Eng yangi davr davlati va huquqi. Fransiya

2. Senorlik monarxiyasi (IX-XIII asrlar)
Feodallarga qaram kishilar servlar va villanlarga bo`lingan.
Servlarning huquqiy holati aniq belgilab qo`yilmagandi. Ularni yer bilan birga va yersiz sotish mumkin edi. Ular biror narsalarini sotmoqchi bo`lsa, albatta buning uchun o`z xo`jayinlarining roziligini olishlari lozim edi. Servlar qullardan hamda majbur bo`lib serv holatiga tushgan ozod kishilardan kelib chiqqan qaram dehqonlar edi. Servga egalik yerga egalik bilan bir xilda ko`rilgan. Servlar jon sog`ligi - shevaj, har yillik obrok to`lash, barshchina ishlarini bajarish, ya`ni haftada uch kun ishlab berish majburiyatlariga ega edilar. Serv xo`jayinning roziligisiz turmush qurish, din xizmatiga o`tish, sudda guvohlikka o`tish yoki sud to`qnashuvlarida ishtirok etish huquqiga ega emasdi. Chunki uning hayoti xo`jayinga - senorga tegishli bo`lib, uni xavf-xatarga solishga yo`l qo`yilmasdi.
Biroq servning shaxsiy qaramligi uni krepostnoy kishilarga aylantir-magandi. Servlarning majburiyatlari, odatda, feodal huquqiy odatlar bilan tartibga solingan. Serv o`z yerini sotishi va senordan ketishi mumkin edi. Fransiyada qochoq dehqonlarni umumdavlat miqyosida qidirib topish va egasiga qaytarish mavjud emasdi.
Villanlar feodalga tegishli yerlarni erkin ushlab turuvchilar hisoblan-ganlar. Villanlar senorga obrok - tal to`laganlar. Bu ham odat huquqi bilan belgilanardi. Lekin bu servlarga qaraganda yengilroq edi. XII asrga qadar villanlar senorga hurmat tariqasida shevaj ham to`lab turishgan. Bu shaxsiy qaramlik sifatida emasdi. Villan ham barcha qishloq aholisi kabi senordan uylanish uchun ruxsat olishi lozim edi.
Villanlar pul bilan ijara haqiga o`xshash yer rentasi - chinsh hamda barcha hosildan bir qismini to`lab turganlar. "Servning majburiyati uning shaxsida, villanniki esa uning yerida yotadi" degan ibora mavjud edi.
Dehqonlar bajaradigan barcha majburiyatlariga yana senorning muhofazalangan huquqi yoki banalitetlar ham qo`shilgan. Bunga quyidagilarni ko`rsatish mumkin: dehqonlar faqat senorning pechkasida non yopishlari, tuzni faqat senordan sotib olishlari lozim edi va hokazo. Dehqonlar bulardan faqat ishlab chiqarilgan mahsulotlarning bir qismini berish bilan qutula olishgan. Yuqoridagilar bilan bir qatorda senor o`z ixtiyoridagi yangi turmush qurgan er-xotin dehqonlariga nisbatan "birinchi kecha huquqi"dan ham foydalangan.
XI-XII asrlarda shaharlar tez o`sib, shahar aholisi alohida huquqiy holatga ega bo`la bordi. XII asrdan shaharlarning alohida feodallardan mustaqilligi uchun, o`zini o`zi boshqarish huquqini qo`lga kiritish uchun kurashi boshlanib ketadi. Natijada qirollar ko`magida shaharlar maxsus erkinlik xartiyalarini qo`lga kiritadilar.
Shaharliklarning huquqiy holati universal sifatida maydonga chiq-may, balki muayyan shahar assotsiatsiyasi bilan bog`liq edi. Shu sababli dvoryanlar, ruhoniylar, servlar bunday huquqiy holatni amalda ololmasdi-lar. Biroq serv shaharda doimiy yashab qolish orqali shaxsiy erkinlik oladi. Agar, hatto, shahar bevosita qirolning yoki alohida feodalning yurisdiksi-yasi ostida qolsa ham shaharliklarning senorga nisbatan majburiyatlari cheklangan va qat`iy o`rnatib qo`yilgan edi. Majburiy ishlar va banalitetlar bekor qilinib, sud poshlinalari, jarimalari va boshqalarning aniq miqdorlari o`rnatiladi. Lekin shaharlar aholisi feodal tizim bilan bir butun holga kelti-rilgan edi. Shahar hayoti ancha barvaqt tabaqa-korporativ xarakter kasb etib, sexlar va gildiyalar tashkil etishga ko`maklasha boshlaydi.
I