|
èøëî â áåðèø
é¢í àëèøè
i
èø÷è é.ê.
S
é.ê.
L
é.ê.
L
é.ê.
20 расм. Ишчи участкалар чегараларини лойиҳалаш:
а-тўғри чизиқли; б-контурли;
в-горизонталларга нисбатан бурчак остида; г-сув оқиш чизиғининг йўл қўйилиши
мумкин бўлмаган узунлигида; S
й,қ,
-тўғри чизиқли ишлов беришда горизонталлар
орасидаги йўл қўйилиши мумкин бўлган масофа; i
ишчи й.қ.
-йўл қўйилиши мумкин бўлган
ишчи нишаблик; L
й.қ.
.- сув оқиш чизиғининг йўл қўйилган узунлиги.
33 жадвал
Қияликларда чизиқли элементларни лойиҳалашнинг йўл қўйилиши
мумкин бўлган ўлчамлари шкаласи
Ишчи Тупроқларга боғлиқ ҳолда сув оқимининг ўртача йўл қўйиладиган
тезлиги, 1 см
нишаб-
лик,
0
Тоза шудгор (пар), кузги
шудгор, қанд лавлагиси,
маккажўхори (дон)
Кунгабоқар, яшил
озуқа учун
маккажўхори
Баҳорги ғалла, банд
шудгор (пар) (вика,
сули)
0,1
2
0,14 0,17
0,2
0
0,1
2
0,14
0,17
0,20 0,12 0,14 0,17
0,20
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
5
5,5
6
6,5
7
7,5
8
8,5
9
9,5
10
97
68
56
48
43
39
36
34
33
31
29
28
27
26
25
24
23,
5
23
22
21,
132
91
77
66
59
54
50
47
45
42
40
38
37
35
34
33
32
31
30
29
195
136
113
98
87
80
75
69
66
62
60
56
54
52
50
48
47
46
45
44
270
191
156
135
121
110
103
96
91
86
83
78
75
72
70
67
66
64
62
60
130
92
75
65
58
53
49
46
43
41
39
37
36
35
33
32
31
30
29,
5
29
177
125
101
88
79
72
67
62
59
56
53
51
49
47
45
44
43
41
40
39
260
184
150
129
116
106
98
92
87
82
80
75
72
69
67
64
63
61
59
58
360
255
207
179
162
147
136
127
120
114
108
104
100
96
93
89
87
85
82
80
197
139
114
99
89
81
75
70
66
63
59
57
55
53
51
49
48
46
45
44
279
190
155
135
121
110
101
95
89
85
81
78
75
72
69
67
65
63
62
60
396
280
230
199
178
162
150
140
132
125
119
114
110
106
102
98
96
93
91
89
550
389
318
276
246
225
204
195
183
174
165
158
153
147
141
136
133
129
125
123
344
5
345
Қияликларда ишчи участкалари чегараларини лойиҳа-лашнинг йўл
қўйиладиган ўлчамларини аниқлаш учун Воронеж Давлат аграр университети
олимлари томонидан ишланган меъёрлардан фойдаланилади (33 жадвал).
Агар қора тупроқли қияликда сув оқими тезлиги 1 секунда 0,20 м тенг
бўлса, ишчи нишаблик 3
0
бўлганда ғалла экинлари майдонларида
горизонталлар орасидаги йўл қўйиладиган масофа S
й.қ.
тўғри чизиқли ишлов
беришда 225 м ошмаслиги керак. Агар бу масофа катта бўлса, тўғри чизиқли
ишлов бериш контурликка алмаштирилади.
Эриган қор ва ёмғир сувларини тўла тўхтатиш зарур бўлмаган
шароитларда ишчи участкаларнинг узун томонлари ва тупроқларга ишлов
бериш йўналишлари қияликка қаттиқ тартибда қўндаланг қилиб эмас, балки,
тупроққа сингиши мумкин бўлмаган ортиқча сув оқимининг хавфсиз чиқариб
юборилишини таъминловчи кичик бурчак остида лойиҳаланади. Бунда узун
томон бўйича жойнинг нишаблиги 1-2
0
ошмаслиги керак.
Тупроқларнинг бир хил етилиши, ўсимликларнинг бир вақтда ҳосилга
кириши, бир хил радиация ва температура режимини таъминлаш, бир хил
типдаги эрозияга қарши чораларни лойиҳалаш мақсадида ҳар бир ишчи
участкаси (дала) бир йўналишдаги ва шаклдаги қияликларда жойлаштирилади.
Ишчи участкаси таркибига, хусусан, контурли ишлов беришда, битта ёки
иккита қўшни яқин йўналишдаги қияликларни қўшиш мумкин: масалан ЖҒ, Ғ,
ШМҒ. Бунда проф. Н.Н.Бурихин маълумотлари бўйича қарама-қарши
қияликларнинг йўл қўйиладиган нишаблиги ёруғлик босқичи узун экинлар
(сули, арпа, жавдар, бўғдой, нўхат) учун 1-2
0
, ёруғлик босқичи калта экинлар
(оқ жўхори, маккажўхори, кунгабоқар, соя, кана кунжут) учун эса - 0,5-1
0
ошмаслиги керак.
Шу мақсадда қабул қилинган табақалашга (1
0
гача, 1-2
0
, 2-3
0
, 3-5
0
ва бошқ.)
яқин нишабликка эга ҳайдалма ерлар ишчи участкаларига қўшилиши керак.
Масалан, Н.Н.Бурихин маълумотларига асосан ишчи участкаси чегарасидаги
қиялик нишаблигининг йўл қўйиладиган ўзгариши ёруғлик босқичи узун
экинлар учун 1-2
0
, ёруғлик босқичи калта экинлар учун 0.5-1
0
ошмаслиги
керак.
Далалар ва ишчи участкаларнинг узун чегаралари рельефнинг сув
ажратадиган, сув йиғиладиган жойлари, қияликлар профилидаги эгилган
жойлар бўйлаб, қияликларга кўндаланг, калта томони эса - қиялик бўйлаб,
горизонталлар йўналишига перпендикуляр қилиб лойиҳаланади. Ҳар қандай
чегараларни горизонталларга 45
0
бурчак остида жойлаштириш мақсадга
мувофиқ эмас: бу сув оқимининг улар бўйлаб максимал йиғилишига олиб
келади.
Ишчи участкаларининг кенглиги жойнинг рельефи кескин шароитида
оқим чизиғининг йўл қўйиладиган узунлигига, қияликнинг нишаблигига,
тупроқлар типларига, ёғингарчиликнинг интенсивлигига боғлиқ ҳолда
ўтказиладиган
ҳисоблашлар
асосида
белгиланади.
346
Далалар
ва
ишчи
участкаларнинг
рельефга
нисбатан
тўғри
жойлаштирилганлигини баҳолаш учун шудгорлашдаги ишчи йўналиши (ишчи
нишаблиги) бўйича ўртача узунасига нишаблик i
p
ҳисобланади. Лойиҳанинг
кичик ишчи нишаблигига эга ечими асос қилиб қабул қилинади. Лойиҳалашда
ишчи нишабликларни 0,5-1
0
оширмасликка ҳаракат қилиш керак, акс ҳолда
тупроқларга тўғри ишлов бериш контурли ишлов беришга ўзгартирилади.
Айрим участкаларда тупроқларга тўғри чизиқли ишлов беришда ишчи
нишабликлар белгиланган қийматлардан ошиши мумкин. Бу ошишнинг йўл
қўйилиши мумкин бўлган ўлчамларини аниқлаш учун 35 жадвал
маълумотларидан фойдаланилади. Масалан, агар оқимнинг бўш шудгорда
(парда) йўл қўйиладиган тезлиги 1 с 0,20 м бўлганда максимал ишчи
нишабликка эга масофа 110 м ошмайди, бу йўналишдаги нишаблик 3
0
тенг
бўлиши мумкин.
Ишчи нишаблик қуйидаги ифода билан аниқланади:
i
h
D
и
,
бунда h - рельеф нуқталари орасидаги баландликлар фарқи, м; D - нуқталар
орасидаги масофа, м.
Ишчи нишаблик
i
и
қиймати, одатда, фоизларда ёки градусларда
кўрсатилади:
i
i
и
p
%
,
;
1 75
i
i
и
p
%
,
1 75
0
Бу ифодадан мураккаб бўлмаган тўғри қияликлардаги ҳисоблашларда
фойдаланилади. Кескин рельефда ўртача ишчи нишабликларни аниқлаш учун
профессор Г.В.Чешихин таклиф этган усул бўйича параллел чизиқли
палеткадан фойдаланилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
