнинг Ўзбекистон Республикаси Конститутциясида белгиланган ҳуқуқ ва мажбуриятлари
Vijdon erkinligi – bu har bir inson o‘zi xohlagan diniga e'tiqod qilishi yoki
Download 129,06 Kb.
|
|
Vijdon erkinligi – bu har bir inson o‘zi xohlagan diniga e'tiqod qilishi yoki hech qaysi dinga e'tiqod qilmasligi va dinga nisbatan betaraf bo‘lishligi bilan ifodalanadi. Vijdon erkinligini tartibga soluvchi normalar muhim ahamiyatga ega. Vijdon erkinligi insonning dinga bo‘lgan munosabatini ko‘rsatadi. Vijdon erkinligining mazmuni insonning dinga e'tiqodi bor yoki yo‘qligi, betaraf bo‘lishi huquqidan iborat. Shu bilan bir qatorda insonlarning dinga bo‘lgan munosabatidan qat'iy nazar, huquq va erkinliklarda tengligi vijdon erkinligining asosiy yuridik kafolatlaridan biri hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 31-moddasi bunday huquqni har bir fuqaro uchun kafolatlaydi. O‘zbekistonda hamma uchun vijdon 14 O‘zbekiston Respublikasining “Advokatura to‘g‘risida”gi qonuni // O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1997. –№2, –50-modda.; O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami. 2009 –№39. – 423- modda. 15 O‘zbekiston Respublikasining “Notariat to‘g‘risida”gi qonuni // O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1997. –№2. –48-modda.; 14
qaysi dinga e'tiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmaydi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 31-moddasi mazmunining amalga oshirilishi O‘zbekiston Respublikasining “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar
O‘zbekiston tarixidagi birinchi qonun akti bo‘lib, u vijdon erkinligi borasida vujudga keladigan munosabatlarining yangicha tartibini belgilab berdi. Voyaga yetmagan bolalarni diniy tashkilotlarga jalb etish, shuningdek ularning ixtiyoriga, ota-onalari yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar ixtiyoriga zid tarzda dinga o‘qitishga yo‘l qo‘yilmaydi. Dinga e'tiqod qilish yoki o‘zga e'tiqodlar erkinligi milliy xavfsizlikni va jamoat tartibini, boshqa fuqarolarning hayoti, salomatligi, axloqi, huquqi va erkinliklarini ta'minlash uchun zarur bo‘lgan darajadagina cheklanishi mumkin. Shu o‘rinda ta'kidlash joizki, fuqarolarning diniy e'tiqodga bo‘lgan erkinliklarini ta'minlashga qaratilgan konstitutsiyaviy normalar ijtimoiy voqelikda o‘zining ifodasini topib kelmoqda. Mustaqillik yillarida o‘zining ilmiy jasorati, buyuk kashfiyotlari bilan islom dunyosida ulkan shuhrat qozongan Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturudiy, Maxmud Zamaxshariy, Abduxoliq G‘ijduvoniy, Burxoniddin Marg‘inoniy, Baxovuddin Naqshbandiy, Xoja Axror Valiy kabi siymolarning nomlari qayta tiklandi hamda Shohi Zinda, Registon, Bibixonim majmualari qayta ta'mirlanib har tomonlama obod etildi. Bundan tashqari, Toshkent, Samarqand,
me'moriy obidalarimiz qayta tiklandi. Shu bilan birga, asrlar davomida muqaddas diniy qadriyatlarimiz sifatida nishonlanib kelinadigan Ramazon va Qurbon
ziyoratlariga borishlari uchun davlatimiz tomonidan har tomonlama shart-sharoitlar yaratilgan. Bugungi kunda har yili 3000 dan ortiq fuqarolarimiz muqaddas xaj ziyoratiga safar qilmoqdalar. Xolbuki Sobiq Sho‘ro tuzumi davrida sanoqli odamlargina bunday imkoniyatga ega edilar.
diniga oid boy ma'naviy-madaniy merosni asrash, diyorimizda etishib chiqqan buyuk allomalarning ilmiy g‘oyalari va asarlarini chuqur va har tomonlama o‘rganish maqsadida 1999 yil 7 aprelda Toshkent Islom Universiteti, uning qoshida Islomshunoslik ilmiy-tadqiqod markazi va akademik litsey tashkil etildi. O‘zbekistonda islom dini bilan bir qatorda pravoslavlar, yahudiylar, baptistlar, adventistlar, katoliklar, lyuteranlar, krishnaitlar, buddistlar, xristian-presvitorianlari singari bir qancha din va mazhablar faoliyat yuritmoqda. Bu borada, respublikamizda 15 ta noislomiy konfessiyaga mansub 186 ta tashkilot faoliyat olib borayotgani 16O‘zbekiston Respublikasining "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida"gi qonuni// O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1998. –№5-6. –99-modda 15 buning amaliy ifodasidir17. Shuningdek, “1990 yilda respublikamizda 119 ta diniy tashkilot, 2 ta diniy o‘quv yurti mavjud bo‘lgan bo‘lsa, bugungi kunda 2186 ta diniy tashkilot faoliyat ko‘rsatmoqda. Ulardan eng yirigi O‘zbekiston musulmonlari idorasi, Rus Pravoslav cherkovining Toshkent va o‘rta Osiyo eparxiyasi, evangel xristian-baptistlar cherkovi, Rim-katolik cherkovi, to‘liq Injil xristianlari cherkovi, O‘zbekiston Bibliya jamiyati. Shuningdek, 1987 ta masjid, 163 ta xristian cherkovi, 8 ta yaxudiy sinagogalari, 6 ta Bahoiylar jamiyati, 1 ta Krishnani anglash jamiyati, 1 ta Budda ibodatxonasida fuqarolar emin-erkin ibodat qilishlari uchun barcha sharoitlar yaratilgan”18. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining VIII bobi siyosiy huquqlarga bag‘ishlangan. Fuqarolarning huquqlari va erkinliklari tizimida uning siyosiy huquqlari alohida o‘rin egallaydi, chunki bu huquqlar fuqarolarning davlatni va jamiyat ishlarini boshqarishdagi ishtiroki bilan bog‘liqdir. Siyosiy huquq va erkinliklar siyosiy manfaatlarga tegishli bo‘lgan hamda shaxsning siyosiy jarayon va davlat hokimiyatini amalga oshirishda ishtirok etish imkoniyatlarini ifodalaydi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 32-moddasida “O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o‘z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga egadirlar. Bunday ishtirok etish o‘zini o‘zi boshqarish, referendumlar o‘tkazish va davlat organlarini demokratik tarzda tashkil etish yo‘li bilan amalga oshiriladi”19deyiladi. Fuqarolarning davlat va jamiyat ishlarini boshqarishda ishtirok etish huquqi huquqiy-demokratik davlatning muhim prinsiplaridan biri bo‘lib xizmat qiladi. Fuqarolarning davlat va jamiyat ishlarini boshqarishda ishtirok etish huquqi demokratik huquqiy davlatning muhim tamoyillaridan biridir. Konstitutsiyada xalqning davlat va jamiyat ishlarini boshqarishda ishtirokini amalga oshirish shakllari ifodalangan. O‘zbekiston fuqarolari oliy va mahalliy vakillik organlariga saylaydigan o‘z vakillari orqali davlat hokimiyatini boshqarishda ishtirok etadilar. Fuqarolarning saylov huquqlarini o‘z navbatida aktiv va passiv saylov huquqlariga bo‘lish mumkin. Aktiv saylov huquqi ya'ni saylash huquqi bevosita demokratiyaning bir ko‘rinishi bo‘lib, u har bir fuqaroning davlatni boshqarishda o‘z vakillarini saylash bilan ishtirok etishini ko‘zda tutadi. Bu xuquqqa qonunda belgilangan ma'lum yoshga etgan, muomalaga layoqatli mamlakat fuqarolari ega bo‘ladilar. Passiv saylov huquqi, ya'ni saylanish huquqiga ham ma'lum yoshga etgan, muomalaga layoqatli fuqarolar ega bo‘ladilar. Turli davlatlarda ma'lum davlat organlariga saylanish uchun belgilangan yosh chegarasi turlicha bo‘lishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 33-moddasida ko‘rsatilishicha: “Fuqarolar o‘z ijtimoiy faolliklarini O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq mitinglar, yig‘ilishlar va namoyishlar shaklida amalga oshirish huquqiga egadirlar. 17 Tojiboeva D. Dinshunoslik / Mas`ul muharrir t.f.n. I.Haydarov. –Toshkent: TDYI, 2010. –B.86. 18 O‘sha manba. –B.79. 19 O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent, “O‘zbekiston”, 2012.8-b 16 Hokimiyat organlari faqat xavfsizlik nuqtai nazaridangina bunday tadbirlar o‘tkazilishini to‘xtatish yoki taqiqlash huquqiga ega”20. Fuqarolarning o‘z ijtimoiy faolliklarini mitinglar, yig‘ilishlar va namoyishlar yo‘li bilan amalga oshirish huquqlarini O‘zbekiston Respublikasi tan oladi va kafolatlaydi. Miting bu - siyosiy masalalar muhokamasi uchun yig‘ilgan jamoa yig‘ilishidir. Yig‘ilish bu - yopiq imoratda yoki biror xonada o‘tkaziladigan, ma'lum bir masalalarni muhokama qilish va qaror qabul qilish uchun yig‘ilgan shaxslarning majlisidir. Majlis shaklidagi yig‘ilishlar majlis tashkilotchilari tomonidan ishtirokchilar sonini chegaralash uchun tanlanishi mumkin, lekin bu yig‘ilishlarning asosiy mohiyatini belgilamaydi.
namoyishchilarning u yoki bu masalalar bo‘yicha ommaviy tarzdagi ochiq munosabatlardir. Namoyish asosan miting bilan boshlanadi va tamom bo‘ladi21. Davlat ishlarini boshqarishda fuqarolarning ishtirok etish huquqlariga bevosita aloqador bo‘lgan muhim huquqlardan biri, bu fuqarolarning o‘z manfaatlarini himoya qilish maqsadida kasaba uyushmalariga, siyosiy partiyalarga va boshqa jamoat birlashmalariga uyushish, ommaviy harakatlarda ishtirok etish huquqidir (O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 34-moddasi). Bu huquq fuqarolarga yuqorida aytib o‘tilgan maqsadlarda ijtimoiy uyushgan faoliyat olib borishning turli shakllariga birlashish, u yoki bu vazifalarni bajarish uchun kuchlarini umumlashtirish imkonini beradi. “Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar” deb nomlangan IX bobda fuqarolarning huquq va erkinliklarini iqtisodiy kafolatlash davlatda amal qilib turgan iqtisodiy tizim orqali namoyon bo‘ladi. Har bir mamlakatda shaxsning ijtimoiy-iqtisodiy huquq va erkinliklari uning jamiyatda erkin yashashini ta'minlash maqsadida mustahkamlanadi. Bu bevosita shaxslarning moddiy manfaatlarini himoyalash va ularni ta'minlash bilan bog‘liqdir. Davlat ularni amalga oshirishga ko‘maklashadi, sharoit yaratadi. “Inson huquqlari va erkinliklarining kafolatlari” deb nomlangan X bobda inson huquqlari va erkinliklarining kafolatlariga tushuncha, ularning turlari va kafolatlarning huquqiy asoslari ko‘rsatilgan. Kafolatning asosiy vazifasi sifatida fuqarolarni huquq va erkinliklarini amalga oshirish jarayonida vujudga keladigan to‘siqlarni bartaraf etish bilan bog‘liq bo‘lgan majburiyatlarning bajarilishi ta'kidlanadi. Konstitutsiyamizning XI bobi 47-52 moddalarida fuqarolarning burchlari o‘z aksini topgan. Shu jumladan O‘zbekistonda istiqomat qilayotgan chet el fuqarolari, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning burchlari Konstitutsiyamizning 23-moddasiga muvofiq “O‘zbekiston Respublikasi xududidagi chet el fuqarolarining va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning huquq va erkinliklari halqaro huquq normalariga muvofiq ta'minlanadi. Ular O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, qonunlari va halqaro shartnomalari bilan belgilangan burchlarni ado etadilar. Barcha fuqarolar 20 O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent, “O‘zbekiston”, 2012 8-b. 21 O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy huquqi. Mas'ul muharrir A.X.Saidov TDYuI, –T.: “Moliya”, 2002 y 271-272- betlar. 17 Konstitutsiyada belgilab qo‘yilgan burchlarni bajaradi”22deb Konstitutsiyamizning 47-moddasida mustaxkamlangan. Fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga rioya etishga, boshqa kishilarning huquqlari, erkinliklari, sha'ni va qadr-qimmatini hurmat qilishga, O‘zbekiston xalqining tarixiy, ma'naviy va madaniy merosini avaylab-asrash, qonun bilan belgilangan soliqlar va yig‘imlarni to‘lash, Vatanni himoya qilish kabi burchlarini ado etishga majburdirlar. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta'kidlaganlaridek, “Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va boshqa asosiy xalqaro hujjatlarning prinsipial qoidalarini o‘zida mujassam etgan holda, Konstitutsiyamiz inson huquq va manfaatlari, uning erkinliklari davlat manfaatlaridan ustunligini mustahkamladi, odamlarimiz uchun munosib hayot sharoiti yaratishni o‘zining tub maqsadi etib belgiladi, ijtimoiy adolat tamoyillarini e'lon qildi”23. Konstitutsiyaning to‘la amalga oshishi – ko‘p jihatdan, har birimizning faolligimizga, har birimizning munosib hayotga bo‘lgan qat'iy intilishimizga bog‘liq. 22O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. -T.: “O‘zbekiston”, 2012. –B.10. 23Prezident I.Karimovning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 19 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi “Bizning yo‘limiz – demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va modernizatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish yo‘lidir”mavzusidagi ma'ruzasi // Xalq so‘zi, 2011 yil, 8 dekabr. 18
Konstitutsiya va qonunlarga rioya qilish va ular bo‘yicha faoliyat yuritish har bir shaxs uchun jinsi, yoshi, millati, ijtimoiy kelib chiqishi va yana boshqa senzlardan qat'iy nazar majburiydir.Biroq e'tiborga molik tomoni shundaki, umumiy aholisining yarimidan ko‘pi yoshlardan iborat bo‘lgan bizning mamlakatimiz uchun bu masala bevosita tegishli. “Agarki O‘zbekistonda aholining qariyb 35 foizini 16 yoshgacha bo‘lgan bolalar, 60 foizdan ziyodini esa 30 yoshgacha bo‘lgan yoshlar tashkil etishini hisobga oladigan bo‘lsak, bu islohotlarning roli va ahamiyati o‘z-o‘zidan tushunarli va ravshan bo‘ladi”24. Mustaqillik sharofati bilan qabul qilingan konstitutsiyamizda aynan yoshlarning huquq va erkinliklari tegishli konstitutsiyaviy normalar asosida o‘z ifodasini topgan. Zotan, konstitutsiyaning muqaddimasidayoq hozirgi va kelajak avlodlar oldidagi yuksak mas'ullikni nazarda tutuvchi norma belgilab qo‘yilgan25. Mazkur konstitutsiyaviy norma bugungi va ertangi avlod vakillarining huquq va manfaatlarining ifodlanganligini anglatadi. Davlat o‘z yoshlarining kelajagi uchun mas'ullikni zimmasiga olmoqda. Sababi davlatimiz huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini qurishda yoshlarimizning ertangi kun uchun munosib vorislik masalasiga e'tibor qaratmoqda.Shu bilan birgalikda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining shu va shu kabi normalari Konstitutsiya normalari asosida qabul qilingan qator qonun hujjatlarida, ularning muayyan tarkibiy qismlarida o‘zining to‘la ifodasini topgan. Mazkur qonun hujjatlarini shartli ravishda 2 guruhga ajratish mumkin.
Birinchi guruh – 1991-2000 yillarda qabul qilingan qonun hujjatlari. Mazkur davrda “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi (1991yil 20 noyabr), “Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida”gi (1992), “Ta'lim to‘g‘risida”gi (1992 yil, 1997 yil 29 avgust yangi tahrirda) qonunlar, qator kodekslar, Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi (1997 yil 29 avgust),
O‘zbekiston Respublikasi 1991 yilda Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasiga, 1992 yilda esa, Bola huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro Konvensiyaga qo‘shildi. Shuningdek ushbu yillar davomida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Respublika yosh ijodkorlarini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash choratadbirlari
yangi tahrirda qabul qilingan), “O‘zbekistonda ta'lim olayotgan yoshlarni rag‘batlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” (1993 yil 5 fevral), “O‘zbekiston Respublikasining yosh mualliflariga eng yaxshi asarlari va ilmiy ishlari uchun Davlat mukofotini topshirish to‘g‘risida” (1993 yil 3 sentabr), “Mehnatni 24 Karimov I.A. Bizning yo‘limiz – demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va modernizatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish yo‘lidir. T. 20. – T.: «O‘zbekiston”, 2012. – 180-bet. 25 O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – T.: Adolat, 2012. – 3-bet. 19
qilindi.
Mazkur bosqichda qabul qilingan qonun hujjatlari O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bilan birgalikda yoshlarni yagona mafkura asosida tarbiyalashga xizmat qiluvchi eski ma'muriy-buyruqbozlik tizimi va uning huquqiy asoslarini tugatib, ularni tarbiyalash, huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilishning demokratik asoslarini belgilab berdi.
qonun hujjatlarini kiritish mumkin. Mazkur bosqichda voyaga yetmaganlar o‘rtasida tarbiyaviy ishlarni kuchaytirish, buning uchun mas'ul davlat idoralari, jamoat tashkilotlari hamda voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha komissiyalar faoliyatini takomillashtirishga, shuningdek, jamiyatimizning ijtimoiy-ma'naviy va iqtisodiy yangilanish jarayonida yoshlarning o‘z o‘rnini topishiga ko‘maklashish, birinchi navbatda, qishloq joylardagi yigit-qizlarni ish bilan ta'minlash, jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanishi uchun imkoniyat yaratish, farzandlarimizning huquqiy ongi va madaniyatini yuksaltirish masalalariga alohida e'tibor qaratildi. Ushbu davrda “Bola huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro Konvensiyaga doir bolalar savdosi,bolalar fohishabozligi va bolalar pornografiyasiga taaluqli Fakultativ protokol”ga qo`shilish haqida va “Bola huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro Konvensiyaga doir, bolalarning qurolli mojarolarda ishtirokiga taaluqli Fakultativ protokol”ga qo`shilish haqidagi qonunlar (2008 yil 12 dekabr), “Qimor va tavakkalchilikka asoslangan boshqa o‘yinlarni tashkil etish hamda o‘tkazishni tartibga solish munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi (2007), “Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi (2008yil 7 yanvar), “Voyaga yetmagan shaxslarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga qo‘shimchalar kiritish haqida”gi (2009), “Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi to‘g‘risida”gi (2010 yil 29 sentabr), “Alkogol va tamaki mahsulotlarining tarqatilishi hamda iste'mol qilinishini cheklash to‘g‘risida”gi (2011) qonunlar qabul qilindi. Shuningdek, 2008 yil 8 aprelda “Ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh to‘g‘risida”gi hamda “Bolalar mehnatining og‘ir shakllarini taqiqlash va yo‘q qilishga doir shoshilinch choralar to‘g‘risida”gi Konvensiyalar ratifikatsiya qilindi. 2001 yil 4 yanvardagi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o`rganishni tashkil etish to`g`risida”gi Farmoyishi ham jamiyatda,ayniqsa yoshlar orasida huquqiy madaniyatni yuksaltirish uchun dasturul amal bo`lib xizmat qildi. Umuman, yoshlarga oid davlat siyosatining huquqiy asoslarini tashkil etuvchi qonun hujjatlarining doirasi juda ham keng. Bu borada “Yoshlar yili” Davlat dasturi 20 doirasida amaldagi qonun hujjatlarini takomillashtirish yuzasidan tashkil etilgan ishchi guruh tomonidan mustaqillik yillarida qabul qilingan amaldagi qonun hujjatlari atroflicha tahlil qilinib, yoshlar huquqlari, manfaatlari va erkinliklari belgilangan qonun hujjatlari tizimi shakllantirilganligi muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Ishchi guruh tomonidan amaldagi normativ-huquqiy bazani, uning yoshlar manfaatlari va huquqlarini himoya qilishga oid qismini takomillashtirish maqsadida inventarizatsiyadan o‘tkazish jarayoni Konstitutsiya va kodekslardan tashqari, bu sohada 22 qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 15 ta farmoni va 11 ta qarori, Vazirlar Mahkamasining 41 ta qarori, 32 ta idoraviy-me'yoriy hujjat mavjud ekanligini ko‘rsatdi26. Shundan keyin ham yana o‘nlab yangi qonun hujjatlari qabul qilinganligi hisobga olinsa, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi normalariga asoslangan, yoshlarga oid davlat siyosatining huquqiy asoslarini belgilab beruvchi normativ-huquqiy hujjatlar tizimi 150 dan ortiq qonun hujjatlaridan tashkil topganligi ma'lum bo‘ladi. Yoshlarga doir qonun hujjatlarining birinchi guruhidan joy olgan,1991 yil 20 noyabrda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi Qonunning davlat mustaqilligi e'lon qilinganligiga endigina sakson kun to‘lgan mamalakatda qabul qilinishi, o‘z-o‘zidan o‘sha paytdayoq O‘zbekistonda yoshlarga oid siyosat davlat siyosatining muhim yo‘nalishlaridan biriga aylanishidan dalolat berar edi. Shu sababli ham yoshlarning ijtimoiy hamda ma'naviy kamol topishi uchun shart-sharoit yaratib berishga qaratilgan mazkur siyosatning asosiy mohiyati qariyb ikki yarim yil mobaynida shaxsan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov rahnamoligida ishlab chiqilib, 1992 yil 8 dekabr kuni qabul qilingan va xalqimizning tom ma'nodagi xohish-irodasini o‘zida mujassam etgan O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida o‘z ifodasini topdi. Albatta, Konstitutsiya – keng qamrovli, ijtimoiy hayotning barcha sohalari uchun bosh huquqiy me'zon, oliy yuridik kuchga ega hujjat. Shu bilan bir qatorda, unda belgilangan huquq va erkinliklar uning 18-moddasiga muvofiq, barchaga jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat'iy nazar, birdek taalluqlidir. Lekin Konstitutsiyaning qator normalarida bevosita yoki bilvosita yoshlarga oid davlat siyosatining asosiy prinsiplari belgilanganligi ko‘rish mumkin. Masalan, 37-moddada “Har bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adolatli mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda ko‘rsatilgan tartibda ishsizlikdan himoyalanish huquqiga egadir”, deb belgilangan. O‘z-o‘zidan ma'lumki, mehnat bozorida hamma bir xil imkoniyatga ega emas, xususan, yoshlar. Qolaversa, barcha bir xil mehnat sharoitida ishlash imkoniyatiga ega emas. Lekin ushbu norma shunday ifodalanganki, u mehnat qilish huquqi va adolatli mehnat sharoiti tushunchalari hamma uchun bir xil tushuncha emasligini ko‘rsatib turadi. Shuning uchun ham 1995 yilda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksida (2-§, 239-247-moddalar), 2008 yilning 7 yanvarida qabul qilingan “Bola huquqlarining kafolatlari to`g`risida”gi qonunning 20-moddasida yoshlar uchun 26 Sh. Fayziev. Yosh avlod huquq va manfaatlarining muhim kafolati. “Huquq va burch”., 2008 yil 8-9-son. 21 qo‘shimcha kafolatlar belgilab qo‘yilgan. Kodeksning 77-moddasiga binoan, yoshlarni mehnatga tayyorlash maqsadida umumta'lim maktablari, hunar-texnika bilim yurtlari va o‘rta maxsus o‘quv yurtlarining o‘quvchilarini o‘n besh yoshga to‘lganlaridan keyin ota-onasidan birining yoki ular o‘rnini bosuvchi shaxsning roziligi bilan bolalarning sog`lig`iga va kamol topishiga ziyon yetkazmaydigan va ta'lim olish jarayonini buzmaydigan yengil ishlarni o‘qishdan bo‘sh vaqtlarida bajarish uchun ishga qabul qilishga yo‘l qo‘yiladi.Bundan tashqari, yoshlarni 18 yoshga to‘lmagan shaxslar uchun ishga qabul qilishdagi kafolatlar, yoshlarning mehnatga oid huquqiy munosabatlarda katta yoshdagi xodimlar bilan teng huquqda bo‘lishlari hamda qo‘shimcha imtiyozlardan foydalanishlari, ularning mehnatidan foydalanish taqiqlanadigan ishlar ro‘yxati mavjudligi, ular uchun qisqartirilgan ish vaqti belgilanishi (haftasiga 36, 16 yoshgacha 24 soatdan oshmagan), kundalik ish vaqti qisqartirilgan hollardagi mehnatga haq to‘lash, yillik mehnat ta'tili berishda imtiyozlar mavjudligi, tungi ishlarga, ish vaqtidan tashqari ishlarga va dam olish kunlardagi ishlarga jalb etishning taqiqlanishi hamda mehnat shartnomasini bekor qilishdagi qo‘shimcha kafolatlar shular jumlasidandir. Yoshlarga oid davlat siyosatining yana bir muhim yo‘nalishi har tomonlama etuk barkamol avlodni tarbiyalashdan iboratdir. Bu borada xalqaro hamjamiyat tomonidan har qanday davlatda amalga oshirilayotgan ishlarning natijasiga baho beruvchi ikki mezon tan olingan. Bu o‘sha mamlakatdagi sog‘liqni saqlash va ta'lim tizimlaridir. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 40-moddasida har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega ekanligi belgilangan. Mazkur konstitutsiyaviy normaning hayotiyligini ta'minlash maqsadida sog‘liqni saqlash tizimiga har yili Davlat byudjeti xarajatlarining 12-15 foizdan ortiq qismi yo‘naltirilmoqda. Qisqa davr ichida tibbiyot muassasalari faoliyati to‘la takomillashtirildi, 3200 dan ortiq qishloq vrachlik punktlari barpo etildi, ixtisoslashtirilgan ilmiy-amaliy tibbiy markazlar tashkil etildi, 14 yoshgacha bo‘lgan bolalarning deyarli 100 foizi yiliga ikki marta, tug‘ish yoshidagi ayollar esa har yili chuqur tibbiy ko‘rikdan o‘tkazilishi yo‘lga qo‘yildi. Islohotlarning natijasi sifatida, o‘tgan 20 yil davomida onalar va go‘daklar o‘limi uch barobardan ko‘proq kamaydi. O‘zbekiston 2011 yilda “Bolalarni asraylik” xalqaro tashkiloti tomonidan tuzilgan 161 mamlakatdan iborat jahon reytingida o‘sib kelayotgan yosh avlod salomatligi haqida eng ko‘p g‘amxo‘rlik ko‘rsatilayotgan davlatlar orasida 9-o‘rinni egalladi27. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti Bosh direktori Margaret Chen o‘zining 2011 yil 25-26 noyabr kunlari poytaxtimizda bo‘lib o‘tgan nufuzli xalqaro anjumandagi nutqida e'tirof etganidek: “O‘zbekistonda hatto global inqirozlar davrida ham aholining salomatlik ko‘rsatkichlari muttasil oshib, umr ko‘rish davomiyligi yuksalmoqda. O‘zbekiston bu bilan haqli ravishda faxrlansa arziydi”. Mamlakatimiz rahbari Islom Karimov “O‘zbekistonda ona va bola salomatligini muhofaza qilishning milliy modeli: “sog‘lom ona – sog‘lom bola” mavzusidagi ushbu xalqaro simpoziumning ochilishidagi nutqida bu 27 Karimov I.A. “O‘zbekistonda ona va bola salomatligini muhofaza qilishning milliy modeli: “Sog‘lom ona - sog‘lom bola” mavzusidagi xalqaro simpozium ochilishidagi nutq. T.20/. –T.: O‘zbekiston, 2012. 26-36 betlar. 22 muvaffaqiyatlarimizning omillari haqida atroflicha to‘xtalib, mustaqil rivojlanish yillarida mamlakatimiz sog‘liqni saqlash tizimini barpo etishni davom ettirish va yangilash imkonini berayotgan mustahkam poydevor yaratilganiga anjuman ishtirokchilari e'tiborini qaratdi. “Har kim bilim olish huquqiga ega. Bepul umumiy ta'lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi. Maktab ishlari davlat nazoratidadir”. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining ushbu 41-moddasi ijrosi yuzasidan ham faxrlansa arziydigan islohotlar amalga oshirildi. Birgina Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi (1997 yil) va Maktab ta'limi rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi (2004 yil) doirasida 1539 ta akademik litsey va kasb-hunar kollejlari, 7800 tadan ziyod umumta'lim maktablari yangitdan qurilib, to‘liq zamonaviy vositalar bilan jihozlandi. Oliy ta'lim muassasalarining soni 1,8 barobar (37 tadan 66 taga, shundan 59 tasi milliy, 7 tasi xorijiy) ko‘paydi. 5980 ta bolalar sport maskanlari, 6151 ta yopiq sport zallari barpo etildi28. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2001 yil 4 yanvarda e'lon qilingan “O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o`rganishni tashkil etish to`g`risida”gi Farmoyishi ham mamlakatda Konstitutsiyani ommaviy ravishda o`rganish hamda uni hayotga tatbiq etish bo`yicha dasturulamal vazifasini o`tamoqda. Mana shu maqsadda davlatimiz rahbari O`zbekiston Konstitutsiyasini bolalar bog`chasidan boshlab o`rgatish, maktablarda darslik tariqasida o`qitish hamda oliy o`quv yurtlarida esa maxsus dars sifatida o`rganishni vazifa qilib qo`ydi. Sog‘liqni saqlash va ta'lim sohasidagi islohotlar shular bilan cheklanib qolmay, hozir ham izchil davom ettirilmoqda. Xususan, 2011-2015 yillarda 700 dan ortiq tibbiyot muassasasi, 400 ta bolalar sporti, 221 ta bolalar musiqa va san'at maktabi qurib, foydalanishga topshirish, sport bilan muntazam shug‘ullanadigan bolalar sonini 2 barobar ko‘paytirish, zamonaviy “elektron ta'lim” loyihasini joriy etish kabi ko‘plab ishla rejalashtirilgan bo‘lib, bu vazifalar bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda29. Bu borada erishilayotgan natijalar 2011-2012 yillarda poytaxtimizda o‘tkazilgan nufuzli xalqaro anjumanlarda nufuzli xalqaro tashkilotlar, dunyoning barcha qit'alaridan kelgan xorijlik ekspertlar tomonidan e'tirof etildi. O`zbekston Respublikasi Konstitutsiyasining 29-moddasida fuqarolarning so`z va fikrlash erkinligi mustahkamlanganbo`lib, “har kimning o‘z fikrini erkin ifoda qilish huquqi o‘z ichiga izlanish erkinligi, har qanday axborotni olish, tarqatish, yozma yoki nashr shaklida yoxud badiiy shaklda ifodalash erkinligini amalga oshirish imkonini beradi”. Mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov 2010 yil 12 noyabrda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma'ruzasida axborot sohasini isloh qilish, axborot va so‘z erkinligini ta'minlash masalalariga to‘xtalib o‘tib: “Bugun biz demokratik jarayonlarni
Download 129,06 Kb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish