Ergashxodjaeva Sh. Dj., Nazarova F. M

4.2-jadval 
Parametrlar setkasi
1
 
Parametrlar 
Statistic 
og’irligi 
Mamlakatlar 
А 
Б 
В 
Г 
1.  Qulay  (+)  va  noqulay  (Н) 
omillar 
 
 
 
 
 
Import kvotasi 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
Yuqori bojxona to’lovlari  
- 
Н 
+ 
+ 
+ 
2.Eksportning daromadligi 
 
 
 
 
 
Xarajatlar 
0-3 
- 
3 
1 
2 
Bojxona to’lovlarining stavkasi 
0-2 
- 
2 
1 
2 
Bozorni joriy sig’imi 
0-4 
- 
3 
2 
4 
3-10  yil  mobayinida  bozorni 
sig’imi 
0-3 
- 
2 
1 
3 
2  yil  mobayinida  kompaniyaning 
kutilayotgan ulushi  
0-2 
- 
2 
1 
2 
3-10 
yil 
mobayinida 
kompaniyaning ulushi 
0-2 
- 
2 
1 
2 
Jami 
 
 
18 
10 
18 
Bahosi 
 
 
+ 
- 
+ 
3.Xavf-xatarlarni darajasi 
 
 
 
 
 
3-10  yil  mobayinida  bozorni 
yo’qatishi 
0-4 
- 
2 
1 
3 
Valuta muammolari 
0-3 
- 
0 
0 
3 
Siyosiy muammolar 
0-3 
- 
0 
1 
2 
Tashqi savdo qonunlari 
0-4 
- 
1 
0 
4 
3-10  yil  mobayinida  tashqi  savdo 
qonunlarini o’zgarish imkoniyati 
0-2 
- 
0 
1 
2 
Jami 
 
 
3 
3 
14 
Bahosi 
 
 
+ 
+ 
- 
Umumiy bahosi 
 
- 
++ 
-+ 
+- 
 
«Kompaniyani  raqobatbardoshligi  –  mamlakatning  jozibadorligi»  matricatsi 
(4.2-rasm).   
 
 
 
                                                
1
 Карпова С.В. Международный маркетинг. Учебник и практикум для бакалавров. – М.:Дашков и Ко, 
2018 – 126c. 

---

 
97 
 
Bozorga faol chiqish 
 
Monopoliya 
uchun 
kurash,  bozordan  chiqib 
ketish, Qo’shma Korxona 
tuzish  
 
Selektiv yondashuv 
 
Selektiv yondashuv 
 
 
 
Mamlakatdan 
chiqib 
ketish, 
raqobatchilar 
bilan al’yans tuzish 
 
 
4.2-rasm. Xorijda  maqsadli bozorlarni tanlash asosiy strategiyalari
2
 
 
Bu  matritsa  asosida  kompaniya  aniq  tovar  bo’yicha  o’zining  ustunlik 
tomoblarini bilishga ega bo’ladi.  
Tashqi  bozorlarni  kontsentrik  va  dispersion  izlash  strategiyalarni  tanlash 
mezonlari quyidagi jadvalda keltirilgan. 
4.4 - jadval 
Tashqi bozorlarni kontsentrik va dispersion izlash strategiyalarni tanlash 
mezonlari 
Tanlash mezonlari 
 
Tashqi bozorlarni kontsentrik 
izlash strategiyasi 
Tashqi bozorlarni dispersion 
izlash strategiyasi 
Sotuv hajmi dinamikasi 
O’sib boruvchi 
Pasayib boruvchi 
Har  bir  bozorda  sotuvni 
o’sish sur’ati 
Yuqori 
Past 
Sotuv bozori barqarorligi 
Yuqori 
Past 
Sotuv hajmini pasayishi 
Ahamiyatli emas 
Ahamiyatli 
Bozorga 
tovarni 
moslashish zarurati 
Yuqori 
Past 
Sotuv 
siyosatini  
moslashish zarurati 
Yuqori 
Past 
Sotuv 
masshtabini 
samarasi 
Ahamiyatli 
Ahamiyatli emas 
Marketing 
dasturini 
nazorat qilish  zarurati 
Yuqori 
Past 
Cheklovlarni soni 
Ahamiyatli 
Ahamiyatli emas 
                                                
2
 Карпова С.В. Международный маркетинг. Учебник и практикум для бакалавров. – М.:Дашков и Ко, 
2018 – 126c. 
Yuqori 
O’rta 
Yuqori 
 
O’rta  
Past 
Past 

---

 
98 
Gibrid  strategiyasi.  Tashqi  bozorlarni  kontsentrik  va  dispersion  izlash 
strategiyalarning elementlarini birlashganligi. 
 
Bob bo‘yicha xulosalar 
Xalqaro  bozorga  chiqishni  rejalashtirayotgan  korxona  avvalo  marketing 
harakatlarini  mujassamlantirishi  lozim  bo’lgan  muayyan  bozorni  tanlashi  kerak. 
Xalqaro bozorni tanlashda uchta ko’rsatkichni o’rganishga e’tibor qaratiladi: 
1) ushbu bozorning salohiyati va sharoitlari.  
2)  qo’llanayotgan  raqobatchilik  usullarining  intensivligi.  Raqobatchilikni 
quyidagi  yo’nalishlar  bo’yicha  o’rganish  lozim:  samarali  faoliyat  ko’rsatayotgan 
raqobatchilarni  aniqlash;  raqobatchilik  strukturasini,  ya’ni  raqobatchilar  soni  va 
ularning  bozor  ulushlari  taqsimlanishini  aniqlash;  raqobatbardoshlik  mezonlarini 
(masalan,  narx,  texnik  yangilik,  sotuvdan  keyingi  xizmat  ko’rsatish  va  boshqalar) 
belgilash. 
3) korxonaning maqsad va imkoniyatlari. Dastlab korxonaning tashqi bozordagi 
amaldagi  holati  tahlil  qilinishi,  faoliyatining  kuchli  va  zaif  tomonlari  anqlanishi, 
so’ngra  korxonaning  ichki  va  tashqi  bozorlarda  muvafaqiyatli  foydalanish  mumkin 
bo’lgan zahiralari aniqlanishi lozim. Xalqaro marketingda tovarlarning harakatlanishi 
maxsus rejalashtirishni talab qiladi. 
Xalqaro marketingda tashqi bozorni o’rganish uchun mos keluvchi manbalardan 
foydalaniladi. 
1. Nashriyot  mahsulotlari: davriy  matbuot; maxsus nashrlar; BMT, turli xalqaro 
tashkilotlar  va  ayrim  mamlakatlarning  umumiy  va  maxsus  xarakterli  statistika 
to’plamlari; yirik brokerlik kompaniyalari axboroti; telegraf agentliklari byulletenlari. 
2. Kompyuter axboroti (internet tarmog’i); 
3. Maxsus spravochniklar:  maxsus  muassasa va tashkilotlar; konsullik apparati; 
savdo  palatalari;  mos  keluvchi  tarmoqlar  federasiya  va  assosiasiyalari;  maxsus 
xususiy  axborot  agentliklari;  ilmiy-tadqiqot  muassasalari  va  firmalar;  kredit-
ma’lumotnoma idoralari. 

---

 
99 
4.  Sotsiologik  tadqiqot  va  so’rovlar:  tovarni  sotish  joylarida;  yarmarka, 
ko’rgazma  va  birjalarda;  konferensiya  va  simpoziumlarda;  ishbilarmonlik 
suhbatlarida, telefon va telefaks orqali; manzilli axborot jo’natish orqali. 
Tashqi  bozorni  ikki  yo’nalish  bo’yicha  segmentlash  mumkin:  makrodarajada; 
mikrodarajada.  Xalqaro  segmentlashning  birinchi  varianti  bu  iqtisodiy  va  madaniy 
jihatdan bir turdagi  mamlakatlar  guruhiga yo’nalganlikdir. Xalqaro segmentlashning 
ikkinchi  varianti  bu  xalqaro  marketing  tovar  siyosatining  tovarlarni  tashqi  bozor 
talablariga maksimal darajada moslashtirishga yo’naltirishdir.  
Bozor  kon’yunkturasini  bashorat  qilishda  ekspert  baholash  uslublari,  ayniqsa, 
intuitiv uslublar keng qo’llaniladi: еkstropolyasiya uslubi;  еkonometrik modellar.  
Mamlakatlarni tanlashda bir nechta omillarga e’tibor berish kerak: bozor sig’imi; 
biznes-madaniyatining  o’xshashligi;  byurokratik  chegaralarini  darajasi;  tanlangan 
mamlakatning  kompaniya  faoliyatining  tarkibiga  mosligi;  resurslarni  mavjudligi  va 
olish  imkoniyati;  xarajatlar;  kiritilgan  kapitaldan  oladigan  daromad;  xavf-xatarlar; 
raqobat  darajaci;  siyosatchilar  fikrlarini  tahlili;  ekspert  tahlil  usuli;  o’lchov 
modellarni tusish.   
Tashqi bozorlarni koncentrik  izlash strategiyasi. Mazkur strategiyada  islash  ishi 
ketma-ketligida  bajariladi,  ya’ni  bitta  segmentni  o’rganib,  keyin  boshqa  segmentga 
o’tiladi to maqsadli segmentni topmaguncha 
Tashqi  bozorlarni  dispersion  izlash  strategiyasi.  Mazkur  strategiyasida  (xatolar 
asosida o’rganish) kompaniya o’zini tovarlarini ko’plap xorijiy bozorlarga maksimal 
darajada  sotishga  xarakat  qiladi,  keyinchalik  savdosi  yurishmagan  bozorlaridan 
ketadi, to maqsadli bozorini topmaguncha shu tarsda davom etadi. 
Gibrid  strategiyasi.  Tashqi  bozorlarni  kontsentrik  va  dispersion  izlash 
strategiyalarning elementlarini birlashganligi.