Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

10.2-rasm. Narx belgilash usullari 
 
Sarf xarajatlarga asosan narx belgilashning 2 ta usuli mavjud: 
1. Tannarx asosida narx belgilash 
2. To‘la xarajatlar asosida narx belgilash 
Tannarx(ishchi  kuchi,  materiallar,  yoqilg‘i,  energiyaga  ketadigan  xarajatlar, 
amortizatsiya, sug‘urta, ustama xarajatlar, boshqaruvga ketadigan xarajatlar hisoblab 
chiqiladi.) 
Ko‘pincha  korxonalar  mahsulot  sotish  narxini  aniqlashda  sodda  formulalardan 
foydalanadi.  Formulalarga  ko‘ra,  narx  belgilashning  boshqa  jami  usullari  kabi, 
birinchi navbatda e’tiborni foydaga qaratadi, talabni hisobga olmaydi. 
«O‘rtacha  xarajatlar  plyus  foyda»  tamoyili  bo‘yicha  narx  belgilash  tovarning 
tannarxiga  muayyan  ustama  qo‘yishdan  iborat  bo‘lib,  narx  belgilashning  eng  oddiy 
usuli  hisoblanadi.  Ustama  narx  miqdori  tovar  turiga  qarab,  juda  keng  chegaralarda 
tebranib  turadi.  SHuningdek,  tovarning  ishlab  chiqaruvchidan  pirovard  natijada 
iste’molchiga  etib  borishga  qarab  oxirgi  narx  ulgurji  va  chakana  savdo  qo‘yadigan 
ustama narxlar yakunini ifodalaydi. 
«Ko‘zlangan  foyda  normasi»  olishni  ta’minlaydigan  narx  belgilash  usulini 
Narx 
belgilash 
usullari
Sarf xarajatlar
Raqobatchilar
Marketing

---

 
177 
qo‘llaydigan  ishlab  chiqaruvchilar  oldindan  sarf  etilgan  kapital  uchun  muayyan 
qaytim  foiz  olishga  intiladilar.  Bu  usul  o‘rtacha  solishtirma  xarajatlarni  hisoblashga 
asoslanadi. 
Narxni  chegaraviy  xarajatlar  bo‘yicha  belgilash  usulini  qo‘llash  bilan  firma 
mahsulotning qo‘shimcha hajmi birligini bu mahsulotni ishlab chiqarishning alohida 
qiymatiga  sotadi,  bu  holda  xarajatlarning  faqat  bir  qismi  koplanadi,  foyda  amalga 
oshmaydi. Narx belgilashning bu strategiyasi agar firma ishni to‘xtatish xavfi ostida 
qolgan  va  foydalanadigan  ishchi  kuchini  saqlab  qolishni  hohlagan  sharoitlarda  naf 
keltirishi mumkin. 
Savdoda  do‘konlarga  xaridorlarning  kelishini  ko‘paytirish  uchun  sotuvchilar 
ayrim  tovarlarni  to‘liq  xarajatlaridan  pastroq  baholab,  «jalb  etuvchi»  narxlar 
yaratadilar.  Xaridorlar  ko‘payadi,  ular  arzon  narxdagi  tovarlar  bilan  birga  bunga 
qo‘shimcha ravishda narxi me’yorda bo‘lgan tovarlarni ham xarid qiladilar.