Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

7.3. 
Bozor kon’yunkturasi holati va kelgusida rivojlanish ko‘rsatkichlari
hamda baholash uslublari
 
Kon’yunktura  tahlili  o‘z  ichiga  ishlab  chiqarish  va  iste’molning  hajmi,  tarkibi,
bir tovarning boshqasining o‘rnini egalay olish imkoniyati, tovar zahiralari, narxning
o‘zgarishi,  reklama  xizmati,  bozor  ishtirokchilarining  o‘rganishni  oladi.  Bozor
konyu’nkturasini muntazam ravishda o‘rganib borish savdo faoliyatini muvaffaqiyatli
yakuniga  imkon  beradi.  Har  davrda  bozor  kon’yunkturasi  qaysi  tovar  chiqarishni
ko‘paytirish,  qaysi  tovarga  talabning  kamayishi  haqida  aniq  ma’lumotlar  beradi.  Bu
ma’lumotlar  ishlab  chiqarish  uchun  ham  savdo  firmasi  uchun  ham  zarurdir.  Bozor
kon’yunkturasi  bozorda  muvozanatni  mavjudligi  yoki  bo‘zilganligi  bilan
xarakterlanadi. SHunga ko‘ra bozor kon’yunkturasi ijobiy va salbiy, qulay va noqulay
bo‘lishi mumkin.
Bozor  kon’yunkturasi  ayrim  tovar  ishlab  chiqaruvchilar  miqyosiga  va  sotib
oluvchilarning  xarid  qobiliyatiga  bog‘liqdir,  narx-  navoga,  modaning  o‘zgarishiga
qarab har xil bo‘ladi. Bozorning kelajakdagi holatini ishlab chiqarishning texnikaviy
 
Korxona
dasturi
Marketin
g
vositalari
Xo'jalikni
rivojlantiris
h
O'sish
strategiyas
i

---

10
0
ahvoli,  unga  sarflangan  qo‘shimcha  resurslar,  ularning  qaytarib  berish  muddatlari,
tovar  zahiralari  dinamikasi,  eksport  va  import,  shuningdek  narx  -  navodagi
o‘zgarishlar yo‘nalishiga qarab aniqlash mumkin. Bu bilan tovar taklifi o‘rganiladi.
Investitsiya  summasi  va  tuzilishiga,  mehnat  predmetiga  bo‘lgan  talab  va
korxona,  tashkilotlar  pul  sarfining  yo‘nalishiga  qarab,  shuningdek  aholi  xarid
qobiliyatining,  uning  tovarlar  bilan  ta’minlanishini  darajasini  hisobga  olib  talab
o‘rganiladi.
Uzoq  muddatli  o‘sish  imkoniyalarini  aniqlash  va  kon’yunktura  tahlili  bir  -biri
bilan bog‘liq va u bir-birini to‘ldira boradi.
Sifatli tahlil qilish uchun to‘plangan ma’lumotlarni 3 ta guruhga bo‘linadi:
-o‘tgan davr kon’yunktura ma’lumotlari;
-tadqiq qilinayotgan davr kon’yunktura ma’lumotlari;
-kelgusidagi kon’yunkturaga ta’sir etuvchi ma’lumotlar.
Kon’yunkturani  tahlil  qilish  shakli  bo‘lib,  kon’yunktura  sharhi  bo‘lib
hisoblanadi.
Kon’yunkturani  tahlil  qilish  savollariga  o‘tishdan  avval  kon’yunkturani
ko‘rsatkichlar tizimini ko‘rib chiqish darkor.
Ko‘rsatkichlar  shartli  ravishda  makro  va  mikro  ko‘rsatkichlarga  bo‘linadi.
Makroqo‘rsatkichlarga  -  umumxo‘jalik  kon’yunkturasini  tavsiflovchi  ko‘rsatkichlar:
yalpi  milliy  mahsulot,  yalpi  milliy  daromad,  ishlab  chiqarish  ko‘rsatkichlari,  tovar
aylanma ko‘rsatkichlari, pul muomalasi ko‘rsatkichlari, iste’mol ko‘rsatkichlar kiradi.
Mikroqo‘rsatkichlarga esa alohida tovarlar bozorini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar kiradi:
ishlab  chiqarish  ko‘rsatkichlari,  mahsulot  sotilishi  va  iste’moli,  narx  dinamikasi  va
h.k.
Umumxo‘jalik kon’yunkturaning tahlilini izlanishni maqsadiga ko‘ra ikkita yo‘l
olib borish mumkin:
1. Agar ma’lum bir vaqtning ichida kon’yunkturaning rivojlanish tendensiyalari
va sur’atlarini bilib olish masalasi qo‘yilgan bo‘lsa, u holda kon’yunktura tahlili shu
vaqtning ichida uning dinamikasini o‘rganish yo‘li bilan olib boriladi,
​ 
 
2.  Agar  eng  oxirgi  sanaga  kon’yunktura  holatini  aniqlash  masalasi  qo‘yilgan
bo‘lsa,  u  holda  iqtisodiy  siklning  fazasini  va  faza  ichidagi  misol  tariqasidagi  joyini
aniqlash yo‘li bilan olib boriladi. SHuni e’tiborga olish kerakki, kon’yunktura tahlili
va  uzoq  tendensiyalarning  rivojlanishini  aniqlash  o‘zora  bog‘liq  va  bir  -  birini
to‘ldiradi.
Kon’yunktura tahlili jamiyatning xo‘jalik xyotining qiyinligini hisobga olmagan
holda  u  yoki  bu  qarashlarni  tasdiklaydigan  o‘zboshimchalik  bilan  tanlangan  omillar
va  statistiktik  ma’lumotlarga  endoshib  emas,balki  bir-biriga  qarama-qarshi
hodisalarning  yig‘indisiga  endashish  kerak.Kon’yunktura  tahlilining  shakli  bu
kon’yunktura sharhi va ma’lumotnomasidir.
Mahsulotni  ishlab  chiqarishni  belgilanganligiga  qarab,mahsulotni  absolyut
birligi 
ulchovlarida 
ishlab 
chiqarib, 
ishlab 
chiqarish 
davrini
davomiyligi,iste’molchilar  doirasi  tezroq  yoki  sekinroq  kon’yunkturani  o‘zgarishini
aks ettiradi.
Ba’zi  tarmoqlar,masalan  kora  metallurgiya,xavo  va  suv  transporti,kurilish
belgilangan  iste’molchilar  uchun  oldindan  buyurtma  qilish  tizimi  bo‘yicha
ishlaydilar.Boshqalar esa, ya’ni avtomobil , radioelektron va shu kabilar qisqa muddat
ichida  ishlab  chiqariladi  va  bozorda  noma’lum  iste’molchilarga  sotiladi.  Uzoq
muddatli  tovarlarni  ishlab  chiqarishni  qisqarishi  yoki  o‘z  ishi  natijasida  ishlab
chiqarish  kon’yunkturasini  yaxshilash  yoki  yomonlash  aniq  ko‘rsatkichi  bo‘lib
hisoblanmaydi.  Chunki  katta  buyurtma  portfelining  kattaligi  yoki  shunday
tarmoqlarda  uning  yo‘qligi  mahsulot  ishlab  chiqarish  dinamikasining  iqtisodiy
siklning dinamikasidan rad etadi.