Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

8.9-rasm. Kengaytirilgan raqobat konsepsiyasi 
 
Raqobatning besh kuchi quyidagilar: 

Mavjud kompaniyalar uchun yangi raqobatchilar, yangi qatnashuvchilarni 
bozorda paydo bo‗lishi imkoniyati; 

Iqtisodiy munosabatlar ishtirokchilariga ta‘minotchilaning ta‘sir etish 
imkoniti; 

Xaridorlarning bozorda hukmronligi (rыnochnaya vlast); 

Ma‘lum tovar o‗rinbosarlarining bozorda paydo bo‗lish imkoniyati; 

Bozorda faoliyat yuritayotgan kompaniyalar o‗rtasidagi raqobat. 
Potensial 
raqobatchilar 
O‘rinbosarlar 
Ta‘minotchilar 
Mijozlar 
Tarmoqdagi raqobatchilar 
Ishlayotgan firmalar o‘rtasidagi 
raqobat 
Yangi raqiblarning kirib kelish xavfi 
O‘rinbosar tovarlar xavfi 
Etkazib 
beruvchilarning 
savdolashish 
qobiliyati 
Mijozlarning 
savdolashish 
qobiliyati 

---

175 
Birinchi kuch
, bozorda mavjud kompaniyalar tomonidan to‗siqlar mavjud 
bo‗ladi.Tarmoqqa kirishdagi to‗siqlar turli sabablarga ko‗ra tug‗ilishi mumkin va 
turli xarakterga egadir. 
Tarmoqqa raqobatchilarni kirishini cheklash, to‗siqlarni tug‗dirish, yaratish 
uchun 6 ta shart-sharoit ko‗rsatiladi: 

Ishlab chiqarishning yuqori masshtabi,tejashni yaratadi,qachonki bozorda 
yangi kompaniya xulq atvoriga juda ta‘sir etadi.Masshtab hisobiga tejash yangi 
firma uchun uncha qat‘iy bo‗lmagan sharoitdir. 

Maxsulot differensiatsiyasi 

Nisbatan yuqori xarajatlar 

Kapitalga ehtiyoj 

Taqsimot kanallari.
Masalan: Mobil aloqa bozorida yangi raqiblarni kelish imkoniyati uncha katta 
emas.Bu shu bilan tushuntiriladiki,bozor shakllangan faoliyatni amalga oshirishi 
uchun katta xarajatlar talab etiladi,shuningdek tarmoqqa kirishdagi yuqori to‗siqlar 
bilan birgalikda. Bu ushbu tarmoqning faoliyatida raqobat kuurashida aks etadi va 
uning xususiyatlarini yaratadi. Bozor ishtirokchilari yangi kompaniyalar tamonidan 
raqobatdan qo‗rqmaydi.
Ikkinchi kuch
ta‘minotchilarni bozor kuchi. 
U ular taklif etayotgan tovarlavr yoki xizmatlarni narxini va sifatini 
o‗zgarishi imkoniyati bilan ifodalanadi. 
Ta‘minotchilar imkoniyatini raqobatga ta‘sirini ta‘minlaydigan bir qator 
omillar ajratiladi: 

Agar tarmoqda uncha ko‗p sonli bo‗lmagan kompaniyalar bo‗lsa va ular 
cheklangan sonli xom-ashyo ta‘minotchilari bilan ishlasa, ularning raqobat 
holatiga ta‘siri aniq bo‗ladi; 

Agar maxsulot nodir bo‗lsa, ta‘minotchi tarmoqdagi raqobatga ta‘sir 
ko‗rsatadi; 

Ta‘minotchilar tarmoqdagi raqobatga ta‘sir etishi mumkin; 

Ta‘minotchilar tarmoqqa kirishga aniq harakatlar yordamida xalaqit berishi 

---

176 
mumkin; 

Ta‘minotchilar tarmoq holati bilan xavotirlanmaydi. 
Bu juda xavfli holat ,ta‘minotchi o‗z narxini qo‗yib,xaridor qiziqishlarini 
hisobga olmay,istimolchilar tamonidan o‗tkazilgan tadqiqotlarni qo‗llab-
quvvatlamaydi. 
Uchinchi kuch,
xaridorlar kompaniya faoliyatida muhim hisoblanadi. 
Xaridorlar tarmoqqa 7 ta asosiy holatda ta‘sir ko‗rsatadi: 

Tarmoq maxsuloti xaridorlari uncha katta bo‗lmagan sonda, lekin ular katta 
miqiyosdagi xaridna amalga oshiradi; 

Agar 
tarmoqda 
ishlab 
chiqarilayotgan 
maxsulot 
standart 
yoki 
differensiallanmagan bo‗lsa, xaridorlar raqobatga ta‘sir etish imkoniyatiga ega 
bo‗ladi; 

Agar xaridorlar maxsulotni o‗zi ishlab chiqarish faoliyati uchun xarid 
qilayotgan bo‗lsa, bu maxsulot xarajatda oxirgi o‗rinni egallamaydi, xaridorlar o‗z 
xarajatlarini qisqartirishga harakat qiladi va ta‘minotchini boshqa tovar 
olayotganga nisbatan aniq tanlaydi; 

Tarmoqda ishlab chiqriluvchi maxsulot xaridorlari o‗z faoliyati davomida 
uncha katta foyda olmaydi. Bu xarajatlarni kamaytirilishini talab etadi; 

Xaridorlar tarmoqdagi raqobatga ta‘sir etish qobiliyatiga egadir; 

Tarmoqda maxsulot tezda sotib olinadi; 

O‗z ishlab chiqarishini yaratish imkoniyati tug‗iladi, ta‘minotchi bilan 
xaridor o‗rtasida shartnoma tuziladi.