Эркин иқтисодий ҳудудлар

5-bob.
ERKIN 
IQTISODIY 
HUDUDLARDA 
LOGISTIKA 
INFRATUZILMASINI SHAKLLANTIRISH
5.1.
Logistika tushunchasi mazmuni va uning yuzaga kelishi va rivojlanishi 
Logistika
– transport va 
tovar, 
axborot 
oqimini 
yo„lga 
qo„yadigan, 
optimallashshtiradigan va boshqaradigan soha. 
Logistika
(yun. logistike – 
hisoblash
, 
muhokama san‟ati
) – 1) matematik 
mantiq tushunchasining sinonimi; 2) B. Rassel va uning maktabi vakillarining 
asarlarida bayon etilgan matematik mantiq taraqqiyotidagi bosqichning nomi. 
Nazariy matematikaga qarama-qarshi qo„yiladigan hisoblash va geometrik o„lchovlar 
“san‟ati” qadimiy matematikada “logistika” deb atalgan. G. V. Leybnits “logistika” 
va matematik mantiq terminlarini o„zi ishlab chiqqan xulosa chiqarishdagi hisobning 
sinonimi sifatida qo„llagan. Uning g„oyalari hozirgi zamon matematik mantiqda 
o„zining to„liq ifodasini topgan. “Logistika” tushunchasi logistik metod (formal 
mantiqni formallashtirilgan tillar nazariyasi yordamida bayon etish usuli), logistik 
tizim (formal tizim) va boshqa ma‟nolarni ham anglatadi. 
Qadimgi Afinada maxsus amal – “logist” yoki ijtimoiy o„z-o„zini boshqarish 
amaldori bo„lgan (eramizgacha V asrda 30 ga yaqin). Logistlar har yil qura tashlash 
yo„li bilan belgilanganlar, ularning vazifasi vakolati tugagan boshqa amaldorlarning 
hisobotlarini tekshirish va bu hisobotlarni faxrli fuqoralar Kengashida tasdiqlashga 
topshirishdan iborat bo„lgan. Kengashning qarori yakuniy bo„lgan. 
Qadimiy Rimda ham ba‟zi ma‟muriy va diniyi vazifalarni bajaruvchi amaldorlar 
logistlar deb atalganlar. Vizantiya imperatori Lev VI (866-912-yillar) davrida 
logistika armiyani ta‟minlash va uning ko„chishini boshqarish san‟ati sifatida 
ta‟riflangan. Nemis tadiqotchisi G.Pavellek ta‟kidlashicha, Vizantiya imperiyasida 
logistikaning belgilanishi “armiyaga maosh to„lash, uni kerakli tartibda qurolantirish 
va taqsimlash, uning ehtiyojlari haqida o„z vaqtida va o„liq darajada g„amxo„rlik 
qilish, ya‟ni shaxsiy qurolli kuchlar harakatlanishi va taqsimlanishiga rahbarlik 
qilishdan” iborat bo„lgan. 
“Logistika” so„zi barcha Yevropa tillarida mavjud, ammo, ulardan har xil 
manolarda foydalanilgan. 
“Logistika” atamasidan mashhur olimlar, faylasuflar, sarkardalar o„z asarlarida 
foydalanishgan. Buyuk nemis matematigi G.V.Leybnis (1646-1716) bu atamadan 
“Xulosalarni hisoblash” yoki matematik mantiq ma‟nosida foydalangan. XIX acrda 
bu atamadan kelib chiqishi shvetsariyalik bo„lgan taniqli harbiy nazariyachi va 
tarixchi Antuan-Anri Jomnin (1779-1869) o„z asarlarida foydalangan. 1813 yildan 
boshlab u Rossiyada Aleksandr I ning shtabida ishlagan., 1826 yilda infanteriya 
generali unvonini olgan. Nikolay I ning harbiy malahatchisi bo„lgan va Sank-
Peterburgdagi harbiy akademiyaning asoschilaridan biri bo„lgan (1828). U 
shuningdek, shaxzoda Aleksandr II ning o„qituvchisi bo„lgan, haqiqatan ham uning 
uchun muallifning logistika bo„yicha eng muhim asari yozilgan va keyinchalik u 
ko„pgina tillarga tarjima qilingan. U logistikani o„z ichiga rejalashtirish, boshqarish, 

---

134 
ta‟minlash, qo„shishlarni joylashtirish joyishini belgilash, armiyaga transtport 
xizmatini ko„rsatish bilan bog„liq masalalarning keng doirasini oluvchi qo„shinlarni 
boshqarishning amaliy san‟ati sifatida belgilagan. 
1884-yilda Amerika harbiy-dengiz floti instituti kemachilik zarurati uchun 
“logistika” tushunchasini kiritgan. 
1904-yilda Jenevada Itelson, Laland va Kutyurlarning taklifi bo„yicha falsafa 
kongressi logistikani matematik mantiq sifatida belgilagan. 
Taktika, strategiya va razvedka bilan bir qatorda “logistika” atamasi bilan 
fuqarolik korxonalarining ta‟minot-sotish faoliyati belgilanishi mumkin. 
1980 yilga kelib, xo„jalik boshqaruvini muvofiqlashtirish jismoniy taqsimlash, 
ya‟ni 
tijorat logistikasi
usullarini o„zlashtirish va qo„llashni talab qilgan. 
Umuman olganda, logistika iqtisodiy faoliyatning ta‟minot, ishlab chiqarish, 
sotish, transport logistikasi kabi sohalarini birlashtiradi. 
Logistikaning asl maqsadi kam xarajat qilib, ko„p foyda olish va yetarli natijaga 
erishishdir. 
Bugungi kunda logistika ijtimoiy-iqtisodiy hayotimizning ajralmas qismiga 
aylanib ulgurgan hamda tobora rivoj topib bormoqda.