Эс-хушнинг бузилиши


ижтимоий (социал) эхтиёжлар



Download 2,47 Mb.
bet9/207
Sana30.04.2022
Hajmi2,47 Mb.
#595939
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   207
Bog'liq
Лекция

ижтимоий (социал) эхтиёжлар - социал гурухларга мансуб булиш,
унда маълум урин эгаллаш, атрофдагиларнинг мехриги ва хурматига сазовол
булиш;

  • идеал (маънавий, маданий) эхтиёжлар -- ташки мухитни билиш, уз
    урнини топиш, хаёт максади билиш.

    Инсон уз эхтиёжларни кондирган ёки кондирмаганлигини эмоциялари оркали билиши мумкин. Агар эхтиёжлар кондирилса, ижобий эмоциялар, кондирмаса— салбий эмоциялар хосил булади.
    Эхтиёжлар мойиллик ва мотивларда намоён булади. Мойиллик - тирик организмнинг уз эхтиёжларини кондиришга булган интилиш. Тубан организмларда мойилликлар инстинктив (тугма) жавоблар, юкори табакали организмларда орттирилган тажрибаларга боглик булади. Одам онгига боглик булмаган мойилликларни пайдо булишида шахснинг кизикишлари ва мотивлари иштирок этиб, улар бир объектдан бошка объектга утиши ёки босириши мумкин.
    Мотив (тои£ харакатиаптираман) - одамни муайян хатти-
    харакатларга ундайдиган бош сабаб. Одамни фаолиятга ундовчи асосий сабаб унинг эхтиёжларидир.
    Кизикиш - шахснинг муайян нарса ёки ходисага эга булишга, билишга актив ва баркарор йуналишидан иборат индивидуал хислати ёки фаолият мотиви. Кизикиш мазмуни, хажми, теранлиги ва баркарорлигига караб турлича булади. Кизикиш хар кандай фаолиятни муваффакиятли амалга оширишнинг асосий омилларидан биридир.
    Йул-йуриклар (установка) шахснинг маълум шароитда маълум
    йуналишга тайёрлиги курсатадиган холат. Уларнинг оддий (англанмаган) ва мураккаб (социал) турлари ажратилади.
    Идеал - муайян сохага хос булган юксак камолот рамзи; баркамол образ, шахснинг барча максадларини, истикболини ифодаловчи тасаввур ва тушунчалар йигиндиси, баркамол образ.
    Соглом одам уз эхтиёжларини социал норма даражасида мустакил узи амалга оширади. Бизнинг беморларда купгина эхтиёжлар кондирилмаган булади. Психоактив моддалар истеъмоли тухтатилганда уларга патологик эхтиёж хам кондирилмайди, натижада стресс холати пайдо булади. Беморларга уз эхтиёжларини социал норма даражасида кондиришни ургатиш керак, бу эса реабилитация ишларини асосини ташкил этади.
    Хар бир одам узига хос феъл-атворга, яъни эмоционал-ирода хусусиятларига эга булади. Шахсни таснифлашда эмоциянинг чукурлиги, тезлиги, ирода турлари мухим ахамиятга эга булади. Феъл-атворнинг физиологик асосида темперамент ётади.
    Одатда одам феъл-атвори хусусиятлари тенг микдорда ривожланган булади, лекин уларнинг айримлари кучлирок ривожланиб етакчи хисобланади ва шахсларнинг турларини белгилайди. Шахсларнинг куйидаги турлари ажратилади:
    Синтон тури, Бу шахслар шинаванда, вазмин, хушчакчак, оптимист, хаётга кизиккан буладилар. Улар жамиятда уз жойларини топган, атроф мухит одамларга тушунадиган, очик кунгилли, юмшок, уз хиссиётларини очик тутадиган инсонлардир. Уларга алдамчилик, адоватлилик хос эмас. Улар хаётга хакикий бахо берадилар. Хаёлпарастлик уларга хос эмас. Улар мехнатсевар, тадбиркор, мумин кишилар хисобланади. Баъзи одамларда бу хусусиятлар максадга интилиш, тиришкоклик, мустакиллик, биринчиликка интилиш, катъиятликлар Билан кушилиб келиши мумкин. Бундайлар синтон-стеник шахслар дейилади. Бошкаларда эса шахснинг хусусиятлари итоаткорлик, конун-коидаларга буйсинувчилик, мустакил эмаслик, ташки таъсирларга каршилик курсата олмаслик белгилари билан кузатилиши мумкин. Бу холларда уларни сиитон-конформ шахслар дейилади. Синтон турдаги шахс одатда патологик хусусиятлардан холи булади. Уларни жамиятда севадилар, хурмат киладилар. Агар юкоридаги белгиларнинг бир нечтаси жуда ривожланган булса уларни гипертим шахслар дейилади.
    Гипертимиклар кайфиятларининг юкорилиги, фаолиятларининг
    баландлиги билаи ажралиб турадилар. Узларига ката ишонч билан караш, доимо олдинда булишга, мазаххурликка интилиш хисси уларга хос хусусиятлардан хисобланади. Бу кишиларнинг купчилигини оптимистлар ташкил килиб, уларга серхаракатлик, тадбиркорлик, уз-узларидан мамнун
    ч
    булиш, хаётнинг барча лаззатларидан тугри фойдалана билиш, кобитиятлилик, куч-куввати доимо кайнаб туриш хусусияти хосдир. Жахли тезликларига карамай, бундай кишилар мехнат ахли билан доимо келишиб ишлайдилар, яхши маъмурий кобилиятга эгадилар.
    Лекин бундай шахслар улфатлари-шериклари уртасида ичкиликларга, наркотик ва бошка психоактив моддаларга тез ружу куйишлари билан ажралиб турадилар. Уларга алкогол (маслик холати), наша (гурухга куникиш), стимуляторлар (гипоманиакал холат) ёкади, транквилизатор ва опиатлар истеъмоли (якка холатдаги «тинч» мастлик) ёкмайди. Гипертимикларда «бирламчи наркотиклар излаш», яъни бирма-бир турли наркотикларни узларида синаш, кучли ривожланган булади. Наркотикларни кабул килиш узок вактлар уларга мойилликсиз кузатилиши мумкин.
    Дистимиклар — «тугма пессимистлар» номини олган булиб, улар хаётнинг факат салбий, коронги томонларини кура биладилар. Шунинг учун хам купинча гамгин, кайфиятлари паст булиб, хар кандай омадсизликка аввало узларини айблаб, виждонан кийналиб юрадилар. Тинч, одатдаги шароитда эса улар индамас, гамгин, юмшок кишилардир. Улар узларининг мехнатсеварлиги, виждонлилиги, акл-идрокларининг тажрибакорлиги билан иш жойларида кадрланади. Бундай кишилар рухий жарохатларни жуда огир кечирадилар.
    Уларда уз кайфиятларни кутариш хохишлари пайдо булиши мумкин,
    лекин алкогол депрессия холатини, стимулаторлар эса улардаги
    вахималарни кучайтиради. Транквилизаторлар эса кайфиятни
    енгиллаштиради, нокулай кечинмаларни камайтиради («уйламаслик»).
    Купгина муаллифлар «тормозланган» шахслар гурухини ажратиб, уларга шизоид, астеник ва психастеник турдаги шахсларни киритадилар. Улар учун сенситивлик (ута сезувчанлик, таъсирчанлик), уятчанлик, узига ишонмаслик, куркоклик хусусиятлари мос келади.
    Шизоид тури ич фикрлик, камгаплик ва одамовилик, хакикий вокеликдан йироклашиб колганлик билан тавсифланади. Уларнинг ички дунёсининг таркоклиги ва рухий фаолиятининг кетма-кетлигининг йуклиги, улар эмоционал хаёти ва хатти-харакатининг антика ва парадоксаллиги кузга ташланиб туради. Уларга ута сезувчанлик (сенситивлик) билан одамлардан ётлашиб кетиши, яъни эмоционал совуклик хос булиб, бу холатни психэстетик пропорция деб аталади. Бемордаги эмоционал жавоб купинча кутилмаган ва айни шароитда тугри келмайдиган булиб, унда бошкалар кечинмаларига эмоционал резонанс сезилмайди. Улар атрофдаги кишилар билан кийин тил топишадилар. Уларни хаётда купинча галати, савдойи кишилар деб аташади. Уларнинг аклий фаолияти хам узига хос булиб, кутилмаган хулосалар, эзмалик (резонёрлик), сафсатабозлик, хар хил белгилар ишлатиб гапиришга мойиллик сезилиб туриши билан тавсифланади. Бутун инсоният микёсида олинган, хаетдан йирок бирон-бир концепция учун узларини курбон киладилар-у, аммо якин кишиларнинг дардларига шерик булишга ярамайдилар. Уларнинг бутун диккат маркази факат уларни кизиктирган масалага каратилгандир. Таъсирчанлик ва
    негативизм билан бир вактда хамоханг кела олади. Харакатлари келишмаган, бесунакай булиб, уларнинг имо-ишоралари ва хатти-харакатлари сунъийдек, атайлаб килингандек туюлади. Уларнинг юриш-туришлари, нутклари, суз оханглари хам жуда галати булиб куринади. Уларнинг иродалари хам улардаги тушунчарсиз ута кимматли курилмаларга хизмат килади.
    Уларда кучли рухий таъсирлар натижасида тушкунлик, бушашканлик, атроф мухитдан ажралиб туриш аломатлари пайдо булади (сенситив штоидлар). Бундай шахслар узларини кузатувчан, нафсониятли, ишга берилган, лекин факат бир томонлама, маълум фаолият юритиш билан чекланадилар.
    Агар эмоционал совуклик кузатилса, шахслар таккобур, рахмсиз, хатто шафкатсиз буладилар. Атрофдагилар билан мулокотда курук, бошкаларга рахмдил булмайдилар. Улар катъиятли, иродали, иккиламайдиган, бошкалар фикри билан хисоблашмайдиган инсонлардир (стеник шизоидлар). Улар эксплозив жавобларга эгалар.
    Шахснинг шизоид турида аддиктив хатти-харакатлар (айникса опий ва гашиш наркотикларига тобелик) пайдо булиши ихтимоли катта булади. Агар улар опий суиистеъмол килсалар жуда тез уларни томир ичига юборишга утиб оладилар ва тобелик пайдо булади. Нашадан мастлик холатида улар купинча расм чизадилар, шеър тукийдилар, достонлар ёзадилар ва наша ижодий хусусиятларни оширади деб уйладилар. Алкогол уларнинг атрофдагилар билан алока килишни енгиллаштиради.

    Download 2,47 Mb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
  • 1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   207




    Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
    ma'muriyatiga murojaat qiling

    kiriting | ro'yxatdan o'tish
        Bosh sahifa
    юртда тантана
    Боғда битган
    Бугун юртда
    Эшитганлар жилманглар
    Эшитмадим деманглар
    битган бодомлар
    Yangiariq tumani
    qitish marakazi
    Raqamli texnologiyalar
    ilishida muhokamadan
    tasdiqqa tavsiya
    tavsiya etilgan
    iqtisodiyot kafedrasi
    steiermarkischen landesregierung
    asarlaringizni yuboring
    o'zingizning asarlaringizni
    Iltimos faqat
    faqat o'zingizning
    steierm rkischen
    landesregierung fachabteilung
    rkischen landesregierung
    hamshira loyihasi
    loyihasi mavsum
    faolyatining oqibatlari
    asosiy adabiyotlar
    fakulteti ahborot
    ahborot havfsizligi
    havfsizligi kafedrasi
    fanidan bo’yicha
    fakulteti iqtisodiyot
    boshqaruv fakulteti
    chiqarishda boshqaruv
    ishlab chiqarishda
    iqtisodiyot fakultet
    multiservis tarmoqlari
    fanidan asosiy
    Uzbek fanidan
    mavzulari potok
    asosidagi multiservis
    'aliyyil a'ziym
    billahil 'aliyyil
    illaa billahil
    quvvata illaa
    falah' deganida
    Kompyuter savodxonligi
    bo’yicha mustaqil
    'alal falah'
    Hayya 'alal
    'alas soloh
    Hayya 'alas
    mavsum boyicha


    yuklab olish