|
Xalqaro iqtisodiy hududlar.
1990-yillarda xalqaro EIHlarni tashkil etish
jarayonlari jonlandi. Jumladan, “Tumangan” EIHining tuzilishining xalqaro loyihasi
tayorlangan edi. Uning boshlanishiga 1990-yilda Chanchun shahrida o„tkazilgan
konferentsiyada asos solingan. Xitoy olimlari XXR, KXDR va Rossiya chegaralari
tutashgan Tumangan daryosi havzasida xalqaro ishlab chiqarish – transport hududini
tashkil etish g„oyasini ilgari surdilar. G„oya aftorlari, shuningdek, YuNIDOning ham
qo„llab-quvatlashi hisobiga Tumangan hududi loyihasini ishlab chiqarishga turli
mamlakatlar olimlarini jalb etdilar. Dengizga chiqishga eng katta ehtiyoji bo„lgan
Xitoyning Tszilin viloyati vakillari eng ko„p xizmat qildilar.
1991-yilning oktyabirida besh mamlakat vakillari – Koreya Respublikasi,
KXDR, XXR, Rossiya va Mo„g„uliston Tumangan daryosi hududidini rivojlantirish
dasturini ishlab chiqarish bo„yicha kelishuvga imzo chekdilar. Ammo loyihaning
patentsial ishtrokchilarining manfaatlari va qarashlari xalqaro hududning teritorial
chegaralari, uning huquqiy statusi, ixtisoslashuvi kabi muhim masalalar bo„yicha
jiddiy farq qilar edi.
1991-yildan 1995-yilgacha konsepsiya jiddiy o„zgarishlarga uchradi va yangi
versiya – Tumangan loyihasiga aylandi. Geografik hudud o„z ichiga Shimoliy
Hamgen viloyatini (KXDR), Tszilin voloyatining Yanbyan aftonom okrugini (XXR)
va Primoriyaning (Rossiya) janubiy qismini oladi. Loyihaning asosiy maqsadi –
hududning iqtisodiy rivojlanish suratlarini tezlatish va aholi turmush sharoitini
yaxshilash (chet el investitsiyalarini jalb etish hamda ichki va tranzit savdoni
rivojlantirish hisobiga). Tumangan daryosining havzasi taxminan 88 ming ga ni
tashkil etadi. Kelajakdagi yigirma yil mobaynida bu hududga 30 mlrd. dollar
investitsiya qilinishi kutilmokda. Bu erda Yevropa va Osiyo o„rtasidagi eng qisqa
savdo yo„lini qurish rejalashtirilgan.
1990-yilning o„rtalariga kelib Tumangan loyihasini amalga oshirishning
tashkiliy bosqichi yakunlandi. 1995-yil dekabrda Nyu-York shahrida ishtirokchi
mamlakatlarning iqtisodiy hamkorligini koordinatsiya qilish uchun tashkiliy
tuzilmalarni yaratishga bag„ishlangan uchta asosiy davlatlararo hujjatlar imzolandi:
Tumangan daryo havzasini rivojlantirish bo„yicha Maslahat komissiyasini tashkil
etish bo„yicha besh tomonlama kelishuv, uchta dengiz bo„yi mamlakatlarining
(Rossiya, XXR va KXDR) koordinatsion komitet tuzish bo„yicha uch tomonlama
kelishuvi va Tumangan daryosi havzasi va Shimoliy-Sharqiy Osiyoda atrof-muhitni
himoya etish asosiy tamoyillari bo„yicha memorandum.
Keyingi yillarda hudud turli investitsion loyihalarni bajarish asosida
rivojlanmoqda. Rossiya uchun ustuvor yo„nalishdagi loyihalar bu Zarubino pasyolka
dengiz portini moderinizatsiyalash hisobiga Xitoyning tashqi savdo kemalariga
xizmat ko„rsatishni yo„lga qo„yish, Xunchun (XXR) – Kraskina – Zarubino temir
yo„lini qurish, Xasan – Kraskina – Usurisk temir yo„l liniyasini modernizatsiyalash
kiradi. Rossiyaning ushbu dasturni amalga oshirishdagi ishtiroki quyidagi
103
imkoniyatlarni yaratadi:
-
Xitoy va Mo„g„ulistondan tranzit tashuv hajmini ko„paytiradi;
-
chet el kapitali ishtirokida Primorie o„lkasida yangi qayta ishlash sanoatini
rag„batlantiradi va xalqaro turizmni rivojlantiradi;
-
ishsizlik darajasini kamaytiradi;
-
mintaqadagi mamlakatlar bilan savdo-iqtisodiy aloqalarni faollashtiradi;
-
mintaqaviy hamkorlikning iqtisodiy jabhalari ustidan nazoratni kuchaytiradi;
-
Shimoliy-Sharqiy Osiyoda o„zining obro„sini kuchaytirishga qo„shimcha
imkoniyatlarga ega bo„ladi.
Maxsus iqtisodiy hududlarning yaratilishi alohida zonalar va mintaqalarning
iqtisodiyotini rivojlantirishning samarali yo„nalishi bo„lib, odatda, ustuvor iqtisodiy
muammolarni hal qilish, strategik dasturlar va loyihalarni amalga oshirishga
yo„naltirilgan. Shu bilan birga, amaliyotda ta‟kidlanishicha, MIHda yaratilgan
imtiyozlar tizimi yetarlicha individual va uning hududida amalga oshirilayotgan
dasturlar bilan chambarchas bog„liqdir. Jahon iqtisodiy tajribasiga ko„ra, MIH
yaratilishida e‟lon qilingan dastlabki maqsadlar va maqsadlar deyarli har doim
haqiqiy rivojlanish natijasida yuz berayotgan voqealarga to„g„ri kelmaydi.
Maxsus iqtisodiy hududlar yaratilgan ko„plab mamlakatlar tajribasini tahlil
qilish ularni tashkil qilish va rivojlantirish uchun bir qator muhim shartlarni aniqlash
imkonini beradi, bu esa ularni MIH loyihalarining to„liq bajarilmagani yoki ularning
faoliyatining qoniqarsiz natijalariga olib kelishi mumkin
46
.
1. Katta transport tarmoqlari kesishmasida qulay geografik joylashuv. Xalqaro
va milliy ahamiyatga ega bo„lgan transport kommunikatsiyalaridan ajralib chiqqan
katta mamlakatlarning chuqur dengiz mintaqalarida MIHlar deyarli yaratilmagan.
2. Mamlakat infratuzilmasiga nisbatan afzalliklarga ega bo„lishi kerak bo„lgan
kelajakdagi hududning infratuzilmasi mavjudligi. Bularga suv va elektr ta‟minoti
kabi zamonaviy infratuzilma obyektlari, zamonaviy telekommunikatsiya tizimlariga
ulanish va boshqalar kiradi.
3. Zamonaviy standartlarga javob beradigan qulay ijtimoiy infratuzilma, shu
jumladan, yashash joylari, maktablar, sog„liqni saqlash muassasalari, madaniyat va
boshqalar mavjudligi.
4. Nisbatan arzon va ayni paytda yuqori malakali ishchi.
5. Bank va boshqa moliyaviy xizmatlar yetarli darajada yuqori bo„lishi; xalqaro
moliyaviy markazlarga va bozorlarga arzon narxlarda ulanish.
6. Har xil xizmatlarni taqdim etish yo„li bilan yaratilgan sanoat ishlab chiqarish
muhitiga, masalan, asbob-uskunalarni ta‟mirlash va ta‟mirlash va komponentlarni
yetkazib berish sohasida qulay.
7. Yangi korxonalar, shu jumladan, chet el kapitali ishtirokida tashkil etilgan
ma‟muriy va byurokratik to„siqlar mavjud emas.
8. Rivojlangan va barqaror qonunchilik bazasi; MIHlarning rivojlanishi mahalliy
hokimiyatlarning o„zgaruvchan qarorlariga emas, balki, mustahkam va aniq qonunga
46
Семенов К.А. Международные экономические отношения: Учебник для вузов. – М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2003. –
544 с.
104
asoslangan bo„lishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
