Ergashxodjaeva Sh. Dj., Nazarova F. M

12-BOB. MARKETING KOMMUNIKASIУА TIZIMI VA SOTUVNI 
RAG’BATLANTIRISH 
 
12.1. Xalqaro marketing kommunikatsiya tizimi turlari 
 
Kommunikatsiya  jarayonlarining  rivojlanishi  xalqaro  marketing  rivojlanishiga 
faol  ta’sir  ko’rsatgan.  Masalan,  amerika  jamiyati  birini  bo’lib  marketing 
kommunikatsiya  vositalarining  ta’siriga  uchradi,  axboro  yaratish  va  qayta  ishlash 
sohasi  esa  ilk  bora  inson  faoliyatining  ustivor  sohasiga  aylandi.  Bu  esa  xalqaro 
bozorda 
tovar 
sotishni 
rag’batlantirishga 
imkon 
beruvchi 
marketing 
kommunikatsiyalari  tiziminining  konsepsiyasi  vujudga  kelishiga  turtki  bo’ldi. 
Konsepsiyani asosiy maqsadi shundan iboratki, firma uning faoliyatiga bevosita yoki 
bilvosita  ta’sir  ko’rsatuvchi  tashqi  muhit  (bozor,  xaridorlar,  jamoatchilik  guruhlari, 
davlat idoralari) bilan zarur aloqalarni yo’lga qo’yish va qo’llab-quvvatlashni nazarda 
tutadi.  Kommunikativlik  darajasi  bir  tomondan  firmalarga  tashqi  sharoitlarning 
o’zgarishiga  moslashishga  ko’maklashsa,  ikkinchi  tomondan  ushbu  usullarga 
FOSSTIS  va  boshqa  marketing  faoliyati  yordamida  imkon  doirasida  tas’ir 
ko’rsatishga imkon beradi. 
Kommunikatsiyani  turlicha  ta’riflash  mumkin.  Amerikalik  iqtisodchilar  F.Dens 
va  K.Larson  «kommunikatsiya»  tushunchasining  126  ta  talqinini  sanab  berganlar. 
Ularning  qayd  etishicha,  barcha  ta’riflarda  kommunikatsiya  o’zaro  aloqalar  sifatida 
talqin  qilinadi  yoki  masalan,  iste’molchilarga  ta’sir  ko’rsatish  va  istalgan  narsaga 
talabni  yuzaga  keltirish  mumkin  bo’lgan  barcha  jarayonlarni  umumlashtiradi. 
Xalqaro bozorda talabni faol shakllantirishga marketing  kommunikatsiya vositalari – 
keng  ma’noda  reklama,  seyls  promoushn,  direkt-marketing  va  homiylik  yordamida 
erishiladi.  Bundan  tashqari,  ular  texnik  va  tijorat  hujjatlariga  egalik  qiladi  hamda 
yarmarka va xalqaro salon kabi tadbirlarda ishtirok etadi. 
Reklama  –  bu  xalqaro  bozorda  chet  ellik  xaridorlarni  tovar  va  xizmatlar  bilan 
tanishtirish  maqsadida  bu  tovar  va  xizmatlar  haqidagi  axborotdir.  Reklamaning 
xalqaro  bozorga  ko’rsatuvchi  ta’siri  serqirradir.  Uning  bevosita  strategiyasi  sotuv 
funksiyasini  bajarish,  ma’lum  bir  tovarga  xalqaro  talabni  faollashtirish  va  bozorni 

---

 
263 
kengaytirishdan  iborat. CHet ellik  iste’molchilarga  faol ta’sir ko’rsatar  va u  yoki bu 
tovarning  afzalliklarini  targ’ib  qilar  ekan,  reklama  iste’molchilarning  shakllanishiga 
ham  katta  ta’sir  ko’rsatadi.  SHu  bilan  bir  paytda  tovar  assortimenti  katta  bo’lgan 
hollarda  reklama  yo’l  boshlovchi  vazifasini  bajaradi  va  chet  ellik  iste’molchiga 
import tovarlarini to’g’ri tanlashga ko’maklashadi. 
Reklama tovarning barcha bosqichlarida – uning yuzaga kelishi, tayyorlanishi va 
xalqaro  bozorda  paydo  bo’lishidan  to yangi  tovar  tomonidan  siqib  chiqarilishigacha 
hamrohlik  qiladi.  Bunda  u  turli  xil,  masalan,  tanishtiruv,  ishontiruv,  eslatuv, 
tushuntiruv  kabi  funksiyalarni  bajaradi.  Axborotni  tarqatish  va  chet  ellik 
iste’molchiga  ta’sir  ko’rsatish  kanallariga  ko’ra  reklamani  quyidagi  turlarga 
taqsimlash  mumkin:  tele  va  radioreklama,  gazeta  va  jurnallardagi  e’lonlar,  tashqi 
reklama va hokazo. 
Xorijda  «reklama»  atamasi  seylz  promoushn,  pablik  rileyshnz  va  direkt-
marketingni  ham  o’z  ichiga  oluvchi  marketing  kommunikatsiya  vositalari  deb 
tushuniladi.  
Seylz  promoushn  reklama  beruvchining  mahsulot    va  xizmatlarini  chet  elga 
sotishni  rag’batlantiruvchi  tijorat  va  ijoliy  g’oyalarni  amalga  oshirish  faoliyatini 
ifodalaydi.  Xususan,  u  seylz  promoushn  materiallari  qadoqlash  ichida  joylashgan 
holda tovarlarni o’rash yoki sotuv joylarida maxsus tadbirlar (chegirmalar, kuponlar, 
musobaqalar va hokazo) yordamida amalga oshiriladi.  
Pablik  rileyshnz  tovar,  xizmat  yoki  firma  to’g’risida  xalqaro  bozorda  qulay 
jamoatchilik fikrini shakllantirishga yo’naltirilgan nufuzli reklamani amalga oshirish 
maqsadida  ommaviy  axborot  vositalarining  tahririyatlaridan  foydalanishni  nazarda 
tutadi.  Pablik  rileyshnz  tadbirlari  asosan  tovarning  iste’mol  xususiyatlarini  targ’ib 
etishga emas, balki mazkur tovarning chet ellik iste’molchi uchun ijobiy ahamiyatini 
tushuntirishga  qaratiladi.  Pablik  rileyshnz  yordamida  firma  jamiyat  va  alohida 
iste’molchi  manfaatlarini  o’z  manfaatlaridan  ustun  qo’yadi  degan  g’oyani  amalga 
oshirishga harakat qilinadi.  
Direkt–marketing bu  ma’lum bir tovarlarni sotib olish niyatida bo’lgan  firmalar 
yoki  ayrim  iste’molchilar  bilan  doimiy  qo’llab-quvvatlanuvchi  yo’naltirilgan 

---

 
264 
kommunikatsiyalardir.  Direkt-marketing  sohasidagi  faoliyat  asosan  bevosita  pochta 
orqali  yoki  tor  ixtisoslashgan  reklamani  tarqatish  vositalari  yordamida  amalga 
oshiriladi.  Direkt-marketing  sohasida  ishlaganda  reklama  agentligining  daromadlari 
komission  mukofotlar  va  mijoz  tomonidan  sarflanuvchi  mablag’lar  hisobiga 
shakllantiriladi. 
Tovar  va  xizmatlar  professional  bozorga  yo’naltirilgan  hollarda  xalqaro 
ta’minotchilar  kommunikatsiyaning  boshqa  shakllariga  ham  ega.  Gap  bu  erda 
ixtisoslashgan ko’rgazma va salonlar, asbob-uskunalar namoyishi va taqdimotlar kabi 
bevosita aloqa vositlari haqida bormoqda. 
Ko’rgazma,  yarmarka  va  salonlarda  ishtirok  etish  xalqaro  bozorda  juda  katta 
foyda beradi, chunki
1
: 
•  ishlab  chiqaruvchi  va  iste’molchilar  o’zlari  haqida  ma’lum  qiladilar  va 
axborot almashadilar; 
•  raqobatchilar,  ularning  ta’minlanganligi  va  xulq-atvori  muntazam  kuzatib 
boriladi; 
•  potensial  mijozlar  bilan  aloqa  o’rnatilib,  ularning  fikr  va  mulohazalariga 
e’tibor qaratiladi; 
•  u  erda  ishtirok  eutvchi  firmalarning  imidjini  yaratish  va  ommavyilik 
fenomeni batafsil o’rganiladi; 
•  bozor tendensiyalari kuzatib boriladi; 
•  o’z  tashrifi  bilan  mahalliy  agentlar  qo’llab-quvvatlanadi  yoki  yangi  agenlar 
yollanadi. 
Ko’rgazma,  salon  va  yarmarkalarda  mahalliy  agentlarning  bo’lmasligi  firma 
texnik  va  moliyaviy qiyinchiliklarga uchragan  va  uning tovarlari  raqobatbardosh eas 
deb  hisoblanishiga  olib  keladi.  Ta’miontchilar  havotirga  tushadilar  va  o’ylanib 
qoladilar, raqobatchilar esa bundan o’z pozisiyalarini kuchaytirish  uchun  foydalanib 
qolishga harakat qiladilar.  
                                                
1
  Карпова  С.В.  Международный  маркетинг.  Учебник  и  практикум  для  бакалавров.  –  М.:Дашков  и  Ко, 
2018 – 234c. 

---

 
265 
Asbob-uskunalar  namoyishi  va  taqdimoti  salon  doirasida  bo’ladimi,  bitta 
mamlakatdagi ishlab chiqaruvchi yoki ishlab chiqaruvchilar guruhi tomonidan tashkil 
qilinadimi  bundan  qat’i  nazar  potensial  mijozlar  va  mahalliy  vakillar  bilan  aloqa 
qilishning ajoyib imkoniyati hisoblanadi. Bundan tashqari, tashkilotchilikning yuqori 
darajada  bo’lishi  chet  el  matbuotini  ham  jalb  qiladi  va  reklamani  yaratadi,  xalqaro 
sotuv  bozorini  o’rganish  natijasida  esa  jamoatchilik  bilan  qo’shimcha  aloqalar 
o’rnatiladi.  Bunda  ekspozisiyaga  xizmat  ko’rsatuvchi  xodimlar  malkasi,  ishlab 
chiqarish  va  tijorat  hujjatlarining  etarli  ekanligi,  chet  tilda  bemalol  muloqot  qilishga 
katta e’tibor qaratiladi. 
Korxona  yoki  firmaning  xalqaro  bozorga  kirib  borishi  uning  nashr  qiluvchi 
hujjatlarni  tarqatish  vositasida  amalga  oshiriladi.  Barcha  hujjatlar  –  blank 
qog’ozlaridan to texnik va tijorat ma’lumotnomalargacha – korxona sifatidan dalolat 
berishi  lozim.  Hujjatlarni  nafaqat xalqaro (ingliz tili) tilda, balki  muayyan  mamlakat 
tilida  hech  qanday  xatolarsiz  yuritish  lozim.  Texnik,  ilmiy,  iqtisodiy  va  tijorat 
xarakteridagi  maqolalar  davriy  matbuot  yoki  xalqaro  auditoriyaga  qaratilgan  boshqa 
nashrlarda chop etilganda kommunikatsiyaning shakllaridan bir hisoblanadi.