Ergashxodjaeva Sh. Dj., Samadov A. N.,Alimxodjayeva, N. E., Sharipov I. B

10. O‘quvchiga u nima qilishi kerakligini tushuntirib bering. 

Reklama  o‘quvchiga  belgilangan  iboralar  yordamida  muayyyan  va  ijobiy 

ko‘rsatmalar berishi lozim. 

Reklama  matni  ishlab  chiqishning  bu  asosiy  tamoyillari  masalan,  davriy 

matbuotda reklama tayyorlashda foydalanilishi mumkin. 

Ko‘p  sonli  va  xilma-xil  shriftlar  mavjud.  Har  bir  alohida  shriftning  o‘z  nomi 

bo‘lib,  ularning  ko‘pchiligi  asosiy  tur  va  rasmning  turli  variantlariga  ega  bo‘ladi. 

Faqat  bitta  garnituraning  o‘zida  (ya’ni  harf,  belgi  rasmida)  shriftlar  yarim  qalin, 

yarim  qalin  kursiv,  qalin,  qalin  kursiv,  yarim  qalin  ingichka,  yarim  qalin  ingichka 

kursiv bo‘lishi mumkin. 

Bunday ko‘p sonli shriftlarni har bir muayyan holat uchun optimal tanlash faqat 

reklama sohasidagi mutaxassis-rassomlar qo‘lidan keladi. SHu bilan birga, dekorator-

bezakchilar  va  magazinning  boshqa  xodimlari  shriftlardan  foydalanish  sohasida 

umumiy bilimlarga ega bo‘lishi kerak. 

SHrift o‘quvchining e’tiborini jalb qilishi va unga matnni o‘qishda fikrni to‘plab 

olishga va eng muhim dalillarni ajratishga yordam berishi lozim. 

SHriftning  har  bir  rasmi  matnga  o‘ziga  xos  emotsional  tus  beradi.  SHrift 

tanlashda  shuni  yodda  tutish  kerakki,  u  reklama  qilinadigan  tovarlarga  mos  kelishi 

lozim.  Masalan,  xarf  chetlari  yumaloq  va  kontrast  shtrixli  murakkab  rasmli  shriftlar 

yordamida  matnda  u  haqida  gap  borayotgan  mahsulot  engilligi  va  nafisligini 

ta’kidlash  mumkin.  harflar  chetlari  to‘rtburchak  va  oddiyroq  rasmli  shriftlar 

predmetning  oddiyligi,  mustahkamligi  va  ishonchliligi  reklama  qilinadi  matnlarda 

foydalanish uchun ko‘proq to‘g‘ri keladi.  

Inson  ko‘zi  alohida  harflarni  emas,  balki  butun  boshli  so‘zlarni  va  harflar 

birikmalarini  idrok  qiladi.  Ko‘zning  harflar  guruhini,  ularning shaklini,  shuningdek, 

satrlar  belgilangan  uzunligini  qamrab  olish  bo‘yicha  bu  xususiyati  o‘qishni 

---

 

287 

tezlatuvchi  yoki  sekinlashtiruvchi  omil  hisoblanadi.  shu  sababli  shrift  rasmidan 

tashqari  uning  hajmini,  harflar  va  satrlar  o‘rtasidagi  masofani,  satrlar  uzunligini, 

matnning varaqda joylagan o‘rnini ham to‘g‘ri tanlash zarur. 

Matnni  idrok  qilishda  u  yozilgan  bo‘yq  rangi  ham  muhim  rol  o‘ynaydi.  Katta 

matndan  iborat bo‘lgan  reklama  vositalarida  (e’lonlar,  o‘rov,  varaqalar)  rang  fonida 

bosilgan  nusxa  aniqligiga  alohida  ahamiyat  berish  kerak.  Reklama  taxtalarida 

reklama matnini bezashda esa quyidagi jihatlarga e’tibor berish kerak. 

Harflar yozilish shakli va o‘lchami reklama qilinayotgan ob’ekt xususiyatlariga, 

varaq  maydoniga  mos  kelishi  lozim.  Eng  yaxshi  variant  turli  kengladgi  (o‘lchamli) 

bitta garnituradan (rasmdan) foydalanish hisoblanadi. 

Bo‘yoq  rangini  to‘g‘ri  tanlash  reklama  matnining  o‘quvchiga  emotsional 

ta’sirini kuchaytirish uchun zarur. 

Fon  va  shrift  rangi  doim  bir-biridan  keskin  ajralib  turishi  kerak  –  shrift  fondan 

qanchalik ajralib tursa, u shunchalik oson o‘qiladi va idrok qilinadi. 

Rasm  (tasvir),  xuddi  matn  kabi,  reklama  vositasini  tashkil  qiladigan  elementlar 

ichida  alohida  o‘rin  egallaydi.  Tasvir  ko‘p  hollarda  reklama  matni  ta’sirini  sezilarli 

kuchaytiradi,  ayrim  hollarda  esa  –  to‘laligicha  yoki  qisman  uning    o‘rnini  bosadi. 

Tasvir rasmni, fotosurat esa – diapozitivni ifodalashi mumkin. 

Reklama  rasmida  tasvirlarning  turli  grafika  va  rassomlik  texnikasi  qo‘llanadi. 

Rasmlar  oq-qora  yoki  rangli  bo‘lishi,  qalamda,  mo‘yqalamda,  ko‘mir  va  h.k.  bilan 

bajarilishi  mumkin.  Reklamada  rasm  ko‘p  hollarda  yumoristik  obrazni  ifodalaydi. 

Biron-bir  detalni  bo‘rttirib  ko‘rsatish,  jonivorlar  va  jonsiz  predmetlarni  inson 

xususiyatlariga ega qilish, harakatlar va holatning bir-biriga muvofiq emasligi, so‘zlar 

o‘yinini rasm bilan kuchaytirish va h.k. foydalaniladi. 

Agar  predmet  strukturasini,  uning  shakli,  mayda  detallari,  material  rasmi  yoki 

rangini  va  h.k.ni  aniq  ko‘rsatish  zarur  bo‘lsa  fotosuratlardan  foydalanish  tavsiya 

etiladi.  Ularda  reklama  qilinayotgan  tovarlardan  tashqari  bu  mahsulotlarni  iste’mol 

qilish  usullari  ko‘rsatilishi,  ularning  alohida  xususiyatlari  namoyish  etilishi  yoki 

ularning jalb etuvchanligi ta’kidlanishi mumkin. 

Fotosurat  odamda  u  reklamadan  oladigan  ma’lumotlar  ishonchliligi  borasida 

---

 

288 

hech  qanday  shubha  qoldirmaydi.  SHu  sababli  bunday  reklamaga  xaridor  o‘zgacha 

ishonch  bilan  munosabatda  bo‘ladi.  Fotosuratlardan  batafsil  matnli  izoh  talab 

qilmaydigan  tovarlar,  masalan,  kiyim-kechak  reklamasida  foydalanish  eng  samarali 

hisoblanadi. Reklama maqsadlarida uning yordamida predmetning real bo‘yoqlari va 

tusini  ifodalash  mumkin  bo‘lgan  rangli  fotosuratlardan  foydalanish  ayniqsa  unumli 

bo‘ladi. 

Magazin  tomonidan  reklama  maqsadlari  uchun  foydalaniladigan  fotosurat  va 

rasmli  plakatlarni  shunday  joylashtirish  kerakki,  ular  yog‘in-sochinlardan,  quyosh 

nuridan aziyat chekmasin. 

Aniqlanishicha, rasmlarga berilgan izohlarni o‘qiydiganlar soni matn o‘qiydigan 

kishilardan ikki baravar ko‘p ekan. Har bir rasm izohida tovar xaridor uchun keltirishi 

mumkin bo‘lgan foyda asoslab berilishi lozim. 

Tasvirlarga qo‘yiladigan talablar: 

• tasvir o‘quvchida qiziqish uyg‘otishi kerak; 

•  fotosuratlar,  rasmlarda  telereklama  orqali  yaxshi  tanish  bo‘lgan  tipajlardan 

foydalanish reklamaning esda qolarligini ta’minlaydi; 

•  tasvirlar  oddiy  bo‘lishi  va  detallar  bilan  ortiqcha  to‘ldirib  yuborilgan 

bo‘lmasligi lozim; 

•  agar  reklama  xabari  ayollar  uchun  mo‘ljallangan  bo‘lsa,  rasmda  erkak  emas, 

ayol tasvirlangan bo‘lishi lozim; 

• rangli fotosurat 50%ga oq-qora bo‘lsa ham, uning esda qolarligi 100% yuqori 

bo‘ladi. 

Oziq-ovqat  mahsulotlarini reklama qilishda tayyor taomni  reklama qilish kreak, 

uning tarkibidagi elementlarni emas. 

Tadqiqotlarda  aniqlanishicha,  birinchi  bo‘lib  rasmlar  ko‘rib  chiqiladi,  so‘ngra 

sarlavha  va  shundan  keyingina  matn  o‘qiladi.  Materalni  ham  shunday  tartibda 

taqsimlash kerak: eng yuqorida rasm, uning ostida sarlavha, undan keyin esa – matn. 

Agar  sarlavha  rasmdan  tepada  bo‘lsa,  matnni  qabul  qilish  10%ga  pasayadi.  Matnni 

hamma  ham o‘qimaydi,  lekin  hamma rasm ostidagi  yozuvlarni o‘qiydi. SHu sababli 

tagida yozuvsiz rasmlar bo‘lmasligi kerak. 

---

 

289 

Magazinning  tashqi  ko‘rinishi,  rang  va  yorug‘lik  bilan  bezalishi  potensial 

xaridorlar e’tiborini  va ularning sonini oshiradigan  muhim omillar sanaladi. YOrqin, 

ko‘zga  tashlanib  turadigan,  yaltirab  turadigan,  top-toza  vitrina  beixtiyor  odamlar 

e’tiborini jalb qiladi va ularda magazinga kirish istagini uyg‘otadi. 

Hozirgi  paytda  yo‘lovchilar  e’tiborini  jalb  qilish  uchun  ko‘pincha  quyida  usul 

foydalaniladi: mayda, kam quvvatli lampochkalar magazin yonida o‘sadigan daraxtga 

tashlub  qo‘yiladi  va  bu  beixtiyor  odamlarda  bayramona  kayfiya  uyg‘otadi.  Bunday 

girlyandalar  narxi  1  metri  o‘rtacha  3  dollar,  tayyor  girlyanda  setkalari  -  90  dollar, 

yorug‘lik «yomg‘iri» - 1 kv.metri 40 dollar turadi.  

Magazinlar  viveskalarini  bezash  borasida  ma’lum  bir  talablar  mavjud. 

Viveskalar  savdo  korxonasi  tashqi  reklamasining  turlaridan  biri  hisoblanadi.  Ular 

magazin  joylashuvi  va  uning  tovar  profili  bilib  olinadigan  mo‘ljal  bo‘lib  xizmat 

qiladi. 

Joylagan joyi bo‘yicha viveskalar old tomonda (fasadda), tomning tepasida, bino 

burchagida,  frontonga oid, bino qismlarini bir-biridan ajratuvchi  yonmaydigan  g‘ov-

devorda joylashtiriladi. Viveska turi bino turiga, uning arxitektura echimiga, yondagi 

binolarga  nisbatan  joylashuviga,  odamlar  oqimi  yo‘nalishiga,  shuningdek,  magazin 

faoliyati va uning moliyaviy holatiga bog‘liq bo‘ladi. 

Fasad  viveskasi  qoidaga  ko‘ra,  yorug‘lik  reklamasi  bo‘ladi  va  binoning  old 

tomonida  joylashtiriladi.  Viveska  bevosita  magazinga  kiraverish  ustida  yoki  devor 

bo‘ylab  uning  frontonida  yoki  kronshteynga  perpendikulyar  ravishda  joylashtirilishi 

mumkin. 

Magazin viveskasi kam so‘zli bo‘lishi va uning tovar profilini aniq aks ettirishi 

lozim.  Viveska  karkasini  (fonini)  tayyorlash  uchun  materiallar  metall,  shisha, 

plastmassa bo‘lishi mumkin. Harflar va dekorativ elementlar karkas sirtiga bo‘yoqlar 

bilan  chiziladi  yoki  yog‘och,  gips,  polistirol,  penoplast,  metalldan  qoplama  detallar 

bilan  mstahkamlanadi.  Viveska  bezalishi  jalb  etuvchan  bo‘lishi  lozim,  bunda  metall 

va yog‘ochga naqsh berishdan foydalaniladi. Kichik ixtisoslashgan magazin devoriga 

perpendikulyar  o‘rnatilgan  va  etik  ko‘rinishidagi  (oyoq  kiyim  do‘koni  uchun),  patir 

ko‘rinishidagi  (non  do‘koni  uchun),  yo‘lakning  har  tomonidan  yaxshi  ko‘rinib 

---

 

290 

turadigan,  hajmli  viveska original ko‘rinishga ega bo‘ladi.  Bunday  viveskalar savdo 

korxonasining individualligini ko‘rsatishga imkon beradi va xaridorlar e’tiborini jalb 

etishga xizmat qiladi. 

Viveskadagi matn yaqin masofadan ham, uzoqdan ham oson o‘qiladigan bo‘lishi 

lozim. SHu sababli harflar hajmi, shuningdek, viveskaning o‘lchami uni yo‘lovchilar 

ko‘rishi mumkin bo‘lgan masofani hisobga olgan holda tanlanadi. Harflar va rasmlar 

rangi fonga nisbatan keskin ajralib turadigan darajada tanlanadi. Viveska uchun shrift 

oddiy va aniq bo‘lishi lozim. Bosh harflar, ayniqsa, qiya yoziladigan shriftlar tafsiya 

etilmaydi. Viveska matnini butun fasad bo‘ylab cho‘zmaslik kerak, chunki bu holatda 

harflar bir-biridan uzoqlashib ketadi, matnni esa o‘qish qiyinlashadi. 

Savdo  korxonalarining  viveskalari  namunaviy  va  individual  bo‘lishi  mumkin. 

Magazin  nomining  namunaviy  viveskalari  kenglik  va  uzunlik  nisbatlarida,  shriftlar 

yozilishi  va  ranglarda  bir  xillik,  kostruksiya  umumiy  tamoyili  bilan  ajralib  turadi.