Эс-хушнинг бузилиши



Download 2,47 Mb.
bet49/207
Sana30.04.2022
Hajmi2,47 Mb.
#595939
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   207
Bog'liq
Лекция

Тиббий маънода эс-хуш бу рухий фаолиятнинг тонусидир. Эс-хушнинг нейрофизиологик асослари унчалик яхши урганилмаган холда хам, у биологик характердаги жараёнларга асосланади. Улар орасида сергаклик, фаол танлаш, хотира механизмларини, яъни кузгалиш изларини саклаш жараёнини курсатса булади.
Iгурух - сергаклик механизмлари миянинг катта ярим шарлари пустлоги
нейронларининг максимал кузгалишини аниклайди. Бош мия пустлогининг'биоэлектрик фаолиятининг таранглик даражаси мия устуни ретикуляр'формацияси, айникса унинг олдинги кисмларидан узатиладиган тухтовсчпимпульсига боглик. Эс-хушнинг аниклик холатдан ноаник холатига утишисергакликнинг физиологик фаоллаштирувчи механизмларининг сусайишибилан боглик.
II гурух эс-хушнинг неирофизиологик механизмлари фаол танловмеханизмлари билан тавсифланади. Улар бош миянинг пустлок оститузилмаларининг (гиппокамп, сургич тана ва лимбик тизимнинг бошкаструктуралари) фаолияти билан чамбарчас боглик. Бу механизмлар фаолияти
хулк-атворнинг у ёки бу важларини аниклайди. Инсон фаолиятининг мураккао турларида доимо бир неча турли важлар паидо булади, улар орасида кураш кетади ва охир окибат ягона важ, яъни маълум бир карор кабул килинади.
III гурух хотира механязмлари асосан миянинг кухна тузилмалари {сургич тана. гиппокамп) оркали амалга оширилади.
Хулоса килиб айтганда, эс-хуш бу ижтимойи рухий жараён. У биологик, психологик характердаги жараёнларга (сергаклик даражаси, хис этиш, сезиш, идрок этиш, эмоциялар. ассоциатив жараён, хотира ва б.к.) асосланади, уларнинг мазмуни, билимлар, уларни тизимлаштириш, аклий фаолият усулларини эса инсон ташкаридан, ижтимоий мухитдан кабул килади.
Барча айтилганларни хисобга олган холда эс-хушга куйидагича таъриф бериш мумкин. «Эс-хуш - бу юкори, факат инсонга мансуб ва тил билан боглик миянинг функцияси булиб, хакикий борликни умумлаштирувчи, бахоловчн. максадли акс эгтириши ва уни ижодий-конструктив кайта тузиши; харакатларини илгаридан хаёлий тузиши ва унинг натижаларини олдиндан куриши; инсон уз хулк-атворини англи равишда бошкариши ва назорат килишидир».
Эс-хуш тушунчасида ижтимойи ва нейропсихологик механизмларини аник курсатиш биз учун мухимлиги шунда-ки, эс-хуш патологияси хакида суз кетганда биз унинг курсатиб утилган томонларининг факат маълум бир тарафинигина назарда тутамиз. Масалан: мия жарохатини олган киши кандайдир рухий фаолиятни намоён этмайди, яъни бехушлик холатида булади. Худди шундай хулосани асфиксияда тутилган чаколокга нисбатан хам айтилади, зеро-ки у хам гапиришини билмаса хам. Хуш, бу холларда нммо назарда тутилмокда? Бунда эс-хушнинг асосини ташкил этувчи биологик структуранинг бузилиши назарда тутилмокда. Бу асос -- ретикуляр формаиия ижро этадиган мия пустлогининг фаоллик даражаси, яъни сергакликдир.
Биз ухлаганимизда бизда эс-хуш йук, яъни сергак эмасмиз. Мудраган вактимизда эса, эс-хуш чалкашади ва ноаник холатда булади.
Шундай килиб, тибиётда эс-хуш хакида гап кетганда сергаклик даражаси назарда тутилади. Психиатрияда хам шу коида кулланилади, лекин дифференциаллашганрок холда куриб чикилади. Яъни психиатрияда нафакат сергаклик даражаси, балки асосий йуналтиришларнинг- (алло-, сомато-, аутопсихик), сезги-идрок, тафаккур, хотира, диккат ва моторика бузилишларининг характери хисобга олинади.
Эс-хушнинг бузилишлариди хакикий оламнинг ички (абстракт) ва ташки (хиссий) богликликларини тугри акс эттириш бузилади. Хушнинг коронгилашуви уткинчи бузилиш булиб, хамма рухий касалликларда хам учрайвермайди. Аксинча баъзи бир огир, тез тиббий ёрдам курсатиш керак булган холларда учрайди.
Хушнинг коронгилашувини ифодаловчи барча синдромлар куйидаги умумий хусусиятга эга (К.Ясперс): 1) атрофдаги вокеа ва ходисалар, яъни хакикий олам ноаник, кисман, кийин кабул килинади ва шунинг учун хамбемор уларда катнашсиз булади; 2) бемор жойда, вактда, атрофда, хатто уз шахсида нотугри йуналади; 3) у ёки бу даражадаги фикрларнинг богликсизлиги беморнинг фикрлаш кобилиятининг сусайиши ёки умуман йуколишида, нутк бузилишида уз ифодасини топади; 4) булаётган ходисаларнинг тулик ёки кисман бемор хотирасидан кутарилиши. Юкорида кайд этилган турт белги уйгунлашиб, баравар келгандагина хушнинг бузилиши хакида гапириш мумкин.
Хуш бузилишининг куйидаги турлари мавжуд: карахтлик, делирий. онейроид, аменция, «намозшомсимон» хушнинг коронгилашуви. Хуш бучилиши захарланиш окибатидаги психозларда, бошка турли хил касалликларнинг белгиси сифатида, бош мия яллигланиши, унинг органик хасталигида (бош мия усимтаси, бош миянинг кон томир касаллиги) учрайди.
Карахтлик хуш коронгилашувининг бир тури, бошкача килиб айтганда, хуш аниклигининг сусайиши. Барча таъсирлар учун кузгалувчанлик даражасининг ошиб кетиши кузатилади. Ташки оламда содир булаётган вокеа ва ходисалар бемор диккатини узига жалб килмайди, сезилмайди ва шу сабабли тасаввурларни кабул килиш ва кайта ишлаш жуда кийинлашиб кетади. Бемор уз шахсини гугри курсатади, атроф-мухитни нотугри талкин килади, яъни каерда эканлигини билмайди. Мураккаброк саволларни умуман тушунмайди, чунки уларнинг беморга етиб бориши жуда кийин. Бемор факатгина оддий саволларни туфи тушунади. Беморнинг фикрлаш кобилияти хам секинлашиб, кииинлашиб кетади. Фикр персеверацияси пайдо булиши мумкин: фикрлаш жараёнининг умумий сусайиши негизида бирорта фикр ёки тасаввурнинг узок вакт мобайнида сакланиши. Бу холда бемор шифокор томонидан берилган биринчи саволга тугри жавоб кайтаради, аммо колганларига хам маъно жихатидан узгача, худди «биринчи савол» жавобининг айнан узини такрорлайди. Тасаввурлар кашшоклашиб, ноаник тус олади. Харакат фаолияти бесунакайлашиб, секинлашиб, сусайиб боради. Шу билан бир каторда бемор имо-ишораси хам кашшоклашиб боради ва бепарволикни акс эттиради. Бемор унсизлик холатига тушиб колади ва уйкудан бош кутармайди. Васваса гоялари, галлюцинациялар, уз-узини йукотиши, яъни саросимага тушиш холлари кузатилмайди. Беморнинг эслаб колиш, эслаш кобилияти жуда хам сусайгак булади. Карахтлик даври кейинчалик бемор томонидан умуман унут булиб кетади.
Хушнинг кай даражада бузилганлигига караб, карахтликнинг куйидаги хиллари ажратилади: обнубиляция, сомноленция (уйку босиши), сопор, кома.
Обнубиляция -- енгил даражадаги хушнинг бузилиши, хушнинг худди енгил булут билан коплангандай булиши. Аввало беморнинг нутки секинлашади. Паришонхотирлик, диккат сусаяди, берилган саволни тушуниши кийинлашади, жавоблари эса купинча хато булиб, секинлашади. Хушнкнг енгил даражадаги бу хил бузилиши унинг баъзан аниклашуви билан тавсифланади.
Сомноленция - касалликка хос уйкучанлик. Клиник жихатдан фикрлар хосил булишининг кийинлашуви, бефарклилик, уйку босиши, харакатларнинг секинлашуви, мимиканинг кашшоклашуви билан ифодаланади. Бу холат кучайиб, сопор, комага утиши мумкин.
Сопор -• комадан олдин келиб, хушнинг чукур даражадаги йуколиши холатидир. Сопор холатидаги бемор ён атрофдан бсрилган саволларни тушуниши ва уларга жавоб бериши, харакатларни бажара олиши мумкин эмас. Кучли даражадаги таъсирга (кичкирик, нина билан санчикка) химоя харакатини бажариш билан жавоб кайтаради. Харакатлардаги мувозанат бузилади, лекин чангаллаш, суриш каби харакатлар сакланиб колади. Баъзи холларда мушакларнинг бетартиб тортишуви, тутканок тутиши каби холатлари учраши мумкин. Сопор холатида бемор томирининг уриши тезлашади, артериал кон босимининг систолик босими ошиб, диастолик босими пасаяди.
Кома эс-хушнинг бутунлай йуколиши. Кома холатида хар кандай ташки таъсирга жавоб булмайди.
Кома холатининг уч боскичлари ажратилади (Н.Н.Боголепов буйича):
/ боскич -- мия ствол кисми рефлекслари сакланган холда, ёругликга, товушларга ва чакирикларга жавоблар булмайди.
// боскич куз корачигининг ёрукликни сезиши ва назопалпебрал рефлекс йуколади, корнеал рефлекс эса сакланган холатида булади.
/// боскич • • корнеал рефлекс йуколади, децеребрал ригидлиги, нафас олишнинг бузилиши кузатилади.
Карахтлик захарланиш холларида, модда алмашинуви бузилиши натижасида (уремия, диабет, жигар етишмовчилиги), бош мия шикастланиши, бош мия усимтаси, марказий асаб системасининг органик касалликларида учрайди.
Делирий (делириоз синдром) - эс-хуш бузилишининг бир тури булиб, куриш иллюзиялари ва чин галлюцинациялар, сиймо васваса гоялари, аффектив ва харакат кузгалувчанлиги каби белгилар билан ифодаланади.
Делирий синдроми уз ривожланишида (1866 йилда С.Либермейстер ёзиб колдирган) бир неча боскични босиб утади.
Биринчи боскич. Беморларда кечга якин ва тунда серхаракатлик. сергаплик, нотинчлик, хаяжон ва харакат имо-ишоранинг кучайиб кети!пи кузатилади. Гаплари жуда тез булади, ковушмаган имо-ишоралар '.>са айникса яккол билинади. Кайфият жуда узгарувчан булади: юкори кайфият бирданига тушкунлик, куркинч, жахлдорлик, безовталик билан алмашиши мумкин. Бундан ташкари, беморларда ута сезувчанлик (гилерестезия) холати, яъни ёругликка, шовкинларга, хидларга ва бошка таъсирларга сезувчанлик ошади. Эслаш, куз олдига келтириш жараёнлари кучайиб кетади, беморларда уйку бузилиши, туш куришлар пайдо булади. Улар эрталаб бушашган, дам олмаган буладилар.
\

Download 2,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   207




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish