|
7–БОБ 7.1. Электр аппаратлари ҳақида умумий маълумот
Электр занжирлари ва машиналарини бошқариш, ростлаш ва ҳимоя қилиш учун ишлатиладиган махсус электр қурилмалари электр аппаратлар дейилади. Электр аппаратлари қуйидаги синфларга бўлинади:
вазифасига кўра–коммутация қиладиган (электр занжирларини улаш ва узиш учун), ҳимояловчи–(ўта юкланиш ва қисқа туташиши токлари ҳосил бўлганда, шунингдек кучланиш ўзгарганда ва электр двигателининг ишлаш режими яна бошқа сабабларга кўра бузилганда электр занжирлари ва машиналарни узиб қўйиш йўли билан уларни ҳимоялаш учун), юргизиш–ростловчи (юргизишни амалга ошириш учун ва электр машиналарининг айланиш частотасини, токини ва кучланишни ростлаш учун назорат қилувчи (электр занжирининг берилган параметрларини назорат қилиш учун; улар бу параметрлар бузилганда ток импульслари бериш йўли билан сигнал қурилмасини ишлатади ёки аппаратни узиб қўяди ва таъсирга шундай жавоб беради);
ишлаш принципига кўра – контактли аппаратлар (ҳаракатланувчи контакт қисмларини улаш ва узиш йўли билан бошқариладиган занжирга таъсир кўрсатади);
контактсиз аппаратлар (уларга уланган электр занжирларини, ўзларининг электр параметрларини индуктивлиги, сиьими, қаршилигини ўзгартириш йўли билан бошқаришни амалга оширади);
кучланишга кўра – паст кучланишли (4000 В гача, лекин одатда 660 В гача ва юқори кучланишли (1000 В дан юқори, кўпинча 6 кВ ва ундан ортиқ);
токнинг турига кўра – ўзгармас ва ўзгарувчан токда ишлайдиган аппаратлар;
тайёрланишга кўра – очиқ, ҳимояланган, потлаш хавфи бўлмаган ва бошқалар.
Электр аппаратлар бошқа аломатларига кўра ҳам классларга бўлиниши мумкин, масалан, қутбларининг сони бўйича (бир қутбли ёки уч қутбли) аппаратда электр ёйини ўчириш усули билан (деион панжарасида, мойда ёки газ муҳитида ёйни ўчирадиган), ишлаш усули бўйича (электр магнитли, иссиқлик, индукцион).
Электр аппаратларга асосан уларнинг ишлатилиши ва атроф муҳит шароитлари билан аниқланадиган турли талаблар қўйилади. Ҳамма электр аппаратлари қуйидаги умумий талабларни қондириш лозим:
ток ўтказувчи қисмлар улардан узоқ вақт номинал токларнинг ўтишга, қисқа вақт ўта юкланиш токларининг ва улар орқали ўткинчи ўтадиган қисқа туташиши токлари таъсирида ҳосил бўладиган маълум даражадаги температурага бардош бериш лозим;
контакт қисмлари ва механизми тайёрловчи завод кафолат берган ростланиши бузилмасдан улаш ва узиш цикллари сонига бардош бериши керак;
контактлари иш режимининг ҳамма токларини, кўпчилик аппаратларининг контактлари–авария режими токларини узиш ва улаш хусусиятига эга бўлиши керак;
деталлари, ток ўтказуви қисмларидан ўта юкланиш токлари ёки қисқа туташиш токларининг электродинамик кучлари таъсирига нормал ишлашига қаршилик қиладиган бузилишларсиз бардош бериши керак;
электр изоляцияси кучланишнинг берилган қийматида, шунингдек қисқа муддатли ўта кучланишларда аппаратни ишонарли ва хавфсиз ишлашини таъминлаши зарур.
Умуман ишлаб чиқаришда фойдаланиладиган аппаратларинг энг асосий ва нозик қисмлари уларнинг контактларидир.
Аппарат контактининг сифати ва контактининг босимга, контактларга ишлов беришга ва контакт юзларини ҳолатига боғлиқ. Ёмон ишлов берилган ва оксидланган (оксид плёнкаси билан қопланган) контактларнинг ўтиш қаршиликлари катта бўлади. Шунинг учун электр аппаратларини монтаж қилиш вақтида уларнинг контактлари ҳолатига алоҳида эътибор бериш керак. Мис контактларининг оксидланган контакт юзларида ғадир–будир ҳосил қилиш учун эгов билан эговланади, бунда сайқалланган ёки силлиқланган юзларга нисбатан яхшироқ контакт ҳосил бўлади. Контакт юзалар тоза бўлиши контактларниг босими эса заводда берилган босимга мос бўлиши керак.
кейинги йилларда кўп электр аппаратлар металл–сопол билан қопланган контактлар билан ишлаб чиқарилмоқда. Металл–сопол қопламали контактлар тоза бензин билан ювиб тозаланади. Уларга эговда ишлов бериш ман қилинади.
Заводда ўраб жойланган ҳолда келтирилган ва шикастланиш аломатлари бўлмаган аппаратларни очиш ва уларни қисмларга ажратиш мумкин эмас. Аппаратдаги майда нуқсонларни тузатиш лозим бўлганда ишларни мумкин қадар унинг заводда йиғилган ҳолатини ва контактлари, механизми ва бошқа қисмларнинг ҳолати сақланган ҳолда олиб борилиши лозим.
Do'stlaringiz bilan baham: |
