Эшбеков Р. ассистент кафедры Математического Анализа

Эшбеков Р. - ассистент кафедры Математического Анализа

Matritsa va determinantlar. Kvadrat, diagonal, birlik matritsa. Matritsalar ustida amallar va elementar almashtirishlar.

Sonlardan tuzilgan quyidagi to’g’ri burchakli jadvalga (tablitsaga) matritsa deb aytiladi:

.

Matritsaning gorizontal qatoridagi sonlari uning satrlari, vertikal qatoridagi sonlari uning ustunlari deb aytiladi. a_ij sonlar matritsaning elementlari deb aytiladi. Matritsa m ta satrlarga va n ta ustunlarga ega bo’lsa, uni matritsa deb aytiladi. Agar bo’lsa, bunday matritsa n-tartibli kvadrat matritsa deb aytiladi.

B matritsa A matritsa bilan sonning ko’paytmasidan iborat deb aytiladi, agar ularning hamma elementlari uchun tenglik bajarilsa (A va B matritsalarning o’lchovlari bir xil) va deb belgilanadi.

Uchta A, B, C  matritsalar bir xil o’lchovli bo’lsin. C matritsa A va B matritsalarning yig’indisi deb aytiladi va C = A + B deb belgilanadi, agar i va j indekslarning hamma qiymatlari uchun tenglik bajarilsa.

Faraz qilaylik, -o’lchovli va -o’lchovli matritsalar berilgan bo’lsin. Bu matritsalarning ko’paytmasi deb shunday matritsaga aytiladiki, uning elementlari quyidagi formula bilan beriladi:

.

B matritsa A matritsaga nisbatan transponirlangan matritsa deb aytiladi va deb belgilanadi, agar B matritsaning ustunlari A matritsaning mos satrlari bo’lsa, ya’ni hamma i, j indekslar uchun . A matritsadan A^T matritsaga o’tish amali A matritsani transponirlash deb aytiladi. Agar A matritsa o’lchovli bo’lsa, A^T matritsa o’lchovli bo’ladi.

A matritsa nol matritsa deb aytiladi, agar uning hamma elementlari 0 ga teng bo’lsa va A=0 deb belgalanadi. A matritsa indeksli birlik matritsa deb aytiladi, agar bo’lib, qolgan elementlari nolga teng bo’lsa.

elementlar n tartibli kvadrat matritsaning bosh dioganalini tashkil qiladi va uning diagonal elementlari deb aytiladi. Matritsaning diagonal elementlari yig’indisi A matritsaning izi deb aytiladi va deb belgilanadi. Shunday qilib, .

Kvadrat matritsa diagonal matritsa deb aytiladi, agar uning diagonalida bo’lmagan elementlari 0 ga teng bo’lsa, ya’ni , . n-tartibli diagonal matritsa deb belgilanadi. Diagonal elementlari 1 ga teng bo’lgan n-tartibli diagonal matritsa birlik matritsa deb aytiladi va E yoki E_n deb belgilanadi. Birlik matritsaning elementlari deb belgilanadi: ,

Bizga - ko’phad berilgan bo’lsin. matritsa A matritsadan ko’phad deb aytiladi va deb belgilanadi.

1-m i s o l. Matritsalarning chiziqli kombinasiyasi topilsin:

.

2-m i s o l. Matritsalarning ko’paytmasi topilsin:

.

Yechish. Matritsalarni ko’paytmasi formulasiga asosan quyidagi tenglik kelib chiqadi:

3- m i s o l. Agar bo’lsa, matritsani toping.

Yechish. A matritsaning transponerlangan matritsasining ta’rifiga ko’ra,

shart o’rinli bo’lishi kerak. Matritsa berilishiga ko’ra,

Demak, matritsa quyidagicha bo’ladi:

4-m i s o l. ni hisoblang, agar:

.

Yechish. Matritsaviy ko’phad ta’rifiga asosan quyidagi tenglikka ega bo’lamiz:

.