Energiya transformatsiyalanishining molekulyar mexanizmlari. Biologik oksidlanish va atf reja

trigger sistema deb nomlanadi.
Trigger sistemalar kimyoviy reaktsiyalarda reagent kontsentratsiyasi oshirilganda sistemadagi trigger o’tish holatini kuch yoki maxsus o’tish usuli deb ataladi. Trigger o’tishlar sistemadagi barqaror statsionar holatlar va ular o’rtasidagi o’tishlar imkoni bo’lgan biologik jarayonlarning modellarini tuzishda qulaylik yaratadi.

vq d’/dtq k [A] ¹

vq d’/dtq k [A] ²

tqV0γ ^∆t/10
Biologik oksidlanish. Barcha tirik organizmlarning hayot kechirishi uchun zarur bo`lgan energiya ularning tanalarida murakkab birikmalar kimyoviy bog`larining uzilishi natijasida hosil bo`ladi. Energiya ajratish bilan boradigan bu reaktsiya biologik sistemalarning yuksak shakllarida, asosan to`qima va hujayralarda kechadigan oksidlanish hodisalaridan iborat. Murakkab birikmalarning organizmda kislorod biriktirib parchalanishi natijasida hosil bo`ladigan oxirgi mahsulotlar tashqi muhitda yonishi jarayonida hosil bo`ladigan CO2 va H2O ning o`zi ekanligi aniqlangan. Lavuazye davridan boshlab bu jarayon sekinlik bilan yonish deb tushuntirilgan.

Ko`pgina mikroorganizmlar energiyani molekulyar kislorod ishtirokisiz boradigan kimyoviy reaktsoyalar orqali olishi mumkin, hayvon organizmi hujayralari ham kislorod yetishmaganda murakkab birikmalarning anaerob parchalanishi jarayonidan energiya manbai sifatida foydalanadi. Lekin bir hujayrali aerob organizmlar va ko`p hujayrali turlarda kimyoviy energiyaning asosiy qismi oziq moddalarning molekulyar kislorod bilan oksidlanishi natijasida hosil bo`ladi. Bu jarayonlar to`qima va hujayralarda kechganidan organizmdagi biologik oksidlanish to`qimaning nafas olishi yoki hujayraning nafas olishi deb aytiladi.

Biologik oksidlanish reaktsiyalari fermentlar ishtirokida boradi. Oksidlanish jarayonlari quyidagilarga bog`liq bo`ladi: 1) oksidlanadigan substratdan vodorodning ajralib chiqishi – degidrirlanish; 2) elektron yo`qotish; 3) kislorod birikishi. 3 ta tur reaktsiya ham bir xil ahamiyatga va tirik hujayrada oz o`rniga ega deb hisoblanadi.

Oksidlanish jarayoni alohidalashgan holda bormasdan qaytarilish reaktsiyasi bilan tutashadi, ya’ni vodorodning yoki elektronning birikishi yuz beradi. Ikkala - oksidlanuvchi va qaytariluvchi moddalar oksidlanish-qaytarilish jufti yoki redoks-juftni hosil qiladi.

Turli xil moddalarning oksidlanish va qaytarilish xossalari ularning elektronga moyilligiga bog`liq. Substrat o`zining elektronini qancha osonlik bilan bersa, uning qaytarilish xossasi shunchalik kuchli bo`ladi. Aksincha elektronga juda moyillik uning oksidlanish xossasini yuqori ekanligini namoyon qiladi. Istalgan oksidlanish-qaytarilish juftining qaytarilish reaktsiyasiga qobiliyati standart oksidlanish-qaytarilish potentsiali yoki redoks potentsial bilan belgilanadi.