Eritmalari yoki suyuqlanmalari elektr tokini o‘tkazadigan moddalar

Tabiatda tarqalishi. Kalsiy tabiatda juda keng tarqalgan elementlardandir. Yer qobig'ida kalsiy 3,5 % ni tashkil etadi.

Ko'p minerallar: kalsit CaCO₃, dolomit CaCO₃ MgCO₃, gips CaSO₄∙2H₂O, asbest CaO∙3MgO-4SiO₂ kabilar kalsiyning tabiiy manbalari hisoblanadi. O'zbekistonda 20 ga yaqin marmar konlari mavjud bo'lib, hozirgi kunda G'ozg'on, Nurota va Zirband konlaridan qazib olinmoqda. Fosforit zaxiralari esa Markaziy Qizilqumdagi Qoraqat konida va Shimoliy Jetitov konlarida konlarida jamlangan.

Olinishi. Kalsiy va magniy sanoatda tuzlari suyuqlanmasini elektroliz qilib olinadi.
Xossalari. kalsiy - kumushsimon-oq rangli, yengil metal. U havoda tezda oksid parda bilan qoplanib qoladi, bu parda metallning ichki qismini saqlaydi. Kalsiy magniyga nisbatan faol va ishqoriy tabiati kuchli bo'lganligi uchun kerosin ostida saqlanadi. Kalsiyda metallik xossalari ishqoriy metallardan ko'ra kuchsiz namoyon bo'ladi. Chunki ularning tashqi elektron qavatlarida ishqoriy metallarnikidan bitta ortiq elektron bor.

Ishlatilishi. kalsiy hamda ularning birikmalari amaliyotda ko'p sohalarda qo 'llanadi. Metall holida kalsiy yengil, pishiq qotishmalar tayyorlashda ishlatiladi. U asosiy qurilish materiallari: asbest, alebastr, gips, ohak, marmar, oddiy va silikat g'isht, sementlaming asosini tashkil qiladi. kalsiy tuzlari tibbiyotda juda keng qo'llanadi: kalsiy xlorid, kalsiy glukonat, talk kabilar shular

Biologik ahamiyati. kalsiy biologik jihatdan muhim elementlar qatoriga kiradi . Hayvonlar suyaklari tarkibining 80 % kalsiy fosfatdan iborat. Kalsiy muskul to'qimasida 0,14-0,7 %, ilikda 17 %, qonda 60,5 mg/l miqdorda bo'ladi. Har kuni ovqat bilan 0,6-1,4 g iste'mol qilinishi kerak. Inson organizmida (70 kg) o'rtacha 1kg miqdorda bo'ladi. Odam organizmidagi barcha kalsiyning taxminan 99% suyakda, 1% esa qon va limfada bo'ladi.

4-билет

1.Atomlarning  umumiy  elektron juftlari  vositasida  bog‘lanishi kovalent bog‘lanish deyiladi.

Kovalent bog‘lanishlar elektrmanfiyligi bir xil yoki bir biridan juda oz miqdorda farq qiladigan atomlar orasida hosil bo‘ladi.

Elektrmanfiyliklari bir xil atomlar orasida hosil bo‘lgan kimyoviy bog‘lanish qutbsiz kovalent bog‘lanish deyiladi. Masalan, vodorod atomlarining o‘zaro birikishi natijasida H₂ —vodorod molekulasining hosil bo‘lishini ko‘rib chiqamiz. Vodorodning ikkita atomi orasida hosil bo‘lgan bir juft elektron hisobiga atomlar birikib H₂ ni hosil qiladi. Natijada vodorod atomlari barqaror elektron konfiguratsiyaga ega bo‘ladi, ya’ni vodorod atomi tashqi energetik qavati tugallangan holatga o‘tadi.

Atomlar uchun umumiy bo‘lgan har bir juft elektronni 1 ta chiziqcha bilan almashtirib yozish ham mumkin:

H − H , O = O, N ≡ N.

Kimyoviy bog‘lanishda ishtirok etayotgan juft elektronlar shu elementning valentligini ham bildiradi:

H : H — bir valentli atomlar;

O :: O — ikki valentli atomlar;

N ≡ N — uch valentli atomlar.

Elektrmanfiyliklari bir-biridan biroz farq qiladigan atomlardan orasida hosil bo‘lgan kimyoviy bog‘lanish qutbli kovalent bog‘lanish deyiladi. vodorod xlorid — HCl molekulasi hosil bo‘lishini ko‘rib chiqaylik Bunda, atomlar orasidagi umumiy juft elektronlar elektrmanfiyligi kattaroq bo‘lgan xlor atomi tomon siljigan bo‘ladi, natijada xlor atomi qisman manfiy, elektrmanfiyligi kichikroq vodorod atomi esa qisman musbat zaryadlangan bo‘ladi.

Bir atomning kimyoviy bog‘lanishda ishtirok etmagan, ya’ni taqsimlanmagan electron jufti va ikkinchi atomning bo‘sh orbitali o‘rtasida hosil bo‘lgan bog‘lanish donor-akseptor yoki kordinatsion bog‘lanish deyiladi.