Эркин иқтисодий ҳудудлар

maxsus iqtisodiy hudud 
(MIH) deya atash ham o„rinlidir. 
Iqtisodiy adabiyotlarda EIHlarning MIHlar deb nomlanishining ham sababi 
shundandir. Bugungi kunda O„zbekiston qonunchiligida ham MIHlar atamasi keng 
ishlatilmoqda. 
Bizning fikrimizcha, EIHlar mamlakatning shunday hududiki, bu erga olib 
kirilgan tovarlar milliy bojxona yurisdiktsiyasidan tashqarida hisoblanadi, binobarin 
bojxona nazorati va soliqqa tortilishdan ozod etiladi, ya‟ni bu yerda mamlakatning 
boshqa hududlarida qo„llanilmaydigan o„ziga xos imtiyozlar va rag„batlantirishlar 
tizimidan keng foydalaniladi. 
Demak, EIH deganda davlat tomonidan tuzilgan milliy iqtisodiyotga yordam 
beruvchi sun‟iy iqtisodiy hudud tushuniladi. Shunga ko„ra, EIH o„zida hudud 
suvereniteti, iqtisodiy komplekslar, keng ishlab chiqarish va maxsus mexanizmlarni 
aks ettiradi. 
Erkin iqtisodiy zonalarni rivojlantirish bo„yicha Xalqaro Assotsiatsiya 
(MARSEZ) izohiga qaraganda, EIH aynan maxsus moliya va xo„jalik jihatidan ochiq 
bo„lgan davlat qismidir. Bu esa, o„z navbatida, iqtisodiyot, fan va texnika, ekologiya 
va gumanitar fanlar rivojiga olib keladi. 
Yuqoridagi izohlarga qaraganda EIHga yagona ta‟rif yo„qligiga amin bo„lamiz. 
Lekin, ko„p iqtisodchilarning fikrini tahlil qilib quyidagi fikrga kelamiz: 
- birinchidan, EIH davlatning asosiy qismi; 
- ikkinchidan, bu hududda to„liq imtiyozlar tizimi bo„ladi; 
- uchinchidan, bu hudud faqatgina bojxona soliq va boshqa nazorat turlaridan 
“erkin” hisoblanadi; 
- to„rtinchidan, EIH rezidenti barcha nazorat turlaridan ozod degan ma‟noni 
bermaydi; 
- beshinchidan, EIHga jiddiy yondashuv natijasida u tashqi savdo 
umumiqtisodiy fan va texnika, fan va texnologiya sohasidagi muamolarni yechishga 
yordam beradi. 
Nazariy jihatdan EIHlarning mazmuniga berilgan turli iqtisodchi-olimlar 
ta‟riflari tahliliga ko„ra, erkin iqtisodiy mintaqalar iqtisodiy jarayonlarga davlat 
aralashuvini tanlab qisqartirish vositasi sifatida qaraladi. “Erkin iqtisodiy hudud” 
tushunchasiga berilgan bunday ta‟rif xo„jalik yuritishning imtiyozli tartibi amal 
qilishi bilan bog„liq jarayonlarning barcha ko„rinishini qamrab oladi. Bunday 
yondashuvda EIH – bu alohida olingan geografik hudud bo„lmay, milliy iqtisodiy 
makonning bir qismi bo„lib, unda mamlakatning boshqa hududlarida amal 
qilmaydigan imtiyoz va rag„batlar tizimi joriy qilingan va amal qiladi. 
Demak, EIH
 
(ayrim adabiyotlarda alohida yoki maxsus iqtisodiy hudud ham 
deyiladi)
– mamlakatning qolgan hududlariga nisbatan alohida yuridik maqomli, 
milliy va xorijiy tadbirkorlar uchun imtiyozli iqtisodiy sharoitlarga ega bo„lgan 
chegaralangan hudud. 

---

15 
Biz “erkin iqtisodiy hudud” atamasining iqtisodiy mazmuni tahlili bo„yicha olib 
borgan umumiy izlanishlarimizga asoslanib, EIHlar mazmuni bo„yicha turli 
iqtisodchi-olimlar va mutaxasssislar fikr va qarashlari asosida unga quyidagi 
mazmundagi kengroq ta‟rifni berish mumkin: