Ertaklar haqida umumiy tushunchalar

XULOSA.

Ertak xalq poetik ijodi janrlaridan biri xayot -xaqiqati bilan bog‘liq bo‘lib, falsafiy-taʼlimiy g‘oyalar xamda xayotiy problemalar asosiga qurilgan, badiiy to‘qima va uydirma- lardan xoli bo‘lmagan og‘zaki xikoyalar. Bu janrning yuzaga kelishi va shakllanishi ibtidoiy davr qatlamlariga kirib boradi. Bunda qadimiy urf odatlar, maʼrosimlar xal qiluvchi rol o‘ynagan. Uning mustakil janr sifatida rivoj topishi tarixiy real xodisalar, xayoliy shaklda ifodalangan davrdan boshlanadi. Chunki bu davrda konkret narsa va xodisalar urug, qabila, patriarxal munosabatlar bilan boglik bulgan mifologik udum, anʼanaviy odatlar o‘zining ijtimoiy maishiy funksiyasini yo‘qotib, kishilar ongida g‘aroyiblik odatdan taщqari xolat kasb eta boshlagan. Tarixiy tipologik jarayonning ertakdagi transformatsiyasi uning strukturasini tashkil etuvchi motivlar sistemasini yuzaga keltirgan. Turli xil zamon qatlamlariga doir axloq va odobning namunalari ulug‘lanib, zulm va zo‘rlik qoralanadi Binobarin, ertaklar xech vaqt bekorchi, ermak narsalar emas ular xammavaqt zo‘r ijtimoiy va tarixiy aqamiyatga egadirlar. Ertaklar xayet xaqiqatini xayoliy va xayotiy uydirmalar asosida tasvirlaganligi, tilsim va sexr vositalariga asoslani- shi, voqea va xarakatlarning ajoyib-g‘aroyib xolatlarda kechishi, qaxramonlarining g‘ayritabiiy jasorati bilan folklorning boshqa janrlaridan farq qiladi. Uning o‘ziga xos janr xususiyatlari, belgilari o‘zbek ertaklari asosida bir qator ishlarda yoritilgan. Olmon ertakshunoslarining ko‘plab ertaklari o‘zbek o‘quvchilari uchun xam tanish bo‘lib ularni asosan o‘zbek tiliga adabiyotimiz jonkuyarlari, bolalar yozuvchilari tarjima qilishgan. Olmonlar ruxini o‘zbek o‘quvchilariga ishonchli, tushunarli berish tarjimonlar maxorati bilan uzviy bog‘liqdir. Tarjama qilingan ko‘plab ertaklardagi leksik grammatik va leksik stilistik vositalarning qo‘llanilishi ertaklarni o‘quvchi ona tilisida jonli, taʼsirchan chiqishiga sabab bo‘ladi. Ayniqsa maishiy va sexrli ertaklardagi to‘qima oboazlar xayvonlar, qushlar, boylar, kambag‘allar, aqilli kishilar, axoqlar, yosh bolalar, chollar va kampirlar obrazlari orqali ifodalanadi va bu obrazlarning majoziy maʼnoda ishlatilishi o‘quvchilarni diqqatini tortadi va ertak g‘oyasini tushunishga xarakat qiladi. Ertaklardagi ijobiy obrazlar o‘quvchilarni ijobiy shaxslarga taqlid qilishga undasa, salbiy obrazlarga nisbatan ularning nafrati uyg‘onadi, yaxshilik sari intilishga xarakat qiladi, yomonlikdan uzoqroq yurishga intiladi. Demak ertaklar asosan o‘quvchilarni maʼnaviyatini boyitadt, taffakurini o‘tkirlaydi, bilim doirasini mustaxkamlaydi, kengaytiradi. Ertaklarning badiiy tarjimasi asosida tavsiya qilinayotgan mashqlar tipologiyasi ulardagi mazmunni aniq va to‘la tushunib olishga imkon beradi va ertakning leksik va grammatik xamda stilistik jixatdan taxlili o‘quvchilar bilimini chuqurlashtiradi, kommunikativ nutq ko‘nikmalarini takomillashtiradi.