Ergashxodjaeva Sh. Dj., Samadov A. N.,Alimxodjayeva, N. E., Sharipov I. B

2. Bosma mahsulot vositasida pablisiti quyidagi shakllarga ega bo‘ldi: 

2.1.Firma  faoliyati  haqida  yillik  rasmiy  hisobotlar  chop  etish.  Ko‘plab 

mamlakatlarda  ayrim  korxona  turlari  (masalan,  aksiyadorlik  jamiyatlari)  uchun 

moliyaviy-xo‘jalik faoliyati natijalari haqida ma’lumotlar chop etish majburiy bo‘lib, 

bu qonunchilik tomonidan belgilab qo‘yilgan. 

2.2.Firmaning targ‘ibot taqdimotini nashr etish. Odatda nufuzli prospektda firma 

tarixi,  uning  erishgan  eng  muhim  yutuqlari  aks  ettiriladi.  Ayrim  holatlarda  u 

o‘quvchini  firmaning  tashkiliy  strukturasi,  uning  rahbarlari  bilan  tanishtiradi. 

SHunday  qilib,  prospekt  firma  va  jamoatchilik  o‘rtasida  ishonch  va  ochiqlik  muhiti 

shakllanishiga  xizmat  qiladi.  Odatda  ommaviy  axborot  vositalari  tahririyatlari, 

hukumat  muassasalari,  ishbilarmon  hamkorlar,  ta’lim  muassasalari  va  h.k. 

jo‘natmalarni oluvchilar hisoblanadi. 

2.3.Firma  jurnalini  nashr  etish  (boshqa  ommaviy  axborot  vositalari  tashkil 

etish).  Bu  eng  qimmatga  tushadigan  targ‘ibot  vositalaridan  biri  hisoblanib,  jurnalni 

rasmiylashtirish  (bezash)  nuqtai  nazaridan  ham,  uning  mazmuni  nuqtai  nazaridan 

ham  yuqori  darajani  ta’minlash  zarurati  bilan  izohlanadi.  SHu  sababli  firma  jurnali 

nashr  etilishining  o‘zi  firmaning  ahamiyati  yuqori  ekanligi,  uning  moliyaviy  holati 

barqarorligidan dalolat beradi. 

---

 

251 

Irlandiya aviakompaniyasi tomonidan nashr etiladigan «Geytvey» («Gateway» - 

ingl. «darvoza») firma jurnali nomerlaridan birini varaqlab ko‘ramiz. 

Birinchi  navbatda  poligrafiya  sifatining  yuqori  ekanligi  o‘ziga  e’tibor  qaratadi. 

Jurnal muqovasida kompaniyaning firma uslubi elementlari (tovar belgisi va logotipi) 

mavjud.  Birinchi  sahifa  o‘quvchilar  firma  rahbariyati  tomonidan  uning  yubileyi 

munosabati  bilan  tabriklashga  bag‘ishlanadi.  Kompaniya  boshqaruvchisining  rasmi 

ham  shu  erda  joylashgan  –  savlatli,  xayrixoh  kishi  kulib  turibdi.  YAna  uch  sahifa 

yubiley  munosabati  bilan  bayram  tantanalari  haqidagi  hisobotga  ajratilgan.  Rangli 

fotosuratlar  ijrosining  yuqori  darajada  ekanligini  qayd  etib  o‘tish  zarur.  Jurnalning 

qolgan barcha qismi (80 sahifa atrofida) bevosita aviakompaniya bilan bog‘liq emas. 

Bu  erda  turli  ocherklar,  hikoyalar,  reportajlar,  tovar  ishlab  chiqaruvchi  firmalar 

reklamasi  keltirilgan.  SHu  tariqa  jurnalning  o‘quvchilar  orasida  ommaviyligiga 

erishiladi. 

3.Firma  vakillarining  kasbiy  yoki  jamoat  tashkilotlari  qurultoylari  va 

anjumanlarida  ishtirok  etishi.  Firma  o‘zi  ishlayotgan  faoliyat  sohasi  muammolari 

bilan  bog‘liq  ilmiy  simpozium  yoki  seminar  o‘tkazish  tashabbusi  bilan  o‘zi  ham 

chiqishi mumkin. 

4.Firma tomonidan voqea-hodisalarga oid turli tadbirlar tashkil etilishi: tashkilot 

yubileyi yoki muayyan bozorda faoliyat boshlaganining yillik marosimlari. Bularning 

keyingisi  firma  ular  bilan  ishlayotgan  mamlakat  ishbilarmon  doiralari  va  keng 

jamoatchilik bilan o‘zaro aloqalar yo‘lga qo‘yayotgan tashqi savdo firmasi pablisitisi 

uchun juda muhimdir. 

Targ‘ibot tadbirlari uchun firma tomonidan ishlab chiqarilgan milloninchi tovar, 

umumiy  ovqatlanish  tarmog‘iga  tashrif  bergan  yuz  millioninchi  mijoz  va  h.k.  ham 

bahona bo‘lishi mumkin. 

5.Firmalarning davlat boshqaruvi organlariga yo‘naltirilgan faoliyati: 

5.1.Firmaning  davlat  boshqaruv  organlariga  «o‘z»  odamlarini  ilgari  surishi 

(lobbi shakllantirish). 

---

 

252 

5.2.Oliy  sifatibilan  ajralib  turadigan  yangilik-tovarlarning  davlat  rahbarlariga 

taqdim etilishi. Masalan, 1993 yil Rossiya  Federatsiyasi Prezidenti B. Elsinga VAZ-

2110 avtomobili taqdim etilgan. 

5.3.Davlatning  birinchi  shaxslarining  tashkilot  tomonidan  tashkil  qilinayotgan 

bayram  marosimlarida  ishtirok  etishga  jalb  qilinishi.  Masalan,  1994  yil  AQSH 

Prezidenti  B.Klintonning  «Ford  motor»  kompaniyasi  tomonidan  tashkil  etilgan, 

mashhur  «Mustang»  avtomobil  markasi  bozorga  chiqarilganining  30  yilligiga 

bag‘ishlangan tadbilarda ishtirok etishi. 

6.Boshqa pablisiti vositalari. Masalan, fotoko‘rgazmalar, ochiq eshiklar kunlari, 

ommaviy chiqishlar, firmaning badiiy asarlarda ijobiy nuqtai nazardan ifodalanishi va 

h.k. 

Marketing  kommunikatsiyalari  turi  sifatida  tijorat  targ‘ibotining  asosiy  jihatlari 

quyidagilar hisoblanadi: 

➢ iste’molchilar doirasining keng qamrab olinishi; 

➢ ishonchlilik; 

➢ qo‘llanayotgan shakllar xilma-xilligi; 

➢ ta’sir samarasini o‘lchashda reklamadan ham ko‘ra ko‘proq noaniqlik; 

➢ keng  miqyosli  vazifalarni  bajarishga,  uzoq  muddatli  istiqbolga 

yo‘naltirilganlik; 

➢ ko‘zga yaqqib turish, firma yoki tovarni samarali taqdim etish imkoniyati; 

➢ maqsadli  doira  bilan  bitta  muloqotning  o‘rtacha  qiymati  nisbatan  yuqori 

emasligi; 

➢ ob’ektivlikka davogarlik qiladigan axborotni bayon qilishning hikoya shakli. 

Ayrim belgilangan xislatlarga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz. 

Iste’molchilarning  tijorat  targ‘iboti  vositalari  bilan  keng  qamrab  olinishi 

quyidagi  sabablar  bilan  izohlanadi.  Birinchidan,  axborot    xarakteridagi  (masalan, 

press-relizlarda  ifodalangan)  materiallar  bir  vaqtning  o‘zida  ko‘plab  ommaviy 

axborot vositalari tomonidan foydalanilishi mumkin. Ikkinchidan, tijorat targ‘ibotiga 

murojaat  yangilik,  dalil,  ob’ektiv  axborot  shakliga  ega  bo‘lib,  bu  o‘quvchilarga 

reklama  bilan  taqqoslaganda  ishonchliroq  va  haqqoniyroq  bo‘lib  ko‘rinadi.  Reklama 

---

 

253 

bilan  muloqotlardan  qochadigan  auditoriya  xuddi  shu  axborot  bilan  ilmiy-ommabop 

maqola,  videorolik  va  h.k.  ko‘rinishida  qiziqib  qolishi  mumkin.  ko‘plab  holatlarda 

tahririyat  maydoni  uchun  targ‘ibot  materiali  taqdim  etayotgan  firma  tomonidan  pul 

to‘lanishiga qaramay, muloqotning o‘rtacha qiymati nisbatan yuqori bo‘lmaydi. 

Bularning  barchasi  tiorat  targ‘ibotini  marketing  kommunikatsiyalari  etarli 

darajada samarali vositasiga aylantiradi. 

Maqsadlar  va  ularga  erishish  vositalarida  ma’lum  bir  o‘xshashliklardan  kelib 

chiqib,  tijorat  targ‘iboti  tashkilotlar  faoliyat  sohasining  «pablik  rileyshnz»  (ingl. 

public – jamoatchilik; relations – munosabatlar, aloqalar) nomini olgan tarkibiy qismi 

sifatida ko‘rib chiqilishi mumkin. 

Pablik  rileyshnzning  asosiy  vazifasi  firma  imidjini  yaratish  va  saqlash 

hisoblanadi. 

Bu vazifani hal etish uchun quyidagilardan foydalaniladi: targ‘ibot, matubotdagi 

javob  tariqasida  chiqishlar,  barcha  axborot  tarqatish  vositalarida  pullik  emas,  balki 

tahririyat o‘rni va (yoki) vaqti, homiylik, ko‘rgazma va yarmarkalarda ishtirok etish, 

firma uslubini ishlab chiqish va qo‘llab-quvvatlash. 

Hozirgi  paytda  «marketing  to‘plami»  elementi  sifatida  pablik  rileyshnzning 

ko‘plab  ta’riflari  mavjud.  Buyuk  Britaniya  jamoatchilik  munosabatlari  instituti 

quyidagicha  ta’rif  beradi:  «Pablik  rileyshnz  bu  –  tashkilot  va  jamoatchilik  o‘rtasida 

do‘stona  munosabatlar  va  bir-birini  tushunish,  hamjihatlik  yaratish  va  qo‘llab-

quvvatlashga qaratilgan rejalashtiriladigan uzoq muddatli harakatlardir». 

Pablik  rileyshnz  «tendensiyalarni  tahlil  qilish,  ularning  oqibatlarini  oldindan 

aytish, tashkilotlar rahbariyatiga tavsiyalar berish  hamda tashkilotlar  va jamoatchilik 

manfaatlarida  harakatlar  dasturini  amalga  oshirish  fani  va  san’ati»  sifatida  ham 

ta’riflanadi. 

Hozirgi  paytda  pablik  rileyshnz  shiddat  bilan  rivojlanmoqda  va  «marketing 

to‘plami»da  yirik  va  nufuzli  firmalarning  murakkab,  mustaqil,  samarali  va  juda 

amaliy  vositasi  sifatida  baholanmoqda.  U  iste’mol  tovarlari  ishlab  chiqaruvchi 

firmalar  va  sanoat  kompaniyalari  tomonidan  potensial  xaridorlar  doirasini 

---

 

254 

kengaytirish, 

ularning 

tovar 

haqida 

keng 

axborotlar 

olishi 

maqsadida 

foydalanilmoqda.