1. Hisoblang:
a) 186
f) 789
j) 10959
n) 12304
+ 29 ;
+ 89 ;
+ 1961 ;
+ 908 ;
b) 267
g) 4069
k) 1324
o) 40517
+129 ;
+ 185 ;
+ 580 ;
+ 1080 ;
d) 1367
h) 4688
l) 80404
p) 30004
+ 269 ;
+ 499 ;
+ 105 ;
+ 209 ;
e) 2475
i) 3785
m) 60109
q) 801967
+ 197 ;
+ 148 ;
+ 3084;
+ 10710 .
2. Butun nomanfiy sonlarning yigindisining tarifidan foyda-
lanib, quyidagilarni tushuntiring:
a) 4 + 1 = 5;
d) 2 + 7 = 9;
b) 1 + 5 = 6;
e) 3 + 0 = 3.
3. 1 sonini ikkita butun nomanfiy sonning yigindisi ko-
rinishida ikki xil usul bilan yozing.
4. (4 + 5) + 6 ifodani qoshish qonunlaridan foydalanib,
5 + (4 + 6) korinishga almashtiring. Almashtirishlardagi har
bir qadamni asoslang.
54
5. (7 + 2) + (3 + 8) ifodani qoshish qonunlaridan foydalanib,
(7 + 3) + (2 + 8) korinishga almashtiring.
6. Quyidagi ifodalarni qisqa usullar bilan hisoblang va bunda
qoshishning qanday qonunlaridan foydalanilganligini
tushuntiring:
a) (30 + 7) + (10 + 4);
b) (26 + 9) + 21 + 14;
d) 1809 + 393 + 678 + 191 + 1607.
7. Nima uchun: 1) 3 < 6, 2) 0 < 5 bolishini tushuntiring.
8. «Kichik» munosabatining qoshish orqali tarifidan
foydalanib, ixtiyoriy a, b, c natural sonlar uchun quyidagi
davo orinli bolishini isbotlang: Agar a < b bolsa, u holda
a + c < b + c.
9. Ràsmdàn fîydàlànib, ifîdàni tàqqîslàng:
(a + b) + c = a + (b + c).
10. Quyidagi natija togri topilganmi?
(1997 + 151) + (449 + 3) = (1997 + 3) + (151 + 449) = 2600.
11. Tång ifîdàlàrni tîping và uning qiymàtini qulày usul bilàn
hisîblàng. Hisîblàshni îsînlàshtirish uchun qoshishning
qàndày õîssàlàridàn fîydàlànilgàn?
a
d
b
c
a
b
c
d
$
(111+274)+28+(389+226)
934 + 186 + 66 + 112
(798 + 555) + 2
397 + (103 + 75)
221 + 123 + 605 + 227 + 379
(934 + 66) + (188 + 112)
(397 + 103) + 75
(111+389)+(274+226)+18=1018
(221 + 379) + (123 + 227) + 605
(798 + 2) + 555
55
12. Har bir tenglikning nomlanishini tanlang, qoida va xossala-
rini ifodalang:
15- §. AYIRISH QONUNLARI
1- misol. Kollej bogiga 9 tup daraxt, yani olma va nok kochati
otqazildi. Agar olmalar 4 tup bolsa, necha tup nok otqazilgan?
Y e c h i s h. Masalaga javob berish uchun 9 dan 4 ni ayirish
kerak boladi, yani 9 - 5 = 4.
1- tarif. Butun nomanfiy a va b sonlarning ayirmasi deb,
n(A)=a, n(B)=b va BÌA shartlar bajarilganda, B toplamni A
toplamgacha toldiruvchi toplamining elementlari soniga
aytiladi, yani:
a - b = n(A\B), bunda a = n(A), b = n(B), B Ì A.
2- misol. Berilgan tarifdan foydalanib, 7 - 4 = 3 ni toping.
Y e c h i s h. 7 biror A toplamning elementlari soni, 4 esa A
toplamning qism toplami bolgan B toplamning elementlari
soni bolsin.
Bizga malumki, A = {x; y; z; t; p; r; s}, B = {x; y; z; t}
toplamlar uchun B toplamning A toplamgacha toldiruvchisi
A\B = {p; r; s}, n(A\B) = 3.
a + b = b + a
(a + b) + c = a + (b + c)
a b = b a
(a + b) + c = a + (b + c)
(a + b) c = a c + b c
(a + b) : c = a : c + b : c
(a + b) + c = a + b + c
(a + b) c = (a c) + b =
= a + (b c)
yigindini songa kopaytirish
yigindini songa bolish
qoshishning orin almashtirish xossasi
kopaytirishning orin almashtirish xossasi
qoshishning taqsimot xossasi
kopaytirishning taqsimot xossasi
yigindidan sonni ayirish qoidasi
sondan yigindini ayirish qoidasi
56
Demak, 7 - 4 = 3.
a - b ayirma n(A) = a, n(B) = b va B Ì A shartlarini
qanoatlantiruvchi A va B toplamlarining tanlanishiga bogliq
emas. Butun nomanfiy a va b sonlarning ayirmasi b son bilan
yigindisi a songa teng boladi, yani a - b = c
⇔
a = b + c.
Shunday qilib, a - b = c yozuvda a kamayuvchi, b ayri-
luvchi, c ayirma deb ataladi.
1- masala. Butun nomanfiy a va b sonlarning ayirmasi b £ a
bolganda va faqat shunda mavjud boladi.
I s b o t . Agar a = b bolsa, u holda a - b = 0 boladi va
demak, a - b ayirma mavjud boladi.
Agar b < a bolsa, u holda «kichik» munosabati tarifiga
kora shunday natural son mavjud boladiki, bunda a = b + c
boladi. U holda, ayirmaning tarifiga kora, c = a - b, yani
a - b ayirma mavjud boladi.
Agar a - b ayirma mavjud bolsa, u holda ayirmaning tarifiga
kora shunday butun nomanfiy c son topiladiki, a = b + c
boladi. Agar c = 0 bolsa, u holda a = b boladi; agar c > 0
bolsa, u holda «kichik» munosabatining tarifiga kora b < a
boladi. Demak, b £ a.
2- masala. Agar butun nomanfiy a va b sonlarining ayirmasi
mavjud bolsa, u holda u yagonadir.
I s b o t. a - b ayirmaning ikkita qiymati mavjud bolsin deb
faraz qilaylik, yani a - b = c
1
va a - b = c
2
bolsin. U holda
ayirmaning tarifiga kora a = b + c
1
va a = b + c
2
hosil boladi.
Bundan b + c
1
= b + c
2
va demak, c
1
= c
2
ekani kelib chiqadi.
a va b (a = n(A), b = n(B)) butun nomanfiy sonlar berilgan
bolsa, a = b, a < b va a > b larning birortasi orinli bolishi ravshan.
3- misol. a < b berilgan. a sonini b sonidan nechta kamligini
aniqlang.
Y e c h i s h. a < b shartdan B toplamda uning A toplamga
teng quvvatli B
1
qism toplamini ajratish mumkin va B\B
1
toplam bosh emas.
n(B\B
1
) = c (c > 0) bolsin. U holda B toplamda A top-
lamda qancha element bolsa, shuncha va yana c ta element
boladi. Shunday qilib, a soni b sonidan c ta kam yoki b soni a
sonidan c ta kop, deyiladi. B
1
ÌB da n(B\B
1
) = c bolgani uchun,
c = b - a boladi.
X u l o s a. Bir son ikkinchi sondan nechta kam yoki kop
ekanini bilish uchun katta sondan kichik sonni ayirish kerak.
57
4- misol. Likopchada 4 dona xurmo va ulardan 5 ta kop
anor bor. Likopchada nechta anor bor?
Y e c h i s h. Aslida anordan xurmoni ayirib bolmaydi. Masala
mevaning ikki toplami, yani xurmolar va anorlar toplami
haqida bormoqda. Ularni C va D bilan belgilaylik. Masala
shartidan n(C) = 4 va D toplamda C toplamdagidan 5 ta
element kop ekanini bilgan holda, undagi elementlar sonini
topish kerak boladi. Bu n(D) - n(C) = 5 ekanligini anglatadi.
Shunday qilib, n(D) = 5 + n(C) = 5 + 4 = 9.
1- qoida. Yigindidan sonni ayirish uchun yigindidagi
qoshiluvchilardan biridan shu sonni ayirish va hosil bolgan
natijaga ikkinchi qoshiluvchini qoshish yetarli. Bu qoidani
matematika tiliga otkazadigan bolsak, agar a, b, c butun
nomanfiy sonlar bolsa, u holda:
a) a > c bolganda, (a + b) - c = (a - c) + b boladi;
b) b > c bolganda, (a + b) - c = a + (b - c) boladi;
d) a > c va b > c bolganda, yuqoridagi formulalarning
ixtiyoriy bittasidan foydalanish mumkin.
5- misol. a > c bolganda, (a + b) - c = (a - c) + b boli-
shini isbotlang.
I s b o t. 1- usul. a > c bolsin, u holda a - c ayirma mavjud
boladi. Uni x orqali belgilaymiz: a - c = x. Bundan, a = x + c
chiqadi. x + c yigindini (a + b) - c ifodadagi a ning orniga
qoyamiz va uni shakl almashtiramiz: (a + b) - c = (x + c +
+ b) - c = x + b + c - c = x + b.
Biroq x harfi orqali a - c ayirma belgilangan edi, demak
isbotlanishi talab etilgan (a + b) - c = (a - c) + b ifoda hosil
boladi.
2- usul. n(A) = a, n(B) = b, n(C) = c va A\B = Æ, C Ì A
boladigan uchta chekli A, B va C toplam olamiz. U holda
(a + b)-c ga (A ÈB)\C toplam elementlari soni, (a - c) + b
esa (A\C)ÈB toplam elementlari soni boladi. Shunday qilib,
berilgan A, B va C toplamlar uchun (A ÈB) \C) = (A \C) ÈB
boladi.
Demak, n((A\B)\C) = n((A\C) ÈB va (a + b) - c = (a -
- c) + b.
2- qoida. Sondan sonlar yigindisini ayirish uchun bu sondan
qoshiluvchilarning birini ketidan ikkinchisini ketma-ket ayirish
yetarli, agar a, b, c butun nomanfiy sonlar bolsa, u holda
a = b + c bolganda a - (b + c) = (a - b) - c hosil boladi.
58
Bu qoidaning asoslanishi va uning nazariy toplam tasviri
yigindidan sonni ayirish qoidasi uchun bajarilgani kabi bajarila-
di. Masalan, sondan yigindini ayirish qoidasi sonni bolaklab
ayirish usuliga asos boladi. 5 - 2 = 5 - (1 + 1) = (5 - 1) - 1 =
= 4 - 1 = 3.
X u l o s a. Yigindidan sonni ayirish uchun, bitta qoshiluv-
chidan ayirib, ikkinchisini qoshish kerak:
(a + b) - c = (a - c) + b = a + (b - c).
5- misol. Ertalab 20 ta katta va 8 ta kichik baliqchilar qayigi
dengizga jonadi. 6 ta qayiq qaytdi. Baliqchilar bilan yana nechta
qayiq qaytishi kerak?
Y e c h i s h. Masalani uchta usul bilan yechish mumkin.
I usul. 20 + 8 = 28 va 28 - 6 = 22.
II usul. 20 - 6 = 14 va 14 + 8 = 22.
III usul. 8 - 6 = 2 va 20 + 2 = 22.
Mashqlar
1. 83 - 27 ayirmani hisoblang.
2. Quyidagi tengliklarning nazariy toplam talqinini bering:
7 - 5 = 2;
3 - 3 = 0;
4 - 0 = 4.
3. Nima uchun quyida keltirilgan masalalar ayirish bilan
yechilishini tushuntiring:
1) kol boyida 9 tup tol bor edi. 4 ta tol kesib olindi. Kol
boyida necha tup tol qoldi?
2) Vali va Lola 9 ta uy rasmini chizishdi. Lola 4 ta uy
rasmini chizdi. Vali nechta uy rasmini chizgan?
4. Nilufarda 6 ta, Karimda esa 4 ta daftar bor. Nilufarda
Karimdagidan nechta kop daftar bor?
5. «... ta kam» munosabati qaraladigan va yechilishi 10 - 2 = 8
tenglik korinishida yoziladigan ikkita sodda masala tuzing.
6. Teng ifodalarni toping va uning qiymatini qulay usul bilan
hisoblang. Hisoblashni osonlashtirish uchun qoshishning
qanday xossalaridan foydalanilgan?
a) (111 + 274) + 28 + (389 + 226);
b) 934 + 188 + 66 + 112;
d) (798 + 555) + 2;
e) 397 + (103 + 75);
59
f) 221+123+605+227+379;
g) (397 + 103) + 75;
h) (934 + 66) + (188 + 112);
i) (111 + 389) + (274 + 226) + 18 + 1018;
j) (221 + 379) + (123 + 227) + 605.
7. Qulay usul bilan hisoblang:
a) (296 + 329) - 96;
d) 9627 + 5200 - 500;
b) (1364 + 915) - 364;
e) (1178 + 389) - 389.
8. Hisoblamasdan taqqoslang:
a) 1252 - 169 ... 1252;
e) 1827 - 96 ... 1827 - 69;
b) 1307 + 461 ... 1307;
f) 1310 + 51 ... 1310 + 15;
d) 149 + 628 ... 628 + 149;
g) 446 - 342 ... 500 - 342.
9. Rasmdan foydalanib, ifodalarni taqqoslang:
a - (b + c) va a - b - c.
X u l o s a. Sondan yigindini ayirish uchun avval bitta
qoshiluvchini, songra ikkinchisini ayirish lozim:
a - (b + c) = a - b - c = a - c - b.
10. Masalani ikki usul bilan yeching:
Elmurodda 4160 som bor edi. U Sheraliga 252 som,
Shuhratga esa 928 som berdi. Elmurodda necha som qoldi?
11. Amallarni bajaring va natujalarni osib borish tartibida
yozing. Sozni tuzing. U nimani bildiradi?
a) 1500
b) 2269
d) 1045
- 486 ;
- 638 ;
- 380 ;
K
E
S
e) 6801
f) 1269
g) 1907
- 1631;
+1050 ;
- 523 .
N
Ya
I
b
a
c
d
b
c
d
a
60
12. Bir qîpdà 50 kg un, ikkinchisidà esà 28 kg un bîr edi.
Qîplàrning biridàn 12 kg un tokilgàn. Qànchà un qîldi?
Màsàlàni bir nåchà usul bilàn yåching.
1- usul.
2- usul.
3- usul.
Õ u l î s à. Yigindidan sonni ayirish uchun bitta
qoshiluvchidan ayirib, ikkinchisini qoshish kerak, degan
fikr rostmi?
(a + b) - c = (a - c) + b = a + (b - c).
13. Rànî và Shîirà bîgdàn
bîdîm tårdilàr. Rànî à
chålàk bîdîm, Shîirà esà
Rànîdàn b chålàk kàm
bîdîm tårdi. Ulàr birgà-
likdà nåchà chålàk bîdîm
tårishgàn? Ifîdà tuzing và
à - 32, b = 8 bolgàndà
uning qiymàtini tîping.
14. Hisoblang:
140 -
=
165 +
=
-
5 =
+ 99 =
108 + 12 =
- 65 =
+ 75 =
195 - 94 =
15. Ràsmdà bårilgàn burchàkkà qoshni burchàk chizing và
uning qiymàtini tîping:
a
b
?
?
R.
Sh.
A
B
O
B
O
A
A
O
B
30°
135°
61
16. Ushbu amallarni bajaring:
5340
1289
____
+
va 7150
467
____
-
. Natijadan
foydalanib quyidàgi misîllàrni îgzàki yåching:
a) 5341 + 1289 = ;
f) 7150 - 468 =
;
b) 5340 + 1288 = ;
g) 7151 - 467 =
;
d) 5341 + 1288 = ;
h) 7151 - 468 = ;
e) 6629 - 5340 = ;
i) 6683 - 467 =
.
17. 2a korinishidàgi sînni qîldirib, sînni ochirib tàshlàng:
1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9; 10; 11; 12; 13; 14; 15; 16; 17; 18;
19 va 20.
18. Gulchidà 3 õil ràngli atirgul và 5 õil ràngli chinnigul bîr.
Zumràd à dînà atirgul và b dînà chinnigul sotib îldi. Zumràd
uchun 5b, 3a, 3a + b, a + b ifîdàlàr nimàni bildiràdi?
19. Ràsmdà figuràlàrdàn bittàsi qîlgànlàridàn fàrq qilàdi. Shu
figuràni tîping.
16- §. KOPAYTIRISH. KOPAYTIRISH QONUNLARI
Butun nomanfiy sonlar kopaytmasi tushunchasini turlicha
tariflash mumkin.
1- tarif. Butun nomanfiy a va b sonlari uchun:
1) b > 1 bolganda, ab = a + a + ... + a (b ta qoshiluvchi);
2) b = 1 bolganda, a1 = a; 3) b = 0 bolganda, a0 = 0
shartlarni qanoatlantiruvchi ab songa, a va b sonlarning
kopaytmasi deb aytiladi, bunda kopaytirilayotgan sonlar
kopaytiruvchilar deb ataladi.
Agar A
1
, A
2
, ..., A
b
toplamlarning har biri a tadan elementga
ega bolsa va ulardan hech bir ikkitasi kesishmasa, u holda ularning
2
2
2
2
K
K
K
2
K
62
birlashmasi ab ta elementga ega bolishligi malum. Demak,
ab kopaytma har biri a tadan elementga ega bolgan juft-jufti
bilan kesishmaydigan b ta toplamning kesishmasidagi elementlar
sonidir. a1 = a va a0 = 0 tengliklar shartli qabul qilingan.
1- misol. Har bir bolalar paltosiga 4 ta tugma qadash kerak.
Shunday 6 ta paltoga nechta tugma qadash kerak boladi?
Y e c h i s h. 1- usul. Masalani yechish uchun har birida 4 tadan
element bolgan 6 ta toplamdan tashkil topgan birlashmadagi
elementlar sonini aniqlashga togri keladi. Tarifga kora, bu
son kopaytirish bilan topiladi: 46 = 24 (tugma).
2- tarif. a, b Î N bolsin. a sonining b soniga kopaytmasi
deb, har biri a ga teng bolgan b ta qoshiluvchining
marta
...
b
ab a a
a
= + + +
"" ""
!
yigindisiga aytiladi.
Bu tarif a = n(A), b = n(B), A ÇB = Æ bolgan A´B dekart
kopaytma elementlarini sanash malum bir qonuniyatga
asoslanishiga bogliq.
2- misol. A = {a; b; c}, B = {x; y; z; t} bolsa, A´B dekart
kopaytmaning elementlarini toping.
Y e c h i s h. A´B dekart kopaytma quyidagi jadval kori-
nishida yoziladi:
(a; x)
(a; y)
(a; z)
(a; t)
(b; x)
(b; y)
(b; z)
(b; t)
(c; x)
(c; y)
(c; z)
(c; t)
Dekart kopaytma elementlarini ustunlar boyicha sanasak,
3 ´ 4 = 3 + 3 + 3 + 3 = 12 hosil boladi.
3- misol. Sinfda har bir partaga 3 tadan oquvchi otirsa,
xuddi shunday 4 ta partaga nechta oquvchi otiradi?
Y e c h i s h. 1- usul. A = (x; y; z) va B = (n; t; r; s) toplamlar
berilgan bolsin. Ularning dekart kopaytmasi topiladi. Bu ko-
paytma togri tortburchak shaklidagi jadval korinishida yoziladi:
(x; n), (x; t), (x; r), (z; s);
(y; n), (y; t), (y; r), (y; s);
(z; n), (z; t), (z; r), (z; s);
S a t r
U
s
t
u
n
63
Jadvalning har bir satridagi barcha juftliklar bir xil birinchi
tashkil etuvchilarga ega, har bir ustundagi juftliklar esa bir xil
ikkinchi tashkil etuvchilarga ega. Bunda hech qanday ikkita
satr aqalli bitta bir juftlikka ham ega emas. Bundan A´B dekart
kopaytmadagi elementlar soni 3 + 3 + 3 + 3 = 12 ga teng ekani
kelib chiqadi.
2- usul. n(A) = 3, n(B) = 4 va 34 = 12 bolgani uchun, beril-
gan A va B toplamlarning dekart kopaytmasidagi elementlar
soni n(A) n(B) kopaytmaga tengligi kelib chiqadi, yani agar
A va B chekli toplamlar bolsa, u holda n(A´B) = n(A) ´ n(B).
Butun nomanfiy a va b sonlarning kopaytmasini n(A) = a,
n(B) = b boladigan A va B toplamlarning dekart kopaytmasi
elementlari son sifatida qarash mumkin, yani:
a b = n(A´B), bunda n(A) = a, n(B) = b.
4- misol. 2759 kopaytmani toping.
Y e c h i s h. 2759 kopaytma tarifiga kora,
2759 = (275)9 = ((27)5)9 = (145)9 = 709 = 630.
1- qonun. Ixtiyoriy butun nomanfiy a va b sonlar uchun
ab = ba tenglik orinli (orin almashtirish qonuni).
I s b o t. a = n(A), b = n(B) bolsin. U holda kopaytmaning
tarifiga kora ab = n(A´B). Biroq A´B va B´A toplamlar
teng quvvatli, chunki A´B toplamdagi har bir (a; b) juftlikka
B´A toplamdan yagona (b; a) juftlikni mos qoyish mumkin
va aksincha. Demak, n(A´B) = n(B´A) va shuning uchun
ab = n(A´B) = n(B´A) = ba.
5- misol. 25 = 52 tenglikning togriligini tekshiring.
Y e c h i s h. 1- usul. 2 + 2 + 2 + 2 + 2 = 10 va 5 + 5 = 10.
Demak, 10 = 10.
2- usul. n(A) = 5 va n(B) = 2 bolgan A = {a; b; c; d; e},
B = {1;2} toplamlarning dekart kopaytmasini tuzamiz:
A´B = {(a; 1), (a; 2), (b; 1), (b; 2), (c; 1), (c; 2), (d; 1),
(d; 2), (e; 1), (e; 2)}. Dekart kopaytma elementlari soni 10
bolgani uchun 52 = 10.
2- qonun. Ixtiyoriy butun nomanfiy a, b, c sonlar uchun
(ab)c = a(bc) tenglik orinli.
I s b o t. a = n(A), b = n(B), c = n(C) bolsin. U holda
kopaytmaning tarifiga kora, (ab)c = n((A´B )´C),
a(bc) = n(A´(B´C)).
64
(A´B)´C va A´(B´C) toplamlar ((ab)c) va (a(bc)
korinishdagi juftliklardan tashkil topgan, bunda a Î A, b Î B.
Biroq (A´B)´C va A´(B´C) toplamlar teng quvvatli. Shuning
uchun, n((A´B)´C) = n(A´(B´C) va demak, (ab)c =
= a(bc).
3- qonun. Ixtiyoriy butun nomanfiy a, b conlar uchun
(a + b)c = ac + bc tenglik orinli.
I s b o t. (A È B) ´ C = (A ´C) È (B ´C) (*) ekanligi
malum.
A = n(A), b = n(B), c = n(C) va AÇB = Æ bolsin. U holda
kopaytmaning tarifiga kora, (a + b)c = n((AÈB)´C.
Bundan (*) tenglikka asosan n((AÈB)´C = n((A´C) È
È (B´C)) yigindi va kopaytmaning tariflariga kora, n((A´C) È
È (B´C)) = n(A´C) + n(B´C) = ac + bc hosil boladi.
4- qonun. Ixtiyoriy butun nomanfiy a, b, c (a ¹ b) sonlar
uchun (a - b)c = ac - bc tenglik orinli.
I s b o t. Bu qonun (A\ B)´C = (A´C)\ (B´C) tenglikdan
keltirib chiqariladi va yuqoridagi qonunga oxshash isbot-
lanadi.
Taqsimot qonunlari kopaytirish bilan qoshish va ayirish
amali orasida aloqa ornatadi. Bu qonunlar asosida (a + b)c
va (a - b)c korinishidagi ifodalarda qavslarni ochish, shuning-
dek, agar ifoda ac - bc yoki ac + bc korinishida bolsa,
kopaytuvchini qavsdan tashqariga chiqarish yuz beradi.
5- qonun. Nol bilan tugagan sonlarni kopaytirish uchun
nolga etibor qilmasdan kopaytirishni bajarish, songra ong
tomonida kopaytmada nechta nol bolsa, shuni yozish kerak.
6- misol. 1251568 ifodaning qiymatini toping.
Y e c h i s h. 1- usul. 1251568 ifodaning qiymatini topish
uchun 15 va 6 kopaytuvchilarning orinlarini kopaytirishning
orin almashtirish qonuniga asosan almashtiriladi va 1256158
hosil boladi.
Bu kopaytmani kopaytirishning guruhlash qonuniga kora
(1256)(158) deb yoziladi. Endi 750120 sonlar ko-
paytiriladi. Buning uchun 750 ni ikkita 700 va 50 sonlarining
yigindisi korinishida ifodalash mumkin, yani (700 + 50)120
va har bir kopaytiruvchini 120 ga kopaytirishni qoshishga
nisbatan taqsimot qonuniga kora kopaytiriladi:
700120 + 50120 = 8400 + 600 = 90000.
65
2- usul. 1251568 ifodaning qiymati topiladi:
1251568 = 125(156)8 = 125908 = 12589 =
= (1258)90 = 100090 = 90000. Bu usulda kopaytirishning
orin almashtirish qonuni asosida 156 kopaytuvchilar guruhi
ajratildi, keyinchalik 1258 bajarildi, 90 va 8 kopaytuvchilarning
orinlari almashtirildi.
X u l o s a . Kopaytuvchilarning orinlari almashishi bilan Do'stlaringiz bilan baham: |