|
Bozorni tashkil qilish: iqtisodiy sektorning samaradorlik darajasiga
qonunchilikda ruxsat berilgan darajada ta’sir ko‘rsatish. Masalan:
-boshqaruv organlarining yordamidan foydalangan holda tegishli tarmoqdagi
raqobatchilik kurashi qoidalarini o‘rnatish;
-professional tashkilotlar tashkil qilish (masalan bozor haqidagi ma’lumotlarni
yig‘ish uchun);
-ishlab chiqarishni qisqartirish yoki barqarorlashtirish to‘g‘risida bitim tuzish.
Bu so‘nggi uch strategiya ko‘proq mudofaa xarakteriga ega bo‘lib, ularning
maqsadi bozorga kirib borish darajasini qo‘llab-quvvatlashdan iboratdir.
Integratsion o‘sish tegishli firmaning faoliyat doirasi egallab turgan tarmoqda
etarlicha mustahkam bo‘lganda, aynan o‘sha tarmoq miqyosida rivojlanish yo‘llarini
nazarda tutadi.
Xususan, regressiv integratsiya - firmaning ta’minotchilarini turli uslublar bilan
nazoratga olishi yoki ularga nisbatan mustahkamroq mavqe’ga ega bo‘lishi uchun
qiladigan urinishlar tushuniladi. Masalan, poligrafiya kompaniyasining sellyuloza
ishlab chiqaruvchi ta’minotchi kompaniyaning 50 % aksiyalarini sotib olishi va uning
ustidan moliyaviy nazoratni o‘natishi.
Progressiv integratsiya esa tegishli firmaning taqsimot tizimi ustidan mustahkam
mavqega ega bo‘lishi, nazorat etishi tushuniladi. Masalan, qandolatlar ishlab
chiqaruvchi kompaniyaning barcha mintaqalarda o‘zining ulgurji kompaniyalarini
barpo etishi yoki qandolatlar bilan savdo qiluvchi maxsus chakana savdo
shahobchalarini ochishi.
Gorizontal integratsiya - tegishli firmani raqobatchi korxonalar ustidan yuqori
mavqega ega bo‘lishi, nazorat etishi borasidagi urinishlari tushuniladi. Masalan, bir
bozorda tayinli tovar guruhi bo‘yicha raqobatlashayotgan A firmaning tur
raqobatchisi bo‘lgan V firmaning sotuvga qo‘yilgan ortiqcha quvvatlarini sotib olishi
va unga nisbatan o‘z mavqeini mustahkamlashi.
359
Diversifikatsion o‘sish - tegishli firmani o‘zi faoliyat ko‘rsatayotgan tarmoq
imkoniyatlariga nisbatan boshqa tarmoq yo‘nalishida rivojlanishi samarali yoki
maqsadga muvofiq bo‘lgan holda belgilanadi. Lekin, buning uchun tegishli firma
o‘zga tarmoqda rivojlanishi uchun to‘plagan tajribasi, ilmiy izlanishlar va tadqiqotlar
asosida mavjud kamchiliklarni bartaraf etish, dastlabki tarmoq bo‘yicha
ixtisoslashuvini o‘zgartirish yo‘llari va imkoniyatlarini baholagan bo‘lishi shart. O‘z
navbatida diversifikatsion o‘sish quyidagi yo‘nalishlarda namoyon bo‘ladi:
a) konsentrik diversifikatsiya - firmaning o‘z mahsulotlari ko‘lamini marketing
nuqtai nazaridan safdosh, to‘ldiruvchi mahsulolar bilan boyitishi borasidagi
urinishlarini anglatadi: masalan, faqat kitoblarni chop etish bilan shug‘ullanuvchi
kompaniyaning jurnallarini chop etishni ham yo‘lga qo‘yishdi.
b) gorizontal diversifikatsiya - tegishli firma mahsulotlari assortimentini
iste’mol nuqtai nazaridan o‘xshash bo‘lmagan, ammo o‘zaro bog‘liq bo‘lgan
mahsulotlar bilan boyitish borasidagi urinishlari tushuniladi; masalan: musiqa
asboblari ishlab chiqaruvchi kompaniyaning bolalar uchun musiqa maktabini tashkil
etishi.
v) konglomerat diversifikatsiya - firmaning mahsulot ko‘lamini texnologik,
iste’mol, jihatdan umuman bog‘liq bo‘lmagan mahsulotlar ishlab chiqarishga,
sotishiga taalluqli bo‘lgan urinishlar tushuniladi. masalan, farmatsevtik
kompaniyaning kompyuter dasturlari ishlab chiqish yo‘nalishi bo‘yicha rivojlanish
hatti-harakatlari.
Firmalar o‘sish yo‘nalishlari aynan bir yo‘nalishda amaliyotda namoyon
bo‘lmaydi, ayrim SXZ uchun turlicha tarzda va ko‘lamda belgilanadi. Masalan,
Germaniyaning BASF kompaniyasi nafaqat kino va fotografiya uchun maxsulotlar
ishlab chiqaradi, balki qishloq xo‘jaligi uchun mineral moddalar xam ishlab chiqaradi
va ularning tarkibini takomillashtirish bo‘yicha izlanishlarni tashkil etadi. Bunga
yana yorqin misol bo‘lib yirik yapon firmalarini keltirish mumkin. Jumladan,
Mitsubisi, Toyota, Nissan firmalari bir-biriga texnologik va iste’mol jihatidan xam
umuman bog‘liq bo‘lmagan mahsulotlarni ishlab chiqarish, sotish va ilmiy izlanish
ishlarini amalga oshiradilar. Bunga asosiy sabablardan biri ushbu firmalarning
360
tegishli sohalar va yo‘nalishlar bo‘yicha etarli tajriba to‘plaganligi, firma
salohiyatining barcha yo‘nalishlari bo‘yicha yuksak ahamiyat berganidir. Demak,
istiqbolni yanada keng imkoniyatli faoliyat masshtabiga aylantirish uchun mumkin
qadar diversifikatsiya yo‘nalishida rivojlanishni tashkil etish muhim ahamiyat kasb
etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
