Энг янги тарих (1945–2010 йиллар) ЎҚув қЎлланма тошкент «yangi nashr» 2011 Масъул муҳаррир

ВШТ
НАТО
Дивизиялар
78 (1 див. – 11000–12000 
киши)
94 (1 Америка див. – 16–
19 минг ҳарбий, Германия 
див. – 20 минг)
Аҳоли
375 млн
620 млн
Ҳарбийлар сони
4,9 млн
5,6 млн
Танк
19000 (7500)
18000 (8000)

---

433
1986 йил НАТОнинг Европа гуруҳлари 900 га яқин янги танк ва 
зирхланган машиналар билан таъминланди, уларнинг кўпчилиги 
“Леонарда–2” ва “Челленжер” танклари эди. 100 га яқин дала 
тўплари, 250 та жанговар самолёт (180 та “Торнадо” ва “F–16” типи-
да), 1 та авианосец, 3 та сув ости кемаси ва бошқа турли ҳарбий тех-
никалар билан мунтазам равишда қуроллантирилди. Шу билан бир 
қаторда, АҚШ қўшинлари 1987 йилда қўшимча “М–1”, “Абрамо” 
типидаги 840 та танк, 820 та “БРЭДЛИ” БМПлари, 400 та жанговар 
самолётлар билан қуролланди.
3- §. Олий даражадаги учрашувлар
Қуролланиш пойгаси ва қуролсизланиш муаммолари тўғрисида 
сўз кетганда, олий даражадаги Совет–Америка музокаралари ва 
уларнинг натижалари хусусида тўхтаб ўтмай илож йўқ. Жуда катта 
танаффусдан сўнг СССР ва АҚШ давлатлари раҳбарларининг Жене-
ва, Рейкьявик, Москва ва Вашингтонда олий даражадаги учрашув-
лари бўлиб ўтди. 1985 йил 19–21 ноябр кунлари Женевада КПСС 
МҚ Бош секретари М. С. Горбачевнинг АҚШ Президенти Р. Рейган 
билан учрашуви бўлиб ўтди. Учрашувда хавфсизликнинг энг муҳим 
масалаларини муҳокама этиб, СССР билан АҚШнинг тинчликни 
сақлаш борасидаги масъулиятлари таъкидланди, “ядро уруши”га 
ҳеч қачон йўл қўймаслик кераклиги ҳақида фикр билдиришди. 1986 
йил 11–12 октябр кунларида Исландиянинг пойтахти Рейкьявикда 
Женева учрашувининг давоми бўлиб ўтди. Учрашувда учта Битим-
нинг лойиҳасини тайёрлаш ва келгусида имзолашга тақдим этиш ке-
раклиги таъкидланди:
1. Стратегик қуролларни камида 50% қисқартириш тўғрисида.
2. Ўрта ва қисқа масофа олислик ракеталарини қисқартириш.
3. Ракетадан мудофаа воситаси сифатида фойдаланмаслик.
4. Ядро синовларини таъқиқлаш тўғрисидаги масала лойиҳалари 
кўрилди.
Икки давлат раҳбарларининг навбатдаги учрашуви 1987 йил 7–10 
декабр кунлари Вашингтонда бўлиб ўтди. Иккала давлат раҳбари 
ўрта ва қисқа масофага учириладиган ракеталарини тугатишга оид 
Шартномани имзоладилар. Томонлар ўрта ва қисқа масофага учи-
риладиган ракеталарга оид Шартнома қоидаларини ривожланти-
риб, шунинг замирида
стратегик ҳужум қуролларини чеклаш ва 

---

434
қисқартириш тўғрисида музокаралар олиб боришга келишиб ол-
дилар. 1988 йил 28 майда СССР Олий Совети президиуми ўрта ва 
қисқа масофага учириладиган ракеталарни тугатиш тўғрисидаги 
Шартномани ритафикация қилди. 1988 йил 28 майдан 2 июнгача 
Москвада СССР ва АҚШ давлат раҳбарларининг олий даражадаги 
4- учрашуви бўлди. Учрашувда олдин қабул қилинган қарорга амал 
қилиш яна бир бор таъкидланиб, стратегик ҳужум қуролларини 
қисқартиришни назорат қилишга келишиб олинди.
1989 йил 17 январда Европадаги 33 давлат ҳамда АҚШ ва Канада 
давлатларининг Вена учрашуви томонидан якунловчи ҳужжатнинг 
қабул қилинганлиги Европа учун, шунингдек, Шарқ ва Ғарб дав-
латлари учун туб бурилиш бўлди. Бу давлатлар Атлантикадан Урал 
тоғигача бўлган масофада Қуролли Кучлар ва оддий қуролларни 
қисқартириш зарур деб топдилар. Лекин Франция Ҳукумати СССР 
ва АҚШ ўз ядровий қуролларини кескин қисқартирмаса, ядровий 
қуролсизланиш масаласи бўйича музокараларга қатнашмайди деган 
фикрни айтди. 1988 йил 1 январда СССР ва АҚШ ихтиёрида қанча 
стратегик қуроллар мавжудлиги аниқ эди: СССРда 10 минг, АҚШ 
да эса 14–16 минг. 1987 йил 8 декабрда СССР ва АҚШ ўртача ва 
камроқ олисликка учувчи ракеталарнинг маълум қисмини тугатиш 
тўғрисидаги Шартномага кўра, СССР ана шундай ракеталарнинг 
1759 тасини, АҚШ эса 859 тасини тугатишга келишиб олинди.