Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

 
 

---

 
122 
7-BOB. TALABNI QONDIRISHNI TADQIQ ETISH VA PROGNOZ QILISH 
 
7.1. Talab tushunchasi, uning turlari, talabga ta’sir etuvchi omillar 
 
Talab – bu xarid quvvatiga ega bo‘lgan ehtiyojdir. Aniq to‘lov qobiliyatiga ega 
bo‘lgan  ehtiyojning  tovar  ta’minotini  real  holatiga  asosan,  talab  qondirilgan  va 
qondirilmagan talabga bo‘linadi. 
Qondirilgan  talab  –  bu  bozorda  vujudga  kelgan  haqiqiy  talabning  qondirilgan 
qismi bo‘lib, u tovarlarni va xizmatlarni sotib olish natijasida haqiqiy qondiriladi. 
Qondirilmagan  talab  –  bu  bozorda  vujudga  kelgan  haqiqiy  talabning 
qondirilmagan qismi bo‘lib, u bozorda iste’molchilar uchun zarur bo‘lgan tovarlarni 
yo‘qligi va sifati pastligi natijasida yuzaga keladi. 
Iste’mol  talabi  murakkab  kategoriya  hisoblanib,  unga  narx  va  narxga  bog‘liq 
bo‘lmagan omillar ta’sir qiladi. 
Narxga  bog‘liq  bo‘lgan  omillarga  asosan  aholining  daromadlari  va  tovarlarga 
bo‘lgan narxlar kiradi. 
Narxga bog‘liq bo‘lmagan omillarga esa, bozorning katta – kichikligi (razmeri), 
bir  –  biriga  o‘xshagan  tovarlarning  narxlari,  iste’molchilarni  hohish  va  istaklari 
kiradi. 
Talab  hajmini  narx  darajasiga  bog‘liqligi,  talab  va  taklif  qonuniga  asosan 
aniqlanadi. 
Uning asosida uchta sabab yotadi: 
-  Narxning pasayishi xaridorlar sonining oshishiga olib keladi; 
-  Narxning  pasayishi  iste’molchilarni  to‘lov  qobiliyatini  kengayishiga  olib 
keladi; 
-  Bozorning to‘ldirilishi esa, qo‘shimcha birlikdagi mahsulotlarni foydaliligini 
pasayishiga sabab bo‘ladi. 
Talab  hajmini  narx  darajasiga  bog‘liq  holda  o‘zgarishi  talabning  narx  bo‘yicha 
elastikligi  bilan  tavsiflanadi,  u  esa  talab  miqdorini  nisbiy  o‘zgarishini(foizlarda 
ifodalanadi) narxning 1 foizga o‘zgarishi natijasida yuzaga keladi. 

---

 
123 
Korxona  o‘zining  tovarlarini  sotish  imkoniyatlarini  baholashni,  avvalo  bozor 
talabini tadqiq etishdan boshlaydi. 
Bozor  talabi  –  bu  ma’lum  guruhdagi  xaridorlar  tomonidan,  ma’lum  hududda, 
muayyan  davrda,  ma’lum  marketing  dasturiga  ega  bo‘lgan  savdo  korxonalari 
tomonidan sotib olinadigan, ma’lum miqdordagi tovarlar hajmi bilan ifodalanadi. 
Bozor  talabi  natural,  qiymat  ko‘rsatkichlarida  yoki  nisbiy  miqdorlarda 
ifodalanishi mumkin. 
Bozor talabini jami ichki bozor va uning alohida segmentlari bo‘yicha aniqlash 
mumkin. 
Talabni o‘lchashni asosiy tushunchalari quyidagi 7.1-rasmda keltirilmoqda. 
 
Bozor 
Korxona 
Talab   Bozor talabi  
Korxona  tovarlariga  bo‘lgan 
talab 
Potensial   Bozor sig‘imi 
Korxonaning potensial hajmi 
Prognoz   Bozor prognozi 
Korxonaning sotuv prognozi