Энг янги тарих (1945–2010 йиллар) ЎҚув қЎлланма тошкент «yangi nashr» 2011 Масъул муҳаррир

Парламент ва ҳукумат
Миллий сиёсатни олиб борувчи ҳукумат ҳокимиятнинг асосий 
бўғини ҳисобланади. Ҳукумат бошлиғи эса, ўз навбатида, Жамо-
алар палатасида кўпчиликни ташкил этган сиёсий партия лидери 
бўлиши шарт. Қабул қилинган қоидага асосан, сайловларда ғолиб 
чиққан партия лидери Бош Вазир этиб тайинланади. Бу борада 
қироллик танлаш имкониятига эга эмас. У ўз ҳукуматини ташкил 
этади ва унинг фаолиятини бошқаради. Агар Бош Вазир манда-
ти тугамай истеъфога чиқса, унинг ваколатини ўша партиянинг 
бошқа бир лидери Бош Вазир сифатида давом эттириш мумкин. 
Бу қоида янги ҳукумат эндигина истеъфо берган бўлса ёки Пар-
ламент ваколати тугаш арафасида бўлмаган ҳолатдагина амал 
қилади. Демак, партия ҳукумат шаклланишида ва унинг фаолия-
ти давомийлигида ҳам катта роль ўйнайди. Партия етакчиси Бош 
Вазир этиб сайланиши ва тайинланиши учун, аввало, ўз партияси 
ичида етарли мавқега эга бўлиши керак. Лейбористлар партия-
сида бу қатъий қоида ҳисобланади. Консерваторлар партиясида 
эса ўзгача ўзига хослик мавжуд бўлиб, бу, айниқса, Бош Вазир ис-
теъфоси масаласида яққол намоён бўлади. 1955 йилги Парламент 
сайловларида ғолиб чиққан консерватор А. Эдем 1957 йил январ-
да истеъфо беришга мажбур бўлгач, партиянинг нуфузли таъси-
ри остида Х. Макмиллан Бош Вазир этиб эътироф этилган. 1990 
йил ноябрда ўз партияси томонидан биринчи босқичда қайта сай-
ланмагани боис М. Тетчэр хоним Бош Вазир вазифасидан озод 
этилган эди. Унинг ўрнини, партия Низоми қоидаларига кўра, 
Ж. Мейжор эгаллади. 1995 йил партия ичидаги низолар туфайли у 
истеъфо берди, қайтадан ўз номзодини илгари сурди ва яна партия 
лидери этиб сайланди. 1997 йил майдаги Парламент сайловлари-
да лейбористлар партияси ғалаба қозониши билан, унинг лидери 
Т. Блэр ҳукумат тепасига келди. 
Бош Вазир ўз Маҳкамаси – Кабинетни тузади. Кабинет бир 
неча юзлаб аъзоларни бирлаштирган кўп сонли ҳукумат команда-

---

51
си бағридаги жуда муҳим ва оз сонли тузилмадир. Унинг таркибига 
портфелсиз вазирлар, депортаментларга бириктирилган вазирлар, 
давлат котиблари, ёрдамчи давлат котиблари, Парламент котиблари 
ва кўпгина етакчи мухолифлар киради. Бош Вазир ҳукумат аъзола-
рини ўзи тайинлайди ва вазифаларидан озод этади. Жамоалар пала-
тасининг кўпгина аъзолари ҳам ҳукуматга кириши мумкин. Ҳукумат 
таркибида ҳатто лордлар ҳам учрайди. Парламент сайловларида бир 
неча партия иштирок этса-да, кескин рақобат, асосан, асосий икки 
партия орасида кечади.