Eol jarayonlar

EOL JARAYONLAR

EOL JARAYONLAR (yunonlarning shamol xudosi — Eol nomidan) — shamol ishi taʼsirida relyef hosil qiluvchi jarayonlar. Eol jarayonlar yuzaga kelishi uchun havo quruq, atmosfera yogʻinlari miqdori kam, tez-tez kuchli shamollar esib turishi, chang, qum kabi mayda zarrali yotqiziqlar keng tarqalgan va shahrik. maʼlum tabiiy sharoitlar mavjud boʻlishi kerak. Shu sababli Eol jarayonlar koʻproq arid iqlimli oʻlkalarda, ayniqsa, qumli choʻllarda faol. Shamol qattiq togʻ jinslarini yemiradi, maydalaydi, maydalangan jinslarni uchiradi va boshqalar joylarga olib borib toʻplaydi. Shamol uchirib ketayotgan qum va mayda tosh zarrachalarining togʻ jinslariga urilib, ularning mexanik yemirilish jarayoniga korraziya deyiladi. Yemirilish natijasida qattiq togʻ jinslaridan turli shakllar — tosh qoʻziqorinlar, ustunlar, odamtoshlar hosil boʻladi. Qum toʻplanib barxanlar, qum tepalari vujudga keladi (yana q. Akkumulyatsiya, deflyatsiya).
Eol relyef shakllari - shamol taʼsirida yuzaga keluvchi relyef shakllari, asosan, arid iqlimli zonalar (choʻl va chala choʻllar)da kuzatiladi. Dengiz, koʻl va daryolarning boʻsh va substrat jinslarini siyrak oʻsimlik qoplami shamol taʼsiridan himoya qila olmaydigan sohillarida ham uchraydi. Nuragan togʻ jinslarining shamol taʼsirida koʻchirilishi va boshqalar joyga toʻplanishi natijasida yuzaga keluvchi akkumulyativ va akkumulyativdeflyatsiya shakllari ayniqsa keng tarqalgan. Ular nafaqat shamol, balki shamol uchirib keltiradigan mayda jinslarning urilishi, yaʼni qumli shamollar taʼsirida ham vujudga keladi. Eol relyef shakllarish.ning oʻlchami va shakllari shamol rejimi (kuchi, tezligi, yoʻnalishi, shamol oqimi strukturasi)ga, relyef, oʻsimlik qoplami, namlik va boshqalar omillarga bogʻliq. Qumli joylardagi Eol relyef shakllarish. shamolning mavsumiy yoʻnalishiga muvofiq tarzda koʻchib yuradi. Eol relyef shakllarish. moʻʼtadil mintaqa choʻllarida oʻsimlik qoplami nisbatan zichroq boʻlganligi uchun unchalik katta boʻlmaydi va sekin-astalik bilan rivojlanadi. Shamollar rejimi va boʻsh jinslarning jipsliligi, asosan, zonal geografik omillarga bogʻliq, shu sababli Eol relyef shakllarish. ham umuman zonal joylashadi. Rus geograf olimi B.A.Fedorovich tasnifiga koʻra, yengil harakat qiluvchi qumli relyef shakllari, asosan, tropiklarning arid choʻllariga (Sahroi Kabir, Arabiston ya.o., Eron va Afgonistondagi choʻllar). sust harakatlanuvchi relyef shakllari tropik mintaqalardan boshqa siyrak chakalakzorli choʻllarga (Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston, Jungʻariya, Mongoliya va Avstraliya choʻllari); dyunalar choʻl boʻlmagan hududlarga (Yevropa, Gʻarbiy Sibir, Shim. Amerika) xos. Eol relyef shakllarish.ning morfologiyasi, kelib chiqishi, harakatlarini har taraflama oʻrganish choʻllarni oʻzlashtirishda muhim ahamiyatga ega.