Ergashxodjaeva Sh. Dj., Samadov A. N.,Alimxodjayeva, N. E., Sharipov I. B

 

12.2. Reklama ta’siri va qabul qilish jarayoni 

 

Iste’molchi  xulq-atvoriga  ma’lum  bir  ta’sir  ko‘rsatish  uchun  avvalo  uning 

e’tiborini  jalb  qilish  zarur.  E’tibor  jalb  qilish  –  reklamaning  psixologik  ta’sir 

mexanizmi  zanjiridagi  birinchi  bo‘g‘indir.  Aynan  e’tibor  retsipientning  reklama 

axboroti  qabul  qilishi,  uni  ongida  qayta  ishlashi  kabi  psixik  jarayonlarga  hamrohlik 

---

 

222 

qiladi. Bunda e’tibor keraksiz xabarlarni chiqarib tashlaydigan o‘ziga xos filtr bo‘lib 

xizmat qiladi.  

Reklamaning  iste’molchiga  psixologik  ta’sir  mexanizmini  quyida  sxema 

ko‘rinishida aks ettirish mumkin: 

Reklamaning  iste’molchi  ongiga  psixologik  ta’siri  har  bir  bosqichi  eng  katta 

psixologik  samarani  ta’minlashga  qodir  bo‘lgan  reklama  ta’siri  usullari  qo‘llashni 

talab qiladi. 

Faqat ayrim reklama vositalarigina o‘zi betaraf sub’ekt e’tiborini jalb qila olishi 

mumkin.  Bu  qatorga,  masalan,  sotuvda  bo‘lgan  tovarlar  assortimenti  bilan 

tanishtiradigan magazin vitrinasi kiradi. 

Inson  psixik  holatining  bitta  ob’ektda  mujassamlashuvi  boshqa  ob’ektlardan 

e’tiborni  uzishga  olib  keladi.  Masalan,  televidenie  orqali  yangi  model  namunalarini 

namoyish  qilish  ayol-teletomoshabinlar  e’tiborini  shu  darajada  jalb  qiladiki,  bu 

teleko‘rsatuvning  qolgan  elementlari  (modellar  namoyishida  maqsadli  doira 

reaksiyasi,  fon,  yorug‘lik  samarasi)  chetda  qolib  ketadi.  Teletomoshabin  e’tiborini 

muayyan  tovarga  jalb  qilish  ko‘plab  sabablarga,  jumladan,  teleekrandan  beriladigan 

axborot xarakteriga  va ommaviy axborot vositasi sifatida televideniening  o‘ziga  xos 

xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladi. 

I.P.Pavlov ta’limotiga ko‘ra, e’tibor bir vaqtning o‘zida bosh miya qobig‘ining 

qolgan  qismlarini  to‘xtatib  qo‘ygan  holda  bosh  miya  qobig‘ining  belgilangan 

qismlarida 

(optimal 

qo‘zg‘aluvchanlik 

o‘chog‘i) 

qo‘zg‘aluvchanlikning 

markazlashuvidir. 

E’tiborning eng muhim xususiyati – uni taqsimlash, boshqa joyga qaratish va bir 

erga  to‘plash  imkoniyatidir.  Bu  xususiyatlar  reklamani  qabul  qilish  xarakteriga,  uni 

tushunib etish va eslab qolishga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, reklama 

qabul  qilish  jarayonida  teletomoshabin  yoki  radiotinglovchining  e’tibori  beqaror 

xarakterga ega bo‘lib, doimiy ravishda o‘zgarib turadi. 

Reklama  teleko‘rsatuvini  qabul  qilishda  vujudga  keladigan  kechinmalar, 

tasavvurlar  va  boshqa  ruhiy  jarayonlar  masalan,  tanish  odamlar  qiyofasi  bilan 

almashinib  keladi,  e’tibor  xonadagi  buyumlarga  va  yonida  o‘tirgan  odamlarga 

---

 

223 

ko‘chiriladi.  Biroq,  dinamiklikka  qaramay,  reklama  ko‘rsatuviga  e’tibor  yana  o‘z 

o‘zaniga qaytadi. 

Reklamani  qabul  qilish  jarayonida  e’tibor  hajmi  muhim  ahamiyatga  ega.  Katta 

yoshdagi kishi bir vaqtning o‘zida 4-6 ta ob’ektni o‘z e’tibori bilan qamrab oladi deb 

hisoblanadi.  Ob’ektlar  soni  kamayganda  e’tibor  markazlashadi,  bu  esa  ularni 

chuqurroq  qabul  qilishga  xizmat  qiladi.  Tomoshabin  e’tiborining  reklama 

murojaatiga  chuqur  va  barqaror  qaratilganligi  –  reklama  samaradorligi  shartlaridan 

biridir.  Agar  reklamaning  tasviriy  qismi  detallar  bilan  ortiqcha  yuklangan  bo‘lsa, 

tomoshabin  butun  tasvir  hajmi  qabul  qiliga  ulgurmaydi,  chunki  uning  ruhiyati 

ortiqcha yuklangan bo‘ladi. 

Quyidagi rasmda reklamadan kutiladigan natija aks ettirilgan.