Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

13.9-rasm. Kengaytirilgan raqobat konsepsiyasi
 
Raqobatning besh kuchi quyidagilar:
• Mavjud kompaniyalar uchun yangi raqobatchilar, yangi qatnashuvchilarni
bozorda paydo bo‘lishi imkoniyati;
• Iqtisodiy
​
munosabatlar
​
ishtirokchilariga
​
ta’minotchilaning
​
ta’sir
​
etish imkoniti;
• Xaridorlarning bozorda hukmronligi (rыnochnaya vlast);
• Ma’lum tovar o‘rinbosarlarining bozorda paydo bo‘lish imkoniyati;
• Bozorda faoliyat yuritayotgan kompaniyalar o‘rtasidagi raqobat.
Birinchi  kuch,  bozorda  mavjud  kompaniyalar  tomonidan  to‘siqlar  mavjud
bo‘ladi.Tarmoqqa kirishdagi to‘siqlar turli sabablarga ko‘ra tug‘ilishi mumkin va turli
xarakterga egadir.
Tarmoqqa  raqobatchilarni  kirishini  cheklash,  to‘siqlarni  tug‘dirish,  yaratish
uchun 6 ta shart-sharoit ko‘rsatiladi:
• Ishlab chiqarishning yuqori masshtabi,tejashni yaratadi,qachonki bozorda
​ 
 
yangi kompaniya xulq atvoriga juda ta’sir etadi.Masshtab hisobiga tejash yangi firma
uchun uncha qat’iy bo‘lmagan sharoitdir.
• Maxsulot differensiatsiyasi
• Nisbatan yuqori xarajatlar
• Kapitalga ehtiyoj
• Taqsimot kanallari.
Masalan:  Mobil  aloqa  bozorida  yangi  raqiblarni  kelish  imkoniyati  uncha  katta
emas.Bu  shu  bilan  tushuntiriladiki,bozor  shakllangan  faoliyatni  amalga  oshirishi
uchun  katta  xarajatlar  talab  etiladi,shuningdek  tarmoqqa  kirishdagi  yuqori  to‘siqlar
bilan  birgalikda.  Bu  ushbu  tarmoqning  faoliyatida  raqobat  kuurashida  aks  etadi  va
uning  xususiyatlarini  yaratadi.  Bozor  ishtirokchilari  yangi  kompaniyalar  tamonidan
raqobatdan qo‘rqmaydi.
Ikkinchi kuch ta’minotchilarni bozor kuchi.
U  ular  taklif  etayotgan  tovarlavr  yoki  xizmatlarni  narxini  va  sifatini  o‘zgarishi
imkoniyati bilan ifodalanadi.
Ta’minotchilar imkoniyatini raqobatga ta’sirini ta’minlaydigan bir qator omillar

---

10
0
ajratiladi:
•  Agar  tarmoqda  uncha  ko‘p  sonli  bo‘lmagan  kompaniyalar  bo‘lsa  va  ular
cheklangan  sonli  xom-ashyo  ta’minotchilari  bilan  ishlasa,  ularning  raqobat  holatiga
ta’siri aniq bo‘ladi;
•  Agar  maxsulot  nodir  bo‘lsa,  ta’minotchi  tarmoqdagi  raqobatga  ta’sir
ko‘rsatadi;
• Ta’minotchilar tarmoqdagi raqobatga ta’sir etishi mumkin;
•  Ta’minotchilar  tarmoqqa  kirishga  aniq  harakatlar  yordamida  xalaqit  berishi
mumkin;
• Ta’minotchilar tarmoq holati bilan xavotirlanmaydi.
Bu  juda  xavfli  holat  ,ta’minotchi  o‘z  narxini  qo‘yib,xaridor  qiziqishlarini
hisobga  olmay,istimolchilar  tamonidan  o‘tkazilgan  tadqiqotlarni  qo‘llab-
quvvatlamaydi.
Uchinchi kuch, xaridorlar kompaniya faoliyatida muhim hisoblanadi.
​ 
 
Xaridorlar tarmoqqa 7 ta asosiy holatda ta’sir ko‘rsatadi:
•  Tarmoq  maxsuloti  xaridorlari  uncha  katta  bo‘lmagan  sonda,  lekin  ular  katta
miqiyosdagi xaridna amalga oshiradi;
• 
Agar  tarmoqda  ishlab  chiqarilayotgan  maxsulot  standart  yoki
differensiallanmagan  bo‘lsa,  xaridorlar  raqobatga  ta’sir  etish  imkoniyatiga  ega
bo‘ladi;
•  Agar  xaridorlar  maxsulotni  o‘zi  ishlab  chiqarish  faoliyati  uchun  xarid
qilayotgan  bo‘lsa,  bu  maxsulot  xarajatda  oxirgi  o‘rinni  egallamaydi,  xaridorlar  o‘z
xarajatlarini  qisqartirishga  harakat  qiladi  va  ta’minotchini  boshqa  tovar  olayotganga
nisbatan aniq tanlaydi;
•  Tarmoqda  ishlab  chiqriluvchi  maxsulot  xaridorlari  o‘z  faoliyati  davomida
uncha katta foyda olmaydi. Bu xarajatlarni kamaytirilishini talab etadi;
• Xaridorlar tarmoqdagi raqobatga ta’sir etish qobiliyatiga egadir;
• Tarmoqda maxsulot tezda sotib olinadi;
• O‘z ishlab chiqarishini yaratish imkoniyati tug‘iladi, ta’minotchi bilan xaridor
o‘rtasida shartnoma tuziladi.