Ergashxodjaeva Sh. Dj., Samadov A. N.,Alimxodjayeva, N. E., Sharipov I. B

12.1-rasm. Inson xulq-atvoriga ichki va tashqi omillar 

 

Reklama  axborotini  omillar  majmui  sifatida  ko‘rib  chiqish  mumkin.  insonga 

doimo ko‘plab omillar ta’sir ko‘rsatib, ularning har biri ma’lum bir axborotdan iborat 

bo‘ladi.  Bu  omillar  qatoriga  reklama  xabarining  yangilik  darajasi,  rang,  tasviriy 

shakllar, hajmi va qizg‘inlik va h.k. kiradi. 

Svetoforning  qizil  rangi  odamni  yo‘ldan  o‘tishda  xavfdan  ogohlantiradi, 

botayotgan  quyosh  narlari  –  kun  oxirlagani  va  oqshom  tushganidan  xabar  beradi, 

radio  orqali  reklama  matni  u  yoki  bu  tovarning  foydali  xususiyatlari  va  ustunliklari 

haqida xabar beradi va h.k. 

Bunda  reklama  omili  qanchalik  kuchli  bo‘lsa,  u  odamni  shunchalik 

hayajonlantiradi, demak, reklama ta’siri kuchayadi. 

Shunday  qilib,  masalan,  yo‘l  chetida  joylashgan  reklama  taxtasi  beradigan 

axborot insonning asab tizimiga ta’sir etuvchi boshqa axborot turlari bilan raqobatga 

kirishadi. 

Raqobatbardosh bo‘lish va yo‘lovchilar e’tiborini jalb qilish uchun bu reklama 

taxtasi  atrofdagi  boshqa  reklama  e’lonlaridan  ko‘ra  yorqinroq  bo‘lishi  lozim. 

Reklama omillarining bunday ta’siri plakatlar, afishalar, pannolar yaratishda hisobga 

olinadi.  Xuddi  shu  maqsadda  yorqin,  nur  sochadigan  bo‘yoqlar,  original  shakllar 

Ichki omillar

Tashqi omillar

PK

TXA

---

 

218 

qo‘llaniladi. 

Bozorning  tovarlarga  to‘yinishi  bilan  tadbirkorlar  oldida  sotuv  muammosi 

yuzaga  keladi.  Tovarning  iste’mol  qimmati  etarli  bo‘lmay  qoladi.  Tovarni 

muvaffaqiyat  bilan  sotish  uchun  uning  vositasida  odamlarni  ushbu  tovarni  xarid 

qilishga undash mumkin bo‘lgan tovar imidji deb ataladigan jalb etuvchanlik, ramziy 

qimmat  yaratish  zarur.  Masalan,  «Malboro»  sigaretlari  –  oddiygina  sigaretlar  emas, 

balki  haqiqiy  erkaklar  uchun  sigaret  ekanligini  ko‘rsatish:  reklamnыe  plakatы 

«Malboro»  reklama  plakatlarida  qo‘lida  tatuirovka  bo‘lgan  baquvvat,  ko‘rkam 

ko‘rinishga ega bo‘lgan kovboy tasvirlanadi. «Mersedes» avtomashinasi – oddiygina 

qimmat  narxli  avtomobil  emas,  balki  «muvaffaqiyat  qozongan»  shaxslar  uchun 

mashina  va  h.k.  Reklama  biznesida  tovarlar  imidjini  jonli  obrazlar  orqali 

gavdalantiradigan  (mujassamlantiradigan)  maxsus  ramzlar  yaratish  vazifasi  paydo 

bo‘ldi.  Imidj  yaratish  AQSHda  nafaqat  tovarlar  uchun,  balki  siyosiy  faoliyat, 

g‘oyalarni targ‘ib qilish uchun ham reklama-axborot biznesining muhim bir majburiy 

qismiga aylandi.  

Ma’lum  bir  iste’mol  sari  undaydigan  vaziyat  yaratar  ekan,  reklama  ijtimoiy 

pillapoyaning ma’lum bir pog‘onasida turgan kishi o‘z mavqeini iste’mol xusuiyatlari 

bilan  mustahkamlashi  va  erishilgan  ijtimoiy  mavqeini  tasdiqlaydigan  buyumlardan 

foydalanishi lozimligini tushunishga imkon beradi. 

Qo‘shimcha  psixologik  qimmatni  tovarga  ularning  maslahatlari  samarali 

ishontirshi  vositasi  bo‘lib  xizmat  qiladigan  mashhur  artistlar,  omma  uchun  taniqli 

bo‘lgan kishilarning chiqishlari baxsh etadi. 

Reklama  xabarining  mazmuni  –  asosiy  reklama  muammosi  sanaladi,  chunki 

ta’sir ko‘rsatish jarayonida u inson fikriga va xulq-atvoriga ta’sir etib, mos ravishda u 

tomonidan  qabul  qilinadi  yoki  rad  etiladi.  SHu  bilan  birga,  reklama  samaradorligi 

ko‘o‘dan unda insonning psixik jarayonlari xususiyatlari qanchalik hisobga olinishiga 

bog‘liq bo‘ladi. Bu erda gap ishontirish usullaridan foydalanish haqida bormoqda.