Эс-хушнинг бузилиши



Download 2,47 Mb.
bet25/207
Sana30.04.2022
Hajmi2,47 Mb.
#595939
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   207
Bog'liq
Лекция

Социал омиллар. Булар фармацевтик саноат ривожланиши натижасидаги янги психоактив моддаларнинг ишлаб чикарилиши ва уларни ёшлар орасида ноконуний таркатувчиларнинг купайиши билан богликдир.
Психоактив моддаларга тобеликнинг купайишида жамиятнинг бу иллатларга дунёкараши, жамиятнинг маънавияти, психоактив моддаларга давлат сиёсати, наркотрафикларга карши кураш, профилактик чора-тадбирлар мухим урин тутади. Агар давлат конунлари наркотик моддаларни бартараф этишга каттик тусик куймаса, уша ерда наркомания муаммолари кучаяди. Масалан, Швейцария наркоманияларни таркалашини олдини олиш
маркази маълумотига кура, Голландияда баъзи наркотик моддаларни истеъмол килишга рухсат берилган эди, бу эса охирги 5 йилда гашиш истеъмоли 14-17 ёшли усмирларда 2 баробар, 12-13 ёшларда - 3 баробар ошишига, жиноятларни купайишига олиб келди. Англияда героин ва метадонни врачлар рухсати билан конуний соташ наркоманияларнинг бир неча марта купайишига олиб келди.
Шахарлардаги ахолининг купайиши улар орасидаги узаро муносабатларнинг узгаришларига олиб келади. Одамлар узларига мустакил булиш билан бир каторда атрофдан ёрдам ва хавфсизликларини йукотиб борадилар. Улар атрофдан ёрдам, узаро муносабатларини тиклаш урнига купинча жамиятга тугри келмаган - йулларга наркотик ва ичкиликка бериладидар.
Усмирларда наркотиклар уларни уз ёшидагилар билан мулокот урнатишга «йулланма» булиб хизмат килади. Бу холатларда психоактив моддалар уларга куйидаги кулайликларни беради:

  • Узларни катталардек тутадилар ва ота-оналар назоратидан
    чикканликларини сезадилар;

  • Бирор гурухга мансубликларини сезадилар ва гурухга оид неформал
    муносабатларда буладилар;

  • Узларидаги булган сексуал ва агрессив йуналишларини одамларга эмас,
    гурухда наркотикларга интиладилар;

  • Эмоционал холатларини узгартирадилар;

  • Усмирларга хос булган ижодий хусусиятларини турли моддалар оркали
    амалга оширадилар.

Бундай гурухларга аъзо булиш усмирларга хос булган характерологик реакциялар: эмансипация (катталар назоратидан чекиш), уз тенгдошлари билан якинлашиш, сексуал интилишларни оширишга ёрдам беради.
Психоактив моддаларга тобеликнинг пайдо булишида ошашнг мухим ахамияти бордир. Баъзи муаллифлар фикрича, тобеликнинг келиб-чикишида чакалоклик даврдаги рухий жабрланиш (2 ёшгача вактдаги салбий эмоционал холатлар) ахамиятга эга булади. Салбий таъсир онанинг касаллиги ёки унинг улими, она ва бола орасидаги муносабатлар ва келишмовчиликлар булиши, она ва бола темпераменти келишмаслиги, боланинг тугма кузгалувчанлиги натижаси булиши мумкин. Ота-оналар уз болаларига салбий таъсир курсатишларини тушунмасдан, болаларни каттик тарбия киладилар, уларни буйсундиришга харакат киладилар, болаларни эркаламайдилар. Бу эса уз навбатида дистресс холати чакириб, бола узини химоя кила олмасдан уйкуга кетади. Агар бундай таъсир яна кучайиб борса, болалар умуман апатия ёки бефарклилик холатига утадилар. Кейинчалик бундай одамларда аффектлардан куркиш ва чидамсизлик, атрофдан ёмонлик кутиш, узини доимий хавф остида сезиш кузатилади. Бу эса аффектив чидамяшишнг камайиши хисобланади.
Бундай одамлар узларига гамхурлик кила олмайдилар, улар ташкардан ёрдамга ва таянчга мухтож буладилар. Одамларга ишонмайдиган булиб,
наркотикларга интилишлари кучли булади. Шундай килиб, ёшликда рухий жарохатларга учраган одамларда тобелик синдроми пайдо булиши мумкин. Оила болага керак булган севги хисларини уйгота олмайди, бу эса болани хеч кимга керак эмаслиги фикрига, узига ишончи йуклигига олиб келади.
Агар ота-оналарда эмоционал бузилишлар булса, бу холат болаларда хам уз аксини топади. Бу холларда болалар хам уз эмоционал холатларни тута олмайдилар, кечинмаларни беркитадилар, уз холатларини тушунтириб беришни хам билмайдилар. Айникса, ота-оналарнинг уз болаларини табиатга кизикишларини, тажриба утказишларини такиклашлари болалардаги бу хусусиятларни йукка чикаради, бу холат зерикиш ва стресс холатларига олиб келади. Натижада болалар узлари кизиккан нарсаларини, хурсандчилик келтирувчи моддаларни кидирадилар («зерикиш, бекорчиликдан кочиш»).
Яна бир салбий омиллардан бири - бу оила аъзолари орасидаги узаро муносабатларнинг бузилишидир. Мисол, оила аъзоларининг бир-бирига жуда якинлиги ёки бир-бирига таъсир утказиши болаларда психоактив моддалар ёрдамида мустакилликка эришиш фикри пайдо булиши мумкин.
Ота-оналар орасида келишмовчиликлар, жанжаллар, ажралиш болаларда, айникса усмирларда каттик эмоционал холат чакиради. Уларда тушкунлик, ёлгизлик, умидсизлик холатлари кузатилиб, буларни тугирлаш максадида психоактив моддаларга берилишлари мумкин.
Болаларда тобеликнинг пайдо булишида уларнинг ота-оналарда булган тобеликларга эргашмок йуналишида булиши мумкин. Бунда усмирлар уз гурухларига хос булган наркотик моддаларни танлайдилар. Масалан, ота-оналари алкоголизм билан касалланган усмирларда героин наркоманияси ривожланиши мумкин.
Тобеликка олиб келувчи омиллардан бири бу нотугри тарбия хисобланади. Уларнинг куйидаги турлари ажратилади:

карагандек муомала Иккила холат хам маъсулиятлилигини,

Гиперпротекция ота-оналарнинг болаларга ортикча гамхурлик,
уларни хар кадамини назорат килиш, уларнинг урнига ишларни
бажариш, уртокларини танлаш, нокулайликларни бартараф этиш
натижасидир. Бу холатларнинг баъзи турида ота-оналар болаларини
каттик танкид киладилар, уларни камситадилар, буйсинишни талаб
киладилар, улар ютукларини одатдагидек кабул киладилар (устунлик
гиперпротекцияси).
Бошка холларда эса болаларни хар кандай
кийинчиликлардан асрайдилар, хар кандай талабларини амалга
оширадилар, уларга худди «ёш болаларга»

билан банд булиб,

киладилар (мамнунлик гиперпротекцияси). болаларнинг мустакил ривожланишини, жавобгарлигини устирмай куяди.
Гипопротекция ота-оналар уз ишлари
болаларнинг муаммоларига, уларнинг кизикишларига, эхтиёжларига эътибор бермасликдир. Ота-оналар уз болалари муаммоларини узлари хал киладидар деб уйлайдилар. Бундай болалар уз хохишларини хеч кандай тусиксиз амалга оширадилар. Назоратдан чикиш уларни асоциал гурухларга кириб колишларига сабаб булади.
Рахмсизлик ва жабрлаш оркали тарбияланган болаларда куркув,
узини камситишлик ёки катъий норозилик билдириш реакциялари,
шунинг натижасида аддиктив хулк-атвор, тажавузкорлик, ута
кузгалувчанлик, кек саклаш, буйсунмаслик пайдо булиши мумкин. Купгина кузатувлар курсатишича, бир оиладаги болалар хар хил хулк-атворга эга булишлари мумкин. Яна шу маълумки, алкоголизм билан касалланган ота-оналар болаларида тобелик белгилари булмаслиги мумкин, чунки бу холларда шахснинг индивидуал хусусиятлари (психологик омиллар) мухим урин тутади.
Тобелик пайдо булган шахсларда 4 хил психологик кийинчиликлар: хис-туйгулар, уз-узини бахолаш, муносабатлар, узига гамхурлик килиш жараёнларида кузатилади.
Каттик рухий кечинмаларга чидамсиз, кийинчиликлардан куркувчи, доимо хавф • хатар кутувчи одамларда тобелик пайдо булишига катта имконият булади,
Узларига ва уз хурматларига кам бахо берувчи одамларда наркотик моддалар бу камчиликларни бартараф этади, шунинг учун наркотик моддаларни истеъмол этишга интиладилар.
Феъл-атвор ва аддиктив хатти-харакатлар орасида маълум богланиш аникланган. Наркотиклар кабул килиш купинча эксплозив ва узгарувчан, хамда эпилептоид, гипертим акцентуацияли шахсларда учрайди. Уларга хос булган эмоционал кузгалувчанлик, кизикишлар, интилишлар, мотивлар узгарувчашшги, ирода кучсизлиги, ташки мухитга берилувчанлик, уз хирсларига берилганлик наркотикларга тобеликни пайдо булишига ёрдам беради.
Шахснинг стрессларга чидамлилик хусусиятлари тобеликнинг пайдо булишида мухим роль уйнайди. Аддиктив хатти-харакатлар копинг-функцияпарнинг бузилиши, яъни стрессларга каршилик курсата олишнинг бузилиши нажасидир. Одам хаётида максадга эришиш, уз эхтиёжларини кондиришда тусикларга учрайди, бу эса ички таранглашишга (стрессга) олиб келади. Тусикларни енгиб утиш бу стрессларга каршилик курсата олиш механизмларига богликдир. Агар бу механизмлар яхши ривожланган булса, одам тусикларни муваффакиятли енгиб чикади. Бу механизмлар кам ривожланган булса, одам ички таранглашишни енгаолмасдан наркотиклар истеъмоли оркали уларни енгишга харакат киладилар. Наркотик истеъмоли уларнинг рухий холатларини тезда яхшилаб, хаётдаги кийинчиликларни енгувчи усулга айланиб боради. Соглом ва тобелик булган одамларнинг копинг-механизмлари хар хил булиши аникланган. Масалан, наркотикга тобелик булган усмирлар муаммолардан кочиш, уларни инкор этиш ва яккаланиш реакцияларни курсатадилар
Маънавиятсизлик, хаётга кизикиш булмаслик, уз хаётига жавобгарлик булмаслик хам тобелик пайдо булишида мухим роль уйнаши мумкин.
Биологик омилларга жинсий мансублик (тобелик синдроми купинча эркакларда учрайди) ва одам ёши киритилади. Наркомания касаллиги купинча 14-25 гача, алкоголизм эса каттарок ёшда учрайди.
И.П.Анохина (2001) фикрича, наркоманияларнинг келиб-чикишида ирсий (генетик) омиллар ахамияти исботланган. Масалан, ота-оналари алкоголизм ёки наркомания билан касалланган булса, улар болаларида хам наркомания пайдо булиши эхтимоли бор.
Касалликнинг келиб-чикишида марказий нерв системанинг типологик хусусиятлари маълум роль уйнайди. Янги вазиятларга куникиш, уларга сезгирлик тобеликнинг келиб-чикишига маълум таъсир курсатади.

Download 2,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   207




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish