Эркин иқтисодий ҳудудлар

 
 
 
 
3.1-rasm. Erkin iqtisodiy hududlarning alohida mezonlari bo„yicha tasnifi
Erkin iqtisodiy hududlarni alohida mezonlari bo‟yicha 
tasniflash 
Milliy iqtisodiyotning 
integratsiyalanganligi 
bo‟yicha 
Tashkiliy usuli 
bo„yicha 
Egalik turiga 
qarab 
Funktsional 
maqsadiga ko„ra 
Aralash 
Xususiy 
Davlat 
Funktsional 
Hududiy 
Kompleks 
hududlar 
Xizmat 
ko„rsatuvchi 
hududlar 
Texnik-tadbiq 
etish 
Savdo ishlab 
chiqarish 
Savdo 
Integratsiyalash-
gan 
Anklav 

---

71 
Tashkil etish usuliga qarab ikki turdagi hududlar farqlanadi: hududiy va 
funksional EIHlar. 
Hududiy – ajratilgan teritoriyali hududlar bo„lib u yerda faoliyat yurituvchi 
rezident kompaniyalar faoliyat turidan qattiy nazar xo„jalik yuritishning imtiyozli 
tartibidan foydalanadi.
Funksional – imtiyozli tartib hududi bo„lib, ma‟lum turdagi faoliyatga 
qo„llaniladi uning xususiyatlari 1-bobning 1.6-paragafida alohida keltirib o„tilgan. 
Egalik turiga (mulk shakliga) qarab EIHlarni davlat, xususiy va aralash turlariga 
bo„lish mumkin.
Jahon amaliyotida eng ko„p qo„llaniladigan egalik shakli bu aralash turdagi 
EIHdir. Biroq, keyingi vaqtlarda mahalliy yoki chet el xususiy kapitali borgan sari 
kattaroq rol o„ynamoqda va EIHda xususiy mulkning ulushi ortmoqda. Bu tendensiya 
nainki rivojlangan davlatlarda balki rivojlanayotgan mamlakatlarda va o„tish 
iqtisodiyotili mamlakatlarda yorqin namoyon bo„lmoqda. Ko„pchilik EIHlarda 
davlatga faqatgina yer va infratuzilma obyektlari tegishli bo„lib asosiy xo„jalik 
subyektlari sifatida mahalliy va chet el xususiy kompaniyalar faoliyat yuritadi. Shuni 
ham takidlab o„tish joizki, keyingi yillarda rivojlanayotgan mamlakatlarda xususiy 
EIHlar tashkil etilayaptiki ko„pchilik infratuzilma obyektlarini tashkil etishni va 
hududni boshqarishni o„z zimmalariga olmoqdalar. Shunday qilib davlat egaligi bir 
qator rivojlanayotgan mamlakatlarda va shuningdek, Xitoy, Vetnam va Markaziy 
Yevropaning o„tish iqtisodiyotili b‟azi-bir mamlakatlarida katta rol o„ynasada, 
EIHlarni rivojlanishida xususiy mulk, xususiy kapital borgan sari yetakchi rol 
o„ynamoqda. 
Funksional vazifasiga qarab EIHlarni quyidagi turlarini farq etish mumkin: 
1.
Savdo hududlari. 
2.
Savdo-ishlab chiqarish hududlari. 
3.
Texnik-tadbiq etish hududi. 
4.
Xizmat ko„rsatuvchi hududlar. 
5.
Kompleks hududlar. 
Quyidagi paragarflarda ularning mazmuni, xususiyatlari, faoliyat mexanizmi va 
asosiy yo„nalishlarini ko„rib chiqamiz. 
Shuni ham qayd etib o„tish lozimki, bir qator ilmiy adabiyotlarni o„rganish 
asosida EIHlarni tasniflash asosida quyidagi turlarga ajratilishini kuzatish mumkin: