Erkin X u d o y b e r d iy e V adabiyotshunoslikka



Download 6,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/24
Sana23.01.2022
Hajmi6,97 Mb.
#405538
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24
Bog'liq
Adabiyotshunoslika kirish (E.Xudoyberdiyev) (1)

Abu Abdulloh Xorazmiy 
edi.  (X asr).  U 
arab  tilida  yozilgan  qom usiy  xususiyatli  “ M afotih  u l-u lu m ”  (“ Fanlarning 
kalitlari”)  degan asarida adabiyot  ilmiga ham   alohida  o 'r in   ajratgan.  Bunda 
aruz,  qofiya ilmi,  ilmi badi’ (badiiy vositalar-she’r san ’atlari) to ‘g ‘risida to'xtab 
o'tgan.
Abu Abdulloh Xorazmiy yakka va birlashgan zihoflami keltirgan.  Uningcha, 
aruzning tavil, rajaz,  m utaqorib bahrlari arab aruzida  ko 4p  qoMIamlgan.  Lekin 
arab bahrlari  (o‘sha  davrgacha)  vazn jihatidan yaxshi  rivojlana  olm agan.  Bu 
jih a td a n  eng ko‘p  o'sgani to ‘qqiz  vaznlikdir.
Abu  A bdullohning  bu  asari  o ‘zbek qofiyasi tu rlari  va  u larn in g   unsurlari 
o ‘tm ishda birinchi  marta ko‘rsatib berilgan yagona  m anbadir.  U nda 44 ta she’r 
san ’atlari ham   dalillangan.
B eruniy 
(975-1048)  s h u n d a y   d eydi:  “ M a d a n iy   k is h ila rn in g   t a ’bi 
noziklashganlari  va  hatto  nozikm aslari  ham   ko‘ngil  o ch ish  joylariga  borib.


kuy eshitishdan o ‘zlarini tiya olmaganlar.  U laming dindorlariga ham kuy eshitishga 
ruhsat  etilgan.  Kuy esa,  agar u tartib lan ib  tuzilgan  bo‘lsa,  ko‘ngilga shiddatli 
ta ’sir ko‘rsatadi  — axir ko‘ngil tartibni qabul  qiluvchandir.  H atto  u she’riyatda 
ham  undagi tartibning   kuchliligi sababli  (ohangni) topgan.  Ko‘ngil o ‘zi uchun 
kuyga solingan  (she’riyatga)  yanada moyilroqdir, chunki bunda she’m ing tartibi 
bilan  kuyning  o h an g i  m ujassam lashgan.  S hunday  b o ‘lgach,  m atem atiklar 
shunday (fan)  yaratdilarki,  unda uning asoslari haqiqatini bayon  qildilar va  u 
“ ilmi  m usiq iy” ,  d e b   m a ’lum   boMdi” .
“ 0 ‘rta  asr  S h arq   olim lari  h am   qadim gi  yunon  olim lari  kabi  m usiqani 
m atem atik   ilm lar  q atoriga  kiritganlar.  C h unki  to r  pardalarining  b o ‘linishi 
m a te m a tik   k a s rla r  b o 'y ic h a   ta q sim la n g a n .  O d a td a ,  bu  fan ni  q ad im da 
“garm oniya” deb ataganlar” .
B eruniy o 'z in in g   “ H indiston”  kitobida  (“ H in d larn in g g ram m atik v a sh e’r 
haqidagi  k ito b la r”  degan  qism ida)  aru z  va  hind  sh e’r tuzilishini qiyoslagan. 
D eydiki,  h in d   s h e ’r  tuzilishi tovush  va b o 'g 'in la rn in g  ch o 'ziq  va  qisqaligiga 
tayanadi,  bu jih a td a n   aruz  bilan  m u qobil.  Hind  sh e’r tuzilishida  m isralar4  
harfdan 26 harfgacha b o ‘ladi.
B eruniy  b irin ch i  arab   aru zsh u n o si,  aruz  ilm ining  asoschisi  H alil  ibn 
Ahmadning “ K itob u l-aru z”  asari  bilan tanish edi.  U  qiyosiy she’rshunoslikka 
poydevor q o ‘ydi,  poeziyaning o 'ziga xos tabiatini  to ‘g‘ri anglagan.
Y usuf X os  H ojib  (taxm inan  1019-1021 -yillarda  tu g ‘ilgan,  vafot  etgan  yili 
nom a’lum )  “ Q u tad g ‘u bilig” asarida shoirlar haqida to ‘xtab o ‘tgan.  U shunday 
deydi:
Y ana keldi  shoir — bu  so ‘z terguvchi,
Kishin  m adh  etuvchi  y o  fosh  qiluvchi.
Q ilichdan  ham   o ‘tk ir bu larn ing  tili,
Va qildan  nozikroq xotirlash yo‘li.
N ozik so ‘z,  kalom ,  kim   eshitgay desa,
B ulardan  eshitsin,  q ila r zavq  rosa.
Dengizga sho‘ng‘iriar vujudda tugal,
Y oq ul,  inju,  g avhar  c h iq arlar  misol.
U la re ts a  m adh,  m adhi elgab o rar,
F osh etsa gar,  inson  n o m i bulg'anar.
Ju d a  ezgu tutgin  ularni, jo 'ra ,
U lam ing tiliga  ilinm a sira.


Agar ezgu  m ndhlar  tilasang  o'zing,
Ularni scvintir va c h o 'z n ia  so'zing.
Nima  istasa, h er ularga tugal,
U larning tilidan  o 'z in g  sotib ol.

Download 6,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish