Ensiklopediyasi

ABDULLA QODIRIY
(1894
-
1938
)
Abdulla Qodiriy, o'zbek m illiy adabiyotin­
ing ko'zga ko'ringan nam oyandalaridan 
b iri. U ju rn a lis t, ta rjim o n s ifa tid a ham 
m ashhur bo'lgan. O 'z ijodi davom ida el- 
likd a n o rtiq a d a b iy ta x a llu s q o 'lla g a n , 
s h u la rd a n « J u lq u n b o y » ta x a llu s ig in a
mashhur. Ulug' adib Toshkentning Samar­
qand D arboza dahasida b o g'bo nlik bilan 
kun kechiruvchi kam bag'al oilada dunyo- 
ga keldi. 1904 — 1906-yillar eski m akta- 
bda va rus-tuzem m aktabida tah sil oldi. 
O ilasi ka m b a g 'a lla sh g a n i sab abli bola- 
likdan m ustaqil mehnat qila boshladi, turli 
kasblarni egalladi, m ahalliy savdogarlar- 
ga k o tib va y o rd a m c h i b o 'lib is h la d i. 
S h u n d a n s o 'n g E s k i s h a h a r O z u q a
qo 'm ita sin in g bosh kotibi (1918), «Oziq 
ishlari» gazetasida m uharrir (1919), «Ish- 
tirokiyun» va «Qizil bayroq» gazetalarida 
adabiy xodim, shuningdek «Mushtum» ju- 
rnalida ta h rir h a y’ati a ’zosi b o 'lib xizm at 
qildi.
B o 'lg 'u s i a d ib n in g ilk ijo d i 1 9 1 3 —
19 14- y illa rd a b o s h la n g a n . D a s tla b u 
shoir sifatid a «A hvolim iz», «M illatim ga», 
«То'у» kabi she’rlar yozadi. Unda o'z xal- 
qini ilm -m a ’rifatga chorlaydi. U o'zin in g
1915-yilda nashr etilgan «Baxtsiz kuyov» 
nomli sahna asari bilan dram aturg s ifa ti­
da ham taniladi.
A b d u lla Q o d ir iy s h o ir , d r a m a tu rg
bo'lish bilan birga m ohir felyetonchi, hajv- 
chi, hikoyanavis, qissa n a vis va birinchi 
ro m a n n a v is s ifa tid a ham m a ’ lum va 
m ashhurdir. Adib «Juvonboz», «Uloqda» 
kabi h iko yalari va «K alvak m ahzum ning 
x o tira d a fta rid a n » , « T o s h p o 'la t ta ja n g
nim a d e y d i? » kab i h a jv iy q is s a la rid a
ja m iya td a g i va o d am la r orasidagi nopo- 
kliklarni hajv qiladi.
A b d u lla Q o d iriy eng a vva lo a d a b iy- 
otim iz tarixida birinchi o'zbek m illiy tarixiy 
rom anlarini yaratgan adib, s a n ’a tko r s i­
fatida katta shuhrat topgan. «O'tgan kun­
lar» rom ani adibning shoh asaridir. Xal- 
qim izning 19-asr o'rtalaridagi ijtim oiy-siy- 
o s iy va m a ’ n a viy s ils ila la rg a boy m u­
rakkab bir davri haqida hikoya qiluvchi bu 
badiiy go'zal asari bilan A bdulla Q odiriy 
o 'zb ek ro m an chilik m aktabiga asos s o l­
di va A lish er Navoiydan keyin o'tgan eng 
ulug' o 'zb ek adibi b o 'lib qoldi.
O tabek bilan Kum ushbibilarning bosh­
dan kech irga nlari roman m avzusi asosi- 
ni ta s h k il e ta d i. X u d d i shu b a h o n a d a
davrning ijtim oiy-siyosiy muhiti ham badi­
iy um um lashtiriladi. Roman tili nihoyatda 
boy, jo zib a li va serm azm un bo'lib, uning 
o'ta o 'q im ish li b o 'lish in i ta ’m inlagan.
A dibn ing «M ehrobdan chayon» nomli 
ikkinchi rom anida Qo'qon xoni Xudoyorx- 
on d a vriga xos a d o la ts iz lik la r, fitn a -fa - 
sodlar, q in g 'irlik la r fosh etila di. Bularga 
q a rs h i k u ra s h d a A n v a r va R a ’ n o la r 
ko'rsatgan ja so ra t ulug'lanadi.
A bdu lla Q o d iriyning «Obid ketm on» 
q is s a s i (1 9 3 5 ) esa q is h lo q h a y o tid a n
yozilgan dastlabki yirik nasriy asar s ifa ti­
da muhimdir.
A b d u lla Q o d iriy s h a x s g a s ig 'in is h
da vrining qurboni bo'ldi. U 1937-yil 31- 
de kabrda hibsga olinib, ko'p o'tm asdan 
q a tl e tilg a n . 1 9 56-yilg a ke lib yo zu vch i 
o q la n d i, uning ad abiy m erosi o 'rg a n ila
b o sh la n d i. Istiq lo l tu fa y li nom i a b adiy- 
la s h tirilib , k o 'c h a la r, m a halla, m aktab, 
m adaniyat uylari, institut adib nomi bilan 
yuritila boshlandi. 1990-yilda O 'zbekiston 
R espublikasi P rezidentining Farm oni bi­
lan A b d u lla Q o d iriy n o m id a g i d a v la t 
m u k o fo ti t a ’sis e tild i. 1991 -y ild a esa 
adibga A lis h e r N avoiy nom idagi da vlat 
m ukofoti berildi Adib ta va llu d in in g 100 
yilligi m unosabati bilan yetti jild li asarlari­
ni nashr etishga kirishildi. Uning asarlari 
qator xo rijiy tillarda nashr etilgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---