Ergashxodjaeva Sh. Dj., Nazarova F. M

11.3. Xorijiy bozorlarda  vositachilarni ishlash shartlari 
 
Bitta  kanal  ishtirokchilari,  shuningdek,  turli  kanallar  o’rtasida  turli  darajada 
hamkorlik, ziddiyatlar va raqobatchilik kuzatilishi mumkin. 
Odatda  hamkorlik  bitta  kanal  tarkibiga  kiruvchi  a’zolar  o’rtasida  ko’proq 
kuzatiladi.  Tovar  ishlab  chiqaruvchilar,  ulgurji  va  chakana  savdogarlar  bir-biriga 
ko’maklashadi,  ularning  hamkorligi  esa  har  biri  alohida  olishi  mumkin  bo’lgan 
foydaga  qaraganda  ancha  ko’p  foyda  keltiradi.  Hamkorlik  tufayli  ular  maqsadli 
bozorni  yaxshiroq  his  etish,  unga  yaxshiroq  xizmat  ko’rsatish  va  to’laroq  qondirish 
imkoniyatga ega bo’ladilar. 
Raqobatchilik  bitta  maqsadli  bozorga  xizmat  ko’rsatishga  intilayotgan  firma  va 
tizimlar  o’rtasida  yuzaga  keladi.  Masalan,  unversal  magazinlar,  narxi  pasaytirilgan 
magazinlar  va  kataloglar  bo’yicha  savdo  qiluvchi  chakana  savdo  korxonalari  elektr 

---

 
249 
uskunalari  xaridorlarining  puli  uchun  ko’rashda  raqobat  qiladilar.  Bunday  raqobat 
natijasida  iste’molchi  tovar  va  xizmatlarni,  ularning  narxini  tanlashda  ko’proq 
imkoniyatga ega bo’ladi.  
Kanalning  asosiy  variantlarini  o’rganish  natijalariga  ko’ra  firma  uning  eng 
samarali strukturasi to’g’risida qaror qabul qiladi. Endi tanlangan kanalni boshqarish 
masalasi  ko’ndalang  turadi.  Kanalni  boshqarish  individual  vositachilarni  tanlash  va 
motivlashni, shuningdek, ularning kelgusidagi faoliyatini baholashni talab qiladi. 
Tanlov  davomida  ishlab  chiqaruvchilar  bir-biridan  malkali  vositachilarni  jalb 
qila  olish  xususiyati  bilan  ajralib  turadi.  Ba’shi  ishlab  chiqaruvchilarda  bu  sohada 
hech qanday muammolar yuzaga kelmaydi. 
Kanal  ishtirokchilarini  motivlashda  taqsimotni  rejalashtirish  eng  ilg’or 
usullardan  hisoblanadi.  Makkamonning  ta’riflashicha,  bu  rejali  asosda  mahoratli 
boshqariluvchi marketing tizimi bo’lib, ishlab chiqaruvchining ham, distribyuterning 
ham  ehtiyojlarini  hisobga  oladi.  Marketing  xizmati  doirasida  ishlab  chiqaruvchi 
maxsus  bo’lim  tuzadi.  Bu  bo’lim  distribyuterlar  bilan  ishlashni  rejalashtirish  deb 
nomlanib, distribyuterlarning ehtiyojlarini aniqlash, shuningdek, har bir distibyuterga 
o’z  imkoniyatlaridan  iloji  boricha  to’laroq  foydalanish  imkoniyatini  beruvchi  savdo 
sohasini rag’batlantirish dasturlarini ishlab chiqish bilan shug’ullanadi. 
Ishlab  chiqaruvchi  kanal  ishtirokchilari  faoliyatini  vaqti-vaqti  bilan  baholab 
turishi  lozim.  Bunda  distribyuterning  faoliyati  sotuv  normasni  bajarish,  tovar 
zahiralarining  o’rtacha darajasini  ta’minlash, tovarni  iste’molchilarga tezkorlik bilan 
etkazib  berish,  zararlangan  va  yo’qolgan  tovarlarga  munosabati,  sotuvni 
rag’batlantirish va o’quv dasturlarini amalga oshirishda firma bilan hamkorlik qilish, 
shuningdek, vositachi iste’molchilarga taqdim etishi lozim bo’lgan xizmatlar to’plami 
kabi ko’rsatkichlari hisobga olinadi. 
Odatda ishlab chiqaruvchi vositachilarga ma’lum bir sotuv normalarini belgilab 
beradi.  Navbatdagi  reja  muddati  tugagandan  so’ng  u  barcha  vositachilarga  ulardan 
har  birining  savdo  faoliyati  ko’rsatkichlari  ma’lumotlarini  yuborishi  mumkin.  Bu 
ma’lumotlar    ortda  qolayotganlarni  yaxshiroq  ishlashga,  etakchilarni  esa  erishilgan 
muvaffaqiyatlarni 
saqlab 
qolishga 
undaydi. 
Vositachilar 
savdo 
faoliyati 

---

 
250 
ko’rsatkichlarini  ularning  avvalgi  davrdagi  ko’rsatkichlari  bilan  solishtirish  ham 
mumkin. 
Ishlab  chiqaruvchilar  o’z  dilerlariga  e’tiborli  munosabatda  bo’lishlari  lozim. 
Vositachilarga  etarli  darajada  e’tibor  qaratmagan  tadbirkor  ularning  qo’llab-
quvvatlashidan  mahrum  bo’lishi  va  qonun  bilan  kelishmovchiliklarga  uchrash 
ehtimoli ortadi.