Er sharida suvning doim

Er sharida suvning doimiy aylanishi sodir bo‘lib turadi. Atmosferaga suv okeanlar va materiklardan bug‘lanish natijasida kelib qo‘shiladi. Atmosferada u kondensatsiyalanadi va buning natijasida bulut hosil bo‘ladi, yog‘inlar yuzaga keladi va Er yuzasiga yog‘adi.

Suv aylanishining butun zanjirini ko‘rib chiqamiz. Hozirgi vaqtda uni atmosferada namlik aylanishi deb atash qabul qilingan. O‘rtacha ko‘p yillik namlik aylanishi quyidagilar bilan xarakterlanadi:

Hudud	Qit’alar	Dunyo okeani	Er shari
Bug‘lanish, mm/yil tonna/yil	423 0,63·10^14	1423 5,14·10^14	1131 5,77·10^14
YOg‘inlar, mm/yil tonna/yil	689 1,03·10^14	1313 4,74·10^14	1131 5,77·10^14
Oqava, mm/yil tonna/yil	266 0,4·10^14	110	0 0

Qit’alarda daryolarning sirtdagi oqimi yog‘inlar miqdorining bug‘lanishdan katta bo‘lganligi hisobiga shakllanadi. Okeanlarda bug‘lanish yog‘inlar miqdoridan 110 mm ga ortiq. Bu suv bug‘ining ortiqcha miqdori havo oqimlari bilan qit’alarga etib kelib, bu erda kondensatsiyalanadi va bulutlar hosil bo‘ladi.

Atmosfera suv bug‘i va suv ko‘rinishida o‘rtacha 1,29·1013 kg namlikni o‘zida ushlab turadi. Bu keltirilgan suv qatlamining 25,5 mm ini tashkil qiladi. Bir yilda yoqqan yog‘inlarning miqdori 1131 mm ga tengligini hisobga olsak, bir yilda atmosferadagi suv bug‘i 45 marotaba yoki 8,1 sutkada butunlay almashadi. Taqqoslash uchun – okeanlarda suvning to‘la almashishi 2500 yilda 1 marta kuzatiladi.

Er atmosferasining energetik rejimida suv bug‘ining roli beqiyos. 1sm2 Er sirtidan qalinligi 113,1sm ga teng bo‘lgan suv qatlamining bug‘lanishiga tahminan 2.82·105 J energiya miqdori sarflanadi. 1sm2 yuzali atmosferaning ustuni bir yilda 7,6·105 J energiyani yutadi. SHunday qilib, yutilgan energiyaning 30% bug‘lanishga sarflanadi. Bug‘lanishga sarflanadigan issiqlik sarfiga teng bo‘lgan atmosferadagi suv bug‘ining kondensatsiyalanishidan hosil bo‘ladigan issiqlik uzatilishi atmosfera uchun 2·1012 kVt ga teng bo‘lgan kinetik energiyaning generatsiya tezligidan tahminan 15 marta katta.