Ermin O‘zbek tilidagi sharhi

Mahsulot bahosi

Narxi	Soni	summa
1.	Televizor	200	4	800
2.	Dazmol	30	6	180
3.	Kompyuter	900	2	1800
4.	Printer	100	5	500
5.	muz. Sentr	300	8	2400

9. 
   Butun jadvalni belgilab oling, sichqoncha o’ng tugmasini bosing, Vыravnivaniye v yacheyke punktidan kerakli variantni tanlang.
   
10. 
    Tablisы i Granisы uskunalar panelini tugmasini bosib oching.
    
11. 
    Mustaqil Tablisы i Granisы uskunalar paneli elementlarining vazifalarini o’rganing.
    

12. 
    Jadvalni o’z hohishingiz bo’yicha buyang.
    
13. 
    Hujjatni Moi Dokumentы papkasiga saqlab quying.
    
14. 
    Quyidagi jadvalni mustaqil ravishda yasang va "Monitor" nomi bilan saqlab quying:
    

Monitor turi	Matnli rejim			Grafik rejim
	Ranglar soni	Belgilar o’rni soni	Ranglar soni		Piksellar soni
CGA	16	80*25	2		640*200
			4		620*200
EGA	16	80*25	16		640*350
	16	80*43
VGA	16	80*25	16		640*480
	16	80*50			16
SVGA	16	80*50	256		640*480
			16		800*600

2-Topshiriq
Mavzu: Excel dasturida oddiy formulalar va jadvallar bilan ishlash.
Maqsad: Formulalar bilan ishlash va jadvallarni tahrirlash ko’nikmalarini hosil qilish.
Topshiriq:

1. 
   Excel dasturini ishga tushiring.
   
2. 
   List1 ni «Oylik ish haqi» deb o’zgartiring (sichqoncha chap tugmachasini List1 ustida ikki marta bosing, yangi nomni kiriting va Enter tugmasini bosing).
   
3. 
   Jadvalni qo’yidagi shaklda yarating:
   

Oylik ish haqi
№	F.I.Sh.	Oklad	Daromad solig’i (30%)	Pensiya fondiga (2%)	Qo’lga olish
1.	Tojiyev B	25000
2.	Toirova A	18500
3.	Aliyev R	22400
4.	Raxmatov B	27300
	Jami

4. 
   «Daromad solig’i (30%)» yozuvini ikki qator qiling (D2 katagini belgilang, Format menyusidan Format yacheyek buyrug’ini tanlang, Vыravnivaniye bo’limiga o’ting, Perenosit po slovam ga bayroqcha o’rnating).
   
5. 
   E2 va F2 yacheykalarini xuddi shunday o’zgartiring.
   
6. 
   D3 katagiga =C3*0,3 formulani kiriting.
   
7. 
   To’ldiruvchi marker yordamida formulani D3 katagidan D4:D6 ga ko’chiring.
   
8. 
   E3 katagiga =C3*0,02 formulani kiriting.
   
9. 
   To’ldiruvchi marker yordamida formulani Ye3 katagidan Ye4:Ye6 ga ko’chiring.
   
10. 
    F3 katagiga = S3 – D3 – E3 formulani kiriting.
    
11. 
    To’ldiruvchi marker yordamida formulani F3 katagidan F4:F6 ga ko’chiring.
    
12. 
    Kursorni C7 katagiga qo’ying. Uskunalar panelidagi tugmasini bosing. Enter tugmasini bosing.
    
13. 
    Xuddi shu taxlit D, E, F ustunlar yig’indisini ham toping.
    
14. 
    Jadvalni birinchi qatorini markazga tekislang.
    
15. 
    Jadvalga qalin chegaraviy rapka o’rnating (butun jadvalni belgilab oling, Format menyusini Yacheyki buyrug’ini bering, Granisa bo’limiga o’ting, Tip linii maydonidan qalin chiziq tanlab Vneshniye buyrug’ini beramiz, OK tugmachasini bosamiz).
    

16. 
    Jadval ichiga oddiy chiziqlarni o’rnating.
    
17. 
    O’z hohishingizga ko’ra jadvalni buyang (kerakli kataklar belgilab olinadi, Format menyusining Yacheyki buyrug’ini beramiz, Vid bo’limiga o’tamiz, ranglar palitrasidan kerakli rang tanlanib OK tugmachasi bosiladi).
    
18. 
    Hujjatni «Maosh» nomi bilan saqlab qo’ying.
    

Oylik ish haqi
№	F.I.Sh.	Oklad	Daromad solig’i (30%)	Pensiya fondiga (2%)	Qo’lga olish
1.	Akbarov X	25000	7500	500	17000
2.	Mavlonov M	18500	5550	370	12580
3.	Kalandarov R	22400	6720	448	15232
4.	Eshonkulov S	27300	8190	546	18564
	Jami	93200	27960	1864	63376

3–Topshirq
Mavzu: MS Power Point dasturida ishlash
Topshiriqning tavsifi:Har bir slayd almashinishi 3 sekundda avtomatik ravishda bo’lsin, slaydlar almashinishida ovoz effektidan foydalaning. Topshiriqni bajarish davomida kutilayotgan natijalar: Slaydlar almashinishida ovoz va vaqtni o’rnatishni bilib oladilar. Topshiriqni bajarganlarida tinglovchilar quyidagi bilim ko’nikma va malakalarga ega bo’ladilar:
Bilim: Slaydlar almashinish effekti, slaydlarning avtomatik almashinishi haqida tushunchaga ega bo’ladilar.
Ko’nikma: Slaydlarga ovoz va vaqt qo’yish amalini bajara oladilar.
Malaka: Taqdimotda slaydlar almashinishini boshqara oladilar. Topshiriqning bajarilish tartibi:
1. Kursorni birinchi slaydga olib keling.
2. Menyudan «Pokaz slaydov» – «Nastroyka prezentasii» bandlarini tanlang.
3. «Smena slaydov» bo’limidan «po vrenmeni» bandini tanlab OK tugmachasini bosing.
4. «Nastroyka vremeni» bo’limini tanlang va «Repetisiya» bandida slaydlar almashinish vaqtini o’zgartirish mumkin. Slaydga film qo’yish uchun quyidagi amallarni bajaring:
5. Menyudan «Vstavka» – «Film» bandlarini tanlab, «Film iz fayla» ѐki «Film iz organizatora klipov…» bo’limlaridan xoxlagan filmva kliplarni tanlang va OK tugmasini bosing. Slaydga ovoz qo’yish uchun quyidagi amallarni bajaring:
6. Menyudan «Vstavka» – «Zvuk» bandlarini tanlab, «Zvuk iz fayla», «Zvuk iz organizatora klipov…» ѐki «Zapis s kompakt daska…» bo’limlaridan xoxlagan ovoz fayllarini tanlab, OK tugmasini bosing. Slayddagi ovozlar to’liq ishlashi uchun kompyuter multimedia vositalari bilan ta’minlangan bo’lishi lozim

3. MULTIMEDIALI DARSLAR ASOSIDA TA’LIM SAMARADORLIGINI OSHIRISH (4 SOAT AMALIY MASHG‘ULOT).

Multimedia texnologiyalari. Mul’timedia bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida audio, video, matn, grafika va animatsiya effektlari asosida o‘quv materiallarini o‘quvchilarga etkazib berishni mujassamlangan holdagi ko‘rinishidir.
Multimedia (multimedia - ko‘p muhitlilik) – bu kompyuter texnologiyasining turli xil fizik ko‘rinishiga ega bo‘lgan (matn, grafika, rasm, tovush, animatsiya, video va h.k.) va turli xil tashuvchilarda mavjud bo‘lgan (magnit va optik disklar, audio va video lentalar va h.k.) axborotdan foydalanish bilan bog‘liq sohasidir.
Multimedia - kompyuterda axborotning turli xil ko‘rinishlari: rangli grafika, matn va grafikda dinamik effektlar, ovozlarning chiqishi va sintezlangan musiqalar, annimatsiya, shuningdek to‘laqonli videokliplar hamda videofilmlar bilan ishlashdir.

Multimedia
Multimedia– bu zamonaviy kompyuterli axborot texnologiyalari bo‘lib, matn, tovush, videotasvir, grafik tasvir va animatsiyani (multiplikatsiyani) yaxlit kompyuter tizimiga birlashtirish imkonini yaratadi.
Multimedia amaliyotdagi ish tartibi – bu apparat-dasturiy muhit bo‘lib, kompyuterga axborotni kiritish, ishlov berish, saqlash, uzatish va matn, chizmalar, videotasvir, tovush hamda nutqlarni insonga zarur va qulay holatda etkazishdir.
Birinchidan, foydalanuvchiga albatta interfaollikni taqdim etadigan, ya’ni inson va kompyuter o‘rtasida buyruqlar va javoblar almashinuvini ta’minlab, dialog muhitini yaratadigan dasturiy mahsulot. Ikkinchidan, turli video va audio effektlar ishlatiladigan muhit. U tomoshabinga o‘zicha u yoki bu ilovani tanlash imkonini beruvchi videofilmni eslatadi.
Multimedia mahsuloti – tarkibida musiqa taraladigan, videokliplar, animatsiya, rasmlar va slaydlar galereyasi, turli ma’lumotlar bazalari va boshqalar kirishi mumkin bo‘lgan interfaol, kompyuterda ishlangan mahsulotdir.
Multimedia texnologiyasi axborotni bir vaqtning o‘zida insonga tushunarli, ko‘p shakllar (jumladan, nutq, rasm, chizma, tasvir, musiqa, raqam va harflar) kombinatsiyasida havola qila oladi. Bu texnologiya axborotni qidirish, nusxa olish va boshqa biror kompyuterga ko‘rsatilgan shaklda ko‘chirib o‘tkaza oladi hamda ularning xohlagan kombinatsiyasini yarata oladi.
Undan tashqari multimedia texnologiyasidan foydalanuvchi o‘zi dizayn bilan shug‘ullana olishiga imkon beradi, shuningdek statik (harakatsiz) va dinamik (harakatlanuvchi) tasvirlarni yaratishi hamda o‘z ijodiy ishining natijalarini aloqa kanallari orqali tashqi muhitga tarqatishi mumkin.
Multimedia tizimlarining jadallik bilan rivojlanishiga shaxsiy kompyuterlarning imkoniyatlarini kengayganligi va texnik, dasturiy vositalarining rivojlanishi sabab bo‘ldi. Oxirgi yillarda kompyuterning tezligi va xotira qurilmalarning sig‘imi keskin oshdi, shuningdek grafik imkoniyatlari kengayib, tashqi xotira qurilmalarining texnik ko‘rsatgichlari yaxshilandi. Multimedia texnologiyalarining rivojlanishiga videotexnika yo‘nalishi, lazer disklar, shuningdek yozish texnikasining hamda tovush va tasvirni hosil qilish texnologiyalarining rivojlanishi katta hissa qo‘shdi. Axborotlarni xotirada ixcham (zich) joylash va saqlash maqsadida tez va samarali o‘zgartirish usullarini yaratilishi ham muhim ahamiyat kasb etdi.
Multimedia vositalari- bu apparat va dasturlar to‘plami bo‘lib, u insonga o‘zi uchun tabiiy bo‘lgan turli-tuman muhitlarni: tovush, video, grafika, matnlar, animatsiya va boshqalarni ishlatgan holda kompyuter bilan muloqot qilish imkonini beradi.

Ta’limda mul’timedia texnologiyalaridan foydalanish. Jahon miqyosida nazar soladigan bo‘lsak kompyuter grafikasi va dizayn juda ham keng darajada rivojlangan. Ularni amalda anchadan buyon qo‘llab kelishmoqda. Lekin bu yaratilayotgan barcha dasturlar, roliklar, dizaynlarning asosiy qismi kinofilmlar, multfilmlar, web-saytlar uchun yaratilmoqda. Maxsus saytlarda fanlarga mavzulashtirilgan multimediali darsliklarning kamligi, borlarini ham aniq bir fanni mavzularini to‘la yoritib bera olmasligi ta’lim sohasiga yanada ko‘proq e’tibor berish lozimligini e’tirof etadi. Lekin elektron darsliklar ichiga kiritilgan matnli yozuvlar, rasmlardan hozirda grafikaning eng zamonaviy yo‘nalishi bo‘lgan roliklarning yaratilishi saytlarga va shunga tegishli bo‘lgan narsalarga qiziqishni oshiradi. To‘g‘ri bu sohada ko‘p ishlar amalga oshirilgan. Darslarning multimedia imkoniyatlaridan foydalanib o‘tilishi o‘qituvchilarga bir qancha qulayliklar tug‘diradi. Chunki, shu fanga mavzulashtirilgan ovozli dasturlar, rasmli ishlanmalar, harakatli yozuvlar (prezentatsiyalar), multiplikatsiya ko‘rinishida yaratilgan filmlar, animatsiyalar bir tomondan o‘qituvchi uchun yangillik bo‘lsa, ikkinchi tomondan ta’lim oluvchilar uchun qiziqarli va diqqatini o‘ziga jalb qiladi va mavzuni yaxshi o‘zlashtirilishiga turtki bo‘ladi.
Multimedia texnologiyalarining afzalliklari va alohida xususiyatlarini sanab o‘tamiz:
- turli xil ko‘rinishdagi katta xajmdagi axborotlarni bitta diskda saqlash imkoniyati mavjud (bir necha bobli matnlarni, minglab yuqori sifatli tasvirlarni bir necha soatli film va roliklarni hamda tovushli axborotlarni);
- sifati saqlangan holda ekranda tasvirlarni qismlarga ajratish yoki ularni eng qiziq hamda kerakli qismlarini kattalashtirish imkoni mavjud;
- grafiklar, tasvir va rasmlarni qiyosiy tahlil qilish, ularning ko‘rsatgichlarini hisoblash, ilmiy yoki o‘rganish maqsadida dasturiy vositalar yordamida ishlov berish imkoniyati;
- tasvir yoki tasvirni yoritish maqsadida foydalanilgan matn hamda boshqa ko‘rsatilayotgan axborotdan kalit so‘zlarni yoki tasvirni kerakli qismini ma’lumot olish hamda tushuntirish uchun kerakli axborotni ajratib olish imkoniyatlari mavjud;
- statik yoki dinamik tasvirga monand uzluksiz musiqa hamda boshqa audio ta’minotini olib borish imkoniyati;
- «stop-kadr» (kadrni to‘xtatish) ish tartibidan foydalanib videoyozuv lavhasidan foydalanish imkoniyati;
- global Internet tarmog‘iga ulanish hamda uning resurslaridan foydalanish imkoniyati mavjud;
- grafik va tovush redaktorlari, kartografik axborot va matnlarga ishlov bera oladigan shaxsiy amaliy dasturlar bilan ishlash mumkin.
Yuqorida sanab o‘tilgan afzallik va xususiyatlardan tashqari yana ko‘pgina imkoniyatlar ham mavjud, jumladan, tasvirni yaxlit yoki bir qismini avtomatik ravishda ko‘rish, tanlangan joyini saqlab qolish va belgilab qo‘yishlardir6.
Multimedia tizimlarini paydo bo‘lishi axborot texnologiyalarini rivojlanishiga va ilm-fanda, talimda, savdoda (biznesda) tibbiyotda keng ko‘lamda tadbiq etilishiga turtki bo‘ldi.
Axborot texnollogiyalarining multimedia vositalari o‘quv jarayonida quyidagi eng muhim jihatlari bilan alohida ahamiyatga egadir:
- differensial va individual o‘qitish jarayonini tashkil qilishi;
- o‘qish jarayonini baholash, teskari aloqa bog‘lashi;
- o‘zini-o‘zi nazorat qilish va tuzatib borishi;
- o‘rganilayotgan fanlarni namoyish etishi va ularning dinamik jarayonini ko‘rsatishi;
- fan mavzularida animatsiya, grafika, multiplikatsiya, ovoz kabi kompter va axborot texnologiyalardan foydalanishi;
- o‘quvchi–ta’lim oluvchilarga fanni o‘zlashtirish uchun strategik ko‘nikmalar hosil qilishi va hokazo.
Shuningdek, multimedia vositalarining amaliy tomoni, ulardan o‘quv jarayonida foydalanish va kelgusida ta’lim tizimida o‘quv jarayoni uchun ma’lumotlar bazasini va animatsion taqdimotlar yaratishdek muhim vazifani amalga oshirishga zamin hozirlaydi.
Multimedia gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar texnologiyasidir. Uning ajralib turuvchi belgilariga quyidagilar kiradi:
- axborotning xilma-xil turlari: an’anaviy (matn, jadvallar, bezaklar va boshqalar), original (nutq, musiqa, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animatsiya va boshqalar), turlarini bir dasturiy mahsulotda integratsiyalaydi;
- muayyan vaqtdagi ish, o‘z tabiatiga ko‘ra statik bo‘lgan matn va grafikadan farqli ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning ma’lum oralig‘ida ko‘rib chiqiladi. Video va audio axborotlarni kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy protsessor tez harakatchanligi, ma’lumotlarni uzatish shinasining o‘tkazish qobiliyati operativ va video-xotira, katta sig‘imli tashqi xotira, hajm va kompyuter kirish-chiqish kanallari bo‘yicha almashuvi tezligini taxminan ikki barobar oshirilishi talab etiladi;
- “inson-kompyuter” interaktiv muloqotning yangi darajasi, bunda muloqot jarayonida foydalanuvchi ancha keng va har tomonlama axborotlarni oladiki, mazkur holat ta’lim, ishlash yoki dam olish sharoitlarini yaxshilashga imkon beradi;
- multimedia vositalari asosida o‘quvchilarga ta’lim berish va kadrlarni qayta tayerlashni yo‘lga qo‘yish hozirgi kunning dolzarb masalasidir.
Rivojlangan mamlakatlarda o‘qitishning usuli hozirgi kunda ta’lim sohasi yo‘nalishlari bo‘yicha tadbiq qilinmokda. Amaliyot shuni ko‘rsatmoqdaki, multimedia vositalari asosida o‘quvchilarni o‘qitish ikki barobar unumli bo‘lishi bilan birga vaqtdan ham yutish mumkin. Multimedia vositalari asosida bilim olishda 30% gacha vaqtni tejash mumkin bo‘lib, olingan bilimlar esa xotirada uzoq muddat saqlanib qoladi. Agar o‘quvchilar berilayotgan materiallarni ko‘rish asosida qabul qilsa, axborotni xotirada saklash 25-30% oshadi. Bunga qo‘shimcha sifatida o‘quv materiallari audio, video va grafika ko‘rinishda mujassamlashgan holda berilsa, materiallarni xotirada saqlab kolish 75% ortadi. Bunga multimedia vositalari asosida o‘quvchilarga chet tillarni o‘rgatishda yana bir bor ishonch xosil qilindi.
Multimedia vositalari asosida o‘quvchilarni o‘qitish kuyidagi afzalliklarga ega:
- berilayotgan materiallarni chuqurroq va mukammalroq o‘zlashtirish imkoniyati borligi;
- ta’lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi yanada ortadi;
- ta’lim olish vaqtining qisqarish natijasida, vaqtni tejash imkoniyatiga erishish;
- olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq saqlanib, kerak bo‘lganda amaliyotda qo‘llash imkoniyatiga erishiladi.
Multimedia vositalari asosida o‘qitish jarayonida aniq fanni kompyuter asosida to‘liq o‘qitish, ma’ruza matnlarini taxrirlash, o‘quvchilar topshirgan nazorat natijalarining tahlili asosida ma’ruza matnlarini bayon qilish uslubini yaxshilash, o‘quvchilar axborot texnologiyalarini multimedia vositalari asosida animatsiya elementlarini dars jarayonida ko‘rishi, eshitishi va mulohaza qilish imkoniyatlariga ega bo‘ladi.
Sifatli multimedia ilovalari ishlab chiqishga yo‘naltirilgan turli-tuman, bir biridan farqli texnologik usullar mavjud.
Multimedia ilovalari quyidagilarga bo‘linadi:
Taqdimot/prezentasiyalar(ing.presentation)–audiovizual vositalardan foydalanib ko‘rgazmali shaklda ma’lumot taqdim etish shakli. Taqdimot yagona manbaga umumlashgan kompyuter animasiyasi, grafika, video, musiqa va tovushni o‘zida mujassam etadi. Odatda taqdimot ma’lumotni qulay qabul qilish uchun syujet, ssenariy va strukturaga ega bo‘ladi.
Animasion roliklar. Animasiya – multimediali texnologiya; tasvirning harakatlanayotganligini ifodalash uchun tasvirlarning ketma-ket namoyishi. Tasvir harakatini tasvirlash effekti sekundiga 16 ta kadrdan ortiq videokadrlarning almashinishida hosil bo‘ladi.
O‘yinlar. O‘yin dam olish, ko‘ngil ochish ehtiyojlarini qondirish, organizmdagi zo‘riqishni yo‘qotish hamda ma’lum malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan multimedia ilovalaridandir.
Videoilovalar – harakatlanuvchi tasvirlar ishlab chiqish texnologiyasi va namoyishi. Video tasvirlarni o‘qish qurilmalari – videofilmlarni boshqaruvchi dasturlar.
Multimedia-galereyalar. Galereyalar–tovush jo‘rligidagi harakatlanuvchi suratlar to‘plami.
Audioilovalar. Tovushli fayllarni o‘quvchi qurilmalar – raqamli tovushlar bilan ishlovchi dasturlar. Raqamli tovush– bu elektrik signal amplitudasining diskret sonlar bilan ifodalanishi.
Web uchun ilovalar – bu alohida veb-sahifalar, uning tarkibiy qismlari (menyu, navigasiya v.b.), ma’lumot uzatish uchun ilovalar, ko‘p kanalli ilovalar, chatlar va boshqalar.
Amaliyot
Camtasia Studio dasturi
Dars materiallarini tushuntirish (materiallarni tushuntirish dars prezentatsiyasi va videorolik, amaliy harakatlar, tayyor ishlar ko’rgazmasini namoyish qilish bilan birgalikda olib boriladi).
Zamonaviy kompyuter texnikasining ishlatish va undan foydalanish uchun turli vazifalarni bajaruvchi dasturlar mavjud. Ish faoliyatida shunday masalalar uchraydiki, yuqorida sanab o’tilgan muharrirlar va dasturlardan foydalanib hal etish yoki ko’zlangan maqsadga erishish mumkin emas yoki ko’p vaqt, mehnat va mablag’ talab qiladi. Multimedia- tizimlar hozirgi paytda ta’im va kasbga tayyorlash sohasida, nashriyot faoliyotida (elektron kitoblar), biznesni kompiyuterlashtirish uchun (reklama, mijozlarga xizmat ko’rsatish), axborot markazlarida (kutibxona, muzey) va Hakozolarda muvaffaqiyatli qo’llanilmoqda.
C amtasia Studio dasturi – bu kompyuter monitori ekranidagi tasvirlarni yozib olish imkonini beruvchi juda ham qulay kuchli dastur hisoblanadi. Ushbu dastur yordamida biz ekrandagi jarayonlari oson tasvirga olishimiz, veb-kameralar orqali videoga olishimiz, PowerPoint taqdimotlarini, hamda audio yozuvlarni yaratishimiz mumkin. Dastur videoni tahrirlash imkonini beradi: turli effektlar berish, to’g’rilash, ravshanlik, ularning o’lchamlarini almashtirish, kerakli formatlarda saqlash va boshqalar.
Adobe Captivate (avvalgi RoboDemo sifatida tanilgan) — Microsoft Windows va dasturiy ta’minotni namoyish etish, video-darslarni yozish, dastur simulyasiyasini yaratish, o`quv taqdimotlarni yaratish va .swf formatda turli testlarni yaratish uchun qo’llanilishi mumkin bo’lgan Mac OS Xning 5 versiyalari uchun elektron ta’limda qo’llaniladigan elektron kurslarni yaratish va tahrirlash dasturi. Adobe Captivatedagi generatsiyalangan .swf ni .aviga videoxosting saytlarga konvertatsiya qilish imkoniyati mavjud.
Multimedia-tizimlar hozirgi paytda ta’im va kasbga tayyorlash sohasida, nashriyot faoliyotida (elektron kitoblar), biznesni kompiyuterlashtirish uchun (reklama, mijozlarga xizmat ko’rsatish), axborot markazlarida (kutibxona, muzey) va Hakozolarda muvaffaqiyatli qo’llanilmoqda.
Camtasia Studio dasturi – bu kompyuter monitori ekranidagi tasvirlarni yozib olish imkonini beruvchi juda ham qulay kuchli dastur hisoblanadi. Ushbu dastur yordamida biz ekrandagi jarayonlari oson tasvirga olishimiz, veb- kameralar orqali videoga olishimiz, PowerPoint taqdimotlarini, hamda audio yozuvlarni yaratishimiz mumkin. Dastur videoni tahrirlash imkonini beradi: turli effektlar berish, to’g’rilash, ravshanlik, ularning o’lchamlarini almashtirish, kerakli formatlarda saqlash va boshqalar.
Camtasia Studio – video darsliklar, taqdimotlar va boshqa shunga o’xshash kuzatuvchilarga namoyish etiladigan materiallar yaratish uchun mo’ljallangan. Camtasia Studio dasturida monitor ekranidagilarni video tasvirga olishdan tashqari videoni tahrirlash imkoniyati ham mavjud. Camtasia Studio dasturidan foydalanib kompyuter monitorida yuz berayogan barcha jarayonlarni osonlik bilan yozib borish mumkin. Monitor ekranidagi butun sohani yoki uning alohida ajratilgan sohasini yozib olish mumkin, shundan so’ng video va audioning turli effektlarini berishimiz mumkin bo’ladi. Monitor ekranida kuzatilayotgan jarayonlarni yozib olish uchun etarlicha yuqori unumdorlikka ega bo’lgan kompyuter tanlansa ish unumdorligi ortadi albatta. Camtasia Studio dasturining yana bir afzalligi shundaki, u o’zining shaxsiy TechSmit Screen Capture Codec kodekiga ega bo’lib, tasvirni kodlashtirishda yaxshi natijalarni beradi. Uning algoritmi tizimga bo’lgan ortiqcha yuklanishlarni minimallashtiradi, shuning uchun ushbu dasturdan unumdorligi past bo’lgan kompyuterlarda ham foydalanish mumkin.
Dasturning asosiy imkoniyatlari:

1. 
   Monitor ekranidagi va veb-kameralar orqali kuzatilayotgan jarayonlarni, mikrofondagi ovozni sifatli yozib olish.
   
2. 
   Videolavhalarga turli xil vizual effektlar berish.
   
3. 
   Videoyo’laklarni kesib olish, birlashtirish, o’chirish va qo’shish.
   
4. 
   Audio yozuvlar qo’yish va tahrirlash.
   
5. 
   Videoni bizga qulay bo’lgan formatlarda saqlash SWF, FLV, AVI, MOV, WMV, PPT, GIF, RM, CAMV.
   

Video tasvirni ushlab olish funksiyasini bajarishga mo’ljallangan dasturlar soni kun sayin ortiq bormoqda. Bu esa Internetda video-kurslar va video- darslarning ko’payishi va ommalashishi bilan bog’liq. Ammo ushbu dasturlarning barchasi ham bizga kerakli natijani bera olmaydi, Camtasia Studio dasturi esa boshqalardan video tasvirni sifatli ushlab olishi bilan farqlanadi.

Dastur ish stolida sodir bo’layotgan barcha holatlarni yozib oladi, shu jumladan kursor harakatini ham (11-rasm).



Dastur interfeysi
1. Ish stoli; 2. Boshqaruv paneli; 3. Vaqt shkalasi; 4. Proigryvatel
Camtasia Studio dasturida to’rtta utilitalar qamrab olingan: Camtasia Recorder, Camtasia Theater, Camtasia Player, Camtasia MenuMaker. Camtasia Studio dasturida yaratilgan lavhalar YouTube tipidagi saytlarda, iPhone apparatlarida, shuningdek odatdagi shaxsiy kompyuterlarda videoni ko’rishga mo’ljallangan har qanday dasturlarda a’lo darajada ishlaydi va muayyan dasturiy muhitda ishlashni o’rgatuvchi media fayllarni Internetda ko’plab uchratishimiz mumkin. Shu bilan birga dastur tasvir sifatini hech qanday yo’qotishlarsiz saqlash va minimal hajmda videoni saqlash imkonini beradi.
Ish stolida navbatdagi lavhani yozib olgandan so’ng, video va audio fayl aks etadi. Olingan natijani ko’rish va tahrirlash uchun, uni sichqoncha orqali vaqt shkalasi maydoniga olib o’tish lozim.
Camtasia Studio dasturining boshqaruv paneli.
Boshqaruv panelida quyidagilarga murojaat qilish mumkin: ADD qismi.
Import Media – audio yoki videomateriallarni import qilish.
Title Clips – yuklanuvchi ekranni tayyorlash. Dasturda yaratilgan videolavhani yuklashdan oldin, foydalanuviga belgilangan axborotlarni (reklama, tabriknoma va b.) ko’rsatish kerak bo’lsa, ushbu bandda buni bajarish mumkin.
Voice Narration bu opsiya fonli musiqalar yoki o’zining ovozli sharhlarini yozish imkonini beradi.
Record Camera – bu opsiya suratda rasm effektini yasash imkonini beradi, masalan, videolavhaning burchagida yana bitta lavhani joylashtirish.
EDIT qismi.
Picture in Picture – suratda rasm effektini tahrirlash.
Transitions – agarda bir qancha videolavhalar bor bo’lsa, ushbu uskuna bilan bitta videolavhadan boshqasiga chiroyli o’tishlarni yaratish mumkin.
Callouts – videodarsning har qanday kadrida tushuntirish xatini qo’yish imkonini beradi.
Zoom-n-Pan – ushbu bo’limda, ekrandagi muhim sohani ajratib ko’rsatish uchun videolavhaga lupa effektini qo’llash mumkin.
Flash Quiz – bu funksiya Camtasia Studio dasturidan videolavhaga bevosita so’rov qo’yishga yordam beradi, javob natijasi bo’yicha lavhaning o’qilishi davom etadi yoki to’htaydi.
Captions – ushbu uskuna lavhani ixtiyoriy joyidan o’qitish, proigrvatelya oynasi ostiga yozuv qo’yish imkonini beradi.
PRODUCE qismi.
Produce video as – bu opsiya Camtasia Studio dasturida yaratilgan lavhani avi, swf, mov, wmv va boshqa formatlarda saqlash imkonini beradi.
Create CD menu – ushbu bandda punkte, mojno sozdat menyu dlya CD disk uchun menyu yaratish mumkinki, unda ko’pgina videodarslar joylashadi.
Create Web menu – bu opsiya, web-sahifalarda joylashtiriladigan swf lavhalari bo’yicha qulay navigasion menyuni yaratish imkonini beradi.
Batch Production – bu funksiya dasturda yaratilgan turli loyihalarni bitta paketli faylga birlashtirish imkonini beradi.

Vaqt shkalasida butun videofilm aniq ifodalanadi.

Videoyo’lak.
Qo’shimcha fishkalar.
Audioyo’lak.
Vaqt shkalasining yuqori panelida turli uskunalar mavjud bo’lib, ular ovozlar bilan ishlash, yo’laklarni kichiklashtirish yoki kattalashtirish, yozib olingan materiallarni kesib olish va boshqa amallarni bajarishga yordam beradi.
Proigrvatel.
Camtasia Studio dasturida tasvirga olingan videolavhalar proigrvateli, videolavhani tahrirlash va turli hil effektlarni qo’shish jarayonida uni ko’rish uchun mo’ljallangan.
Uskunlara paneli.
Uskunlara panelida dasturning har xil funksiyalari to’plangan
New Project – yangi loyiha yaratish.
Open Project – ilgari yaratilgan loyihani ochish.
Save Project – loyihani saqlash.
Import Media Files – media faylni import qilish.
Produce Video As – tayyor lavhani dastur quvvatlaydigan formatlardan biriga o’tkazish.
Undo – oldinga holatga qaytish.
Redo – keyingi holatga o’tish.
Show/Hide Task List – boshqaruv panelini berkitish/ko’rsatish.
Launch other tools – boshqa utilitalarni ishga solish (Camtasia Recorder, Camtasia Menumaker, Camtasia Audio Editor, Camtasia Theater, Camtasia Player).
Camtasia Studio Help – dastur bo’yicha yordam.amtasia Studio utilitalari.
Camtasia Recorder – paketning eng muhim utilitasi hisoblanib, videolavhani bevosita yozib borish uchun mo’ljallangan.
Record the screen bosadigan bo’lsak quidagi oyna chiqadi oyna chiqadi.

Bu oyna orqali biz ekranning qancha yoki qanday qismini vidioga olishimiz mumkinligini tanlashimiz mumkin. Undan tashqari camera tugmasini bosish orqali biz veb kamerani ishga tushirib undan foydalanishimiz mumkin. Audio tugmasi esa ovoz bilan yozish yoki yozmaslikni tanlash imkoniyatini beradi. Rec tugmasini bosishimiz bilan tasvirga olish jarayoni boshlanadi. Bu jarayonni to’xtatish uchun f10 tugmasini bosish yetarli.

F 10 tugmasi bosilgandan so’ng quidagi oyna chiqadi. Bu oyna orqali vidio faylni oçhirish, saqlash , o’zgartirish kabi vazifalarni bajarishimiz mumkin.

Shundan keyin Save and Edit tugmasiga bosib video ni saqlab olamiz. Bunday saqlashda biz vidio faylni ikki xil formatda saqlashimiz mumkin: *.camrec va *.avi.

Camtasia Studio dasturi haqida yuqori bo`limlarda gapirib, Ekrandan videolarni yozib olishni ko`rsatib o`tgan edik. Endi esa undan montaj usullari xaqida to`xtalib o`tamiz.
Avvalo yozib olingan videoni ochib olamiz. Buning uchun «Fayl» menyusidan «Import multimedia»
Bo`limiga kirib Kerakli videoni tanlab «Otkrыt» buyrug`ini tanlaymiz. Shundan so`ng quyidagi holatga kelamiz.

Camtasia Studio dasturini muxarririning umumiy ko`rinishi. Camtasia Studio dasturini muxarririda 4 ta asosiy bo`lim mavjud:
1.Task List- mavjud imkoniyatlar bo`limi. Bu bo`limda ovoz yozish, PowerPoint ga yaratilgan faylni tadbiq qilish oynalarini ochish mumkin.
Add qismida: “Import media”- tayyor video fayllarni ochish;

“Title clips”- tayyorlanayotgan video faylga yozuvlar qo`yish;

“Voice narrayion”- ovoz yozish;
“Record camera”- video kamerada olingan fayllarni taxrir qilish oynalarini ochish imkoniyatlari joylashtirilgan.
Edit qismida:

“Audio enhancements”- tovishlarni qayta ishlash;
“Zoom-n-Pan Properties” – Joriy faylni turli-hil o`lchamlarda qayta ishlash; “Callout Proporties”- turli-hil avtomatik figuralar qo`yish va taxrirlash; “Tpansitions”- har-hil animasiyalar qo`yish;
“Open caption”- fayllarni boshlang`ich xolati belgilanadi;
“Flash quiz and survey Meneger”- makromedia flesh dasturida tuzilgan proektlarni qo`shish oynalarini ochish imkoniyatlari joylashtirilgan.
“ Produce” qismida: Tayyorlangan proektni turli-xil format-larda va hattoki DVD va CD disklarga yozish imkoniyatlari joylashgan.
Bilimlarni chuqrlashtirishda, o’qish muddatini qisqartirishda va bir o’qituvchiga tinglovchilar sonini oshirishga imkon beruvchi komp’yuterli dars beruvchi mul’timedia tizmlarida alohida o’rin egallaydi.
Multimedia elektron darslik yaratishda Snagit dasturidan foydalanish.
Quyida biz snagit dasturini islash prinsipini ko`rib chiqamiz:

^1-rasm
Bunig uchun biz snagit programmasining ustiga sichqonchani o’ng tamonini ikki marta bosamiz dastur oynasi ochiladi (2-rasm).

3-rasm
Ushbu snagit oynasining Basic capture protiles bulimidan Region buyrugini tanlaymiz

4-rasm
Profile Settins bulimida Capture buyrugining video Capture kamandasini tanlaymiz

4-rasm
Bizga Switch Capture Tool muloqat oynasi ochiladi . ushbu oynadan
Yes kamandasini tanlaymiz.

5-rasm
Biz profie Settings bulimining Options buyrugian Record Audio kamandasini
ko’rsatamiz ushbu Record Audio buyrug’i bizga ovoz berishizni ta’minlaydi

6-rasm
Biz profie Settings bulimining Options buyrugidan Cursor kamandasini kurastamiz

7-rasm

8-rasm
Bizga kerakli bo`lgan maydonni belgilab olamiz

9-rasm
Belgilangan maydondan so`ng Snagit Video Capture oynasi ochladi. Ushbu oynadan start buyrug’ini tanlaymiz


10-rasm. Bizga kerakli bo’lgan tajriba ishini tayyorlashni boshlaymiz

Tajriba ishini to’xtatmoqchi bo’lsak Ctrl+Shift +P tugmalarini birgalikda bosamiz Video Capture oynasi ochladi ochilgan oynadan stop tugmasini bosamiz
Snagit Editor oynasi ochiladi biz tayorlagan Control menysiga kirib play tugmasini bosamiz
Snagit dasturi orqali yuqoridagi funksiyalarni bajargan holda elektron darsliklar, o`rgatuvchi darsliklar va turli xildagi multimediali ko`rgazmali qurollar tayyorlash imkoniyati mavjud.
Quyidagi havolalalr orqali Camtasia Studio va Snagit dasturlarini yuklab olishingiz mumkin: Camtasia Studio dasturi - http://megasoft.uz/soft/multimedia/ video/640.html Snagit dasturi - http://megasoft.uz/soft/graphics/utilities/9320.html


Fanni o‘qitishda internet tarmog‘i vositalari. Elektron pochta, ro‘yxatdan o‘tish va fanni o‘qitishda undan foydalanish.

Reja:

1. 
   Internet tarmog‘i vositalari va tarixi.
   
2. 
   Internetning yaratilish tarixi.
   
3. 
   Elektron pochta, ro‘yxatdan o‘tish.
   

1. Internet tarmog‘i vositalari va tarixi.

Internet (lotincha: inter – aro va net – tarmoq) – standart internet protokoli (IP) orqali maʼlumot almashuvchi kompyuter tarmoqlarining butunjahon va omma uchun ochiq toʻplamidir. Bu maʼlumotlarning asosiy tashuvchi protokoli TCP/IP dir. TCP/IP oʻzaro bogʻliq protokollar yigʻindisi boʻlib, internetda maʼlumot tarqalishida asosiy oʻrin egallaydi. Internet tarmogʻini minglab akademik, davlat, tijorat va xonadon tarmoqlari tashkil etadi. Internet elektron pochta, chat hamda oʻzaro bogʻlangan sahifalar va boshqa Butunjahon oʻrgimchak toʻri servislaridan tashkil topadi. Internet — katta (global) va kichik (lokal) kompyuter tarmoqlarini oʻzaro bogʻlovchi butunjahon kompyuter tizimi. Unda geografik oʻrni, zamon va makondan qatʼiy nazar, ayrim kompyuter va mayda tarmoqlar oʻzaro hamkorlikda global informatsiya infratuzilmasini tashkil etadi. Qaydnomalar tizimi bilan boshqariladigan barcha hosila tarmoqlar hamkorlikda isteʼmolchilarga ma'lumotni saqlash, eʼlon qilish, joʻnatish, qabul qilish, izlash va maʼlum boʻlgan barcha variantlar (matn, tovush, videotasvir, fotosurat, grafika, musiqa tarzida va b. koʻrinishlar) da axborot almashinishga imkon yaratadi.
Internet tizimi 20-asr. 60-yillarida paydo boʻldi. Oʻsha paytlarda Amerika mudofaa departamenti tashabbusi bilan kompyuterlar telefon tarmoqlariga ulana boshladi. Dastlab, bunday faoliyat takomillashtirilgan loyihalar agentligi (AKRA) tadqiqotlari doirasida olib borildi. Bu tadqiqotlar sovuq urush avj olgan davrga toʻgʻri keldi. AQSH mudofaa departamenti urush boʻlib qolgan taqdirda oddiy kommunikatsiya vositalari ishdan chiqqudek boʻlsa, oʻrniga yangi qoʻshimcha kommunikatsiya vositalarini izlash bilan faol shugʻullandi. 60-yillar oxiri va 70-yillarda Internet tarmogʻi uncha keng rivojlanmadi. Dastlabki oʻn yillik xalqaro tarmoq, asosan, harbiylar va yirik olimlarning shaxsiy elektron liniyalari faoliyati doirasi bilan cheklandi. Internetning beqiyos rivojlanish surʼati davlat, taʼlim, akademik va ijtimoiy tuzilmalarning oʻziga xos umumiy moliyaviy va intellektual ulushiga bogʻliq boʻldi.
20-asr 70-yillarida turli tarqoq kompyuterlar tarmoqlari orasida informatsiyani uzatish va almashinish qoidalari tizimi ishlab chiqildi. Bular oʻzaro hamkorlikka doir qaydnomalar – Internetworking protocols (IP) boʻlib, global tarmoqni takomillashtirish uchun qulay muhit yaratdi. IP oʻrnatgan tartibga koʻra, har qanday alohida tarmoq informatsiyani koʻp tarmoqlar orqali "birinchi punktdan to oxirgi punktgacha" yetib borishini nazorat qilishi lozim. Shuning uchun Internet negizini tashkil qiladigan qaydnomalar tizimi, xususan, Transmission Control Protocol (TCP), File Transfer Protocol (FTP) ichida IP muhim qaydnomalardan biri hisoblanadi.
80-yillarda Internet oʻziga xos tarzda universal koʻlamlargacha rivojlana boshladi. Oʻsha davrda Internet vositasida uzatiladigan informatsiyaning oʻsishi "oyiga 20 foizdan koʻpaytirib borish" shiori ostida bordi. Mac, AQSH ning asosiy tarmogʻi bir sekundda 165 mln. bayt informatsiyani qayta ishlaydi va uzatadi. Bu surʼat bir sekundda "Brittanika" ensiklopediyasi"ni uzatish uchun yetarli. 80-yillar oʻrtalarida Internetni jamoat va tijorat tarmoklariga ulash natijasida Internet tizimi ham koʻlam, ham sifat jihatidan rivojlandi. 90-yillarda Internet tizimini boshqarish borasida tub oʻzgarishlar yuz berdi.

2. 
   Internetning yaratilish tarixi.
   

1950-chi yillar davomida barcha kompyuterlarni yagona kommunikatsion tarmoqqa ulash ehtiyoji tugʻildi. Bu ehtiyoj markazlashmagan toʻr, navbat nazariyasi va paketlar kommutatsiyasi kabi sohalarda tadqiqotlarni olib borishga olib keldi. Bu voqealarning natijasida AQShda ARPANETning paydo boʻlishi voqealarning keyingi rivojlanishiga turtki boʻldi.

Dastlabki TCP/IP protokoliga asoslangan tarmoq tizimi 1984-yil AQSh Milliy Fanlar Akademiyasida yaratilib, keyinchalik u NSFNet loyihasiga aylandi. 1995-yil internetning tijorat versiyalari paydo boʻla boshladi.
1991-yil CERN Butunjahon oʻrgimchak toʻri loyihasini eʼlon qildi. Bu voqea Tim Berners-Lee tomonidan HTML, HTTPlarning yaratilishi va CERNda dastlabki veb-sahifalarni paydo boʻlishidan 2 yil keyin sodir boʻldi. 1993-yil birinchi internet brauzer Mosaicning 1.0 versiyasi paydo boʻldi va 1994-yilda internetga ommaviy qiziqish tugʻila boshladi. 1996 yildan internet soʻzidan keng foydalana boshlandi, biroq u asosan, Butunjahon oʻrgimchak toʻrini anglatadi.
Shu bilan birga internet 10 yil ichida juda tez tarqalib ketdi, uning ochiq arxitekturaga asoslanganligi, birovning mulki emasligi, markaziy boshqaruvning yoʻqligi uni organik rivojlanishiga sabab boʻldi. hozirda internet insoniyatning eng katta texnologik yutuqlaridan biri sifatida tan olindi.

3. Elektron pochta, ro‘yxatdan o‘tish.
Elektron pochta (ingliz tilida E-mail, ya’ni “electronic mail”) – xat jo’natish bo’yicha texnologiya va shu bilan birga xizmat hisoblanadi. Pochta orqali juda ko’p foydali ishlar qilishimiz mumkin. Misol uchun, xatlarni yoki kerakli bo’lgan ma’lumotlarni o’qishimiz hamda shu singari kerakli bo’lgan fayllarni jo’natish uchun foydalaniladi.
Bugungi kunda internetni deyarli hamma foydalanuvchilarida elektron pochta mavjud va bunga ko’ra elektron pochtaning shakli quyidagicha:
Hozirgi kunda biz rivojlanayotgan davrda yashayapmiz, istiqomat qilayapmiz va albatta faoliyat yuritiyabmiz. Bundan keyingi ish jarayonimizga albatta elektron pochta kerak bo’ladi .

Demak biz birinchi bo’lib albatta pochtadan ro’yhatdan o’tish uchun brauzerga murojaat qilamiz sizga tavsiya qilamanki Google chroom brauzeridan foydalanishingizni.

[e-mail]
Isim – ushbu bo’limga Siz xohlagan isimni yoki so’zni kiritshingiz mumkin. Masalan : laqabingiz, yaxshi ko’rgan qizingizni/yigitingizni ismi bilan o’zingizni ismingiz yoki ismingiz bilan tug’ilgan yilingiz.
@ – elektron pochtaning belgisi.
Xizmatchi – elektron pochta servisini taqdim etadigan xizmatchi. Masalan: Mail, Gmail, Яндекс Почта va boshqalar.
Domen – elektron pochta servisini taqdim etuvchi xizmatchining domeni (manzili).
Sizning pochtangiz ham shunga o’xshagan bo’ladi!