Energetika va Transport tizimlari’’ fakulteti

Islom Karimov nomidagi Toshkent

Davlat Texnika Universiteti Termiz

filiali “Energetika va Transport

tizimlari’’ fakulteti “Avtomobil

yo`llari va aerodromlar’’ yo`nalishi

2-bosqich 9-19 guruh talabasi

Murtazoyev Islomning “ko`priklar

tonnellar va yo`l o`tkazgichlarni

loyihalash qurish va ekspluatatsiya

qilish fanidan mustaqil ishi

Mustaqil ish

Mavzu : Dovon va tog` yetaklarida quriladigan ko`priklar

Reja

1 . Dovonlar haqida qisqacha ma`lumot

2 . Tog` yetaklaridagi tonnellar haqida qisqacha ma`lumot

Dovonlar haqida ma`lumot beradigan bo`lsak o`z hududimizda yani O`zbekiston Respublikasidan misol qilib Qamchiq dovonini olishimiz mumkin .

Qamchiq dovoni Qurama tizma tog`larida Toshkent va Namangan viloyatlari chegarasida joylashgan .

Balandligi 2269 metr , shimoli-g`arbda Kuyindi tizmasi balandligi 1874 metr va janubi-sharqda Sulukota tizmasi balandligi 2334 metr tog`larining tutashgan joyida . Dovon trias davrining konglomerat , qumtosh , alevrolit qatlamlari ustida yotuvchi kvarsli porfir , tuf , lavali jinslardan tashkil topgan . Relyefi kuchli parchalangan yon bag`irlari tik . Tub jinslar yalang`och . Dovondan Toshkent – O`sh avyomobil yo`li o`tgan . Qamchiq dovonini tarixiga boqsak agar qadimda Buyuk ipak yo`lining shimoliy tarmoqlaridan biri o`tgan . Keyingi asrlarda ham savdo karvonlarining qatnovi to`xtamagan .

1990-yillar oxirida Respublikada avtomobil transportining rivojlanishi munosabati bilan dovondan o`tuvchi yo`l jahon andozalariga moslab ta`mirlandi . Jami 2.5 km bo`lgan Rezak va Qamchiqda zamonaviy tonnel inshootlari ishga tushirildi . Endilikda dovonda transport harakati yil davomida xavfsiz bo`lishi uchun barcha imkoniyatlar yaratilgan .

Qamchiq dovoni bu O`zbekistonning eng muhim transport linyalaridan biri hisoblanadi . Bu dovon O`zbekistonning Farg`ona vodiysini boshqa viloyatlar bilan bog`laydi va u savdo jihatidan juda katta ahamiyatga ega . Farg`ona vodiysini 3 viloyatini yani Farg`ona , Andijon va Namangan bog`lovchi yagona yo`l hisoblanadi . Dovonni asosiy qismi Qurama tog` tizmasidan o`tadi va u dengiz sathidan 3-4 ming metr maksimum balandlikka ega . Asosan mashinalar va og`ir yuk mashinalari harakatlanishi uchun moslashgan va mashinalar qatnovi kuniga 2-5 ming atrofida mashinalar harakatlanadi .

1957-yil Toshkent –Qo`qon Qamchiq dovoni orqali avtomobil yo`li uzunligi 240 km foydalanishga topshirildi . SHu yili Respublika avtomobil yo`llari tarmoqlari ro`yxati o`tkazildi va unda shu choqqacha ko`plab marotaba rekanstruksiya ishlari olib borilgan va zamonaviy va tekis asfalt o`tkazilgan va 2013-yili Ispaniyalik mutahasislar bilan hamkorlikda butun yo`l bo`ylab to`liq ta`mirlash ishlari olib borilyapti . Shu jumladan yo`lni eniga kengaytirish va asfalt o`rniga chidamli beton m ahsulotlari o`tkazilyapti .

2013-yilning yozida qurilishi boshlagan uzunligi 123 kilometrlik Angren-Pop temir yo`lining 19 kilometri “Qamchiq’’ tuneli ichidan o`tadi . Dengiz sathidan 2 ming 200 metr balandlikda bo`lgan “Qamchiq’’ dovonidan o`tuvchi yer osti temir yo`lining nafaqat O`zbekiston , balki MDH mamlakatlarida yagona bo`lishi aytilmoqda . Tunel qurilish konstruksiyasi murakkabligi bo`yicha dunyoda 8-o`rin , uzunligi bo`yicha 13-o`ringa qo`yilgan . Uning qurilishiga jami 455 million AQSH dollar ajratilgan . Buning 355 millionini Xitoyning “Eksimbank’’i qarzga berdi . Bu boradagi kelishuv 2013-yilning 29-noyabrida Toshkentda Bosh vazir SHavkat Mirziyoev va Xitoy Bosh vaziri Li Ketsyan o`rtasida imzolangan .

Angren-Pop temir yo`li qurilishining o`zi esa 1.6 milliard dollarlik loyiha bo`ldi va bu summaning 1 milliarddan sal oshig`i “O`zbekiston temir yo`llari’’ shirkati , O`zbekiston Tiklanish va taraqqiyot fondi hamda davlat byudjetidan ajratildi . 195 million dollarini esa Jahon banki berdi .

Ishga tushgach bu tunneldan ilk yilda 600 mingga yaqin yo`lovchi va 4 million 600 ming tonna yuk tashilishi rejalashtirilgan . SHuningdek temir yo`l qatnovi avtomobil qatnovini qisqartirishi evaziga havoga chiqariladigan zararli gaz miqdori 200 ming tonnagacha qisqarishi aytilgan .

Tunnel inglizcha so`z bo`lib o`zbek tilida quvur deb tarjima qilinadi . Tunnellar transport yurishi suv o`tishi kommunikatsiyalar joshlashishi va boshqa maqsadlarga mo`ljallangan , yotiq yoki qiya joylashgan yer osti suv osti sun`iy inshooti . Uzunligi ko`ndalang o`lchovlaridan birmuncha katta bo`ladi . Vazifasi yer yuzasiga nisbatan joylashishi , chuqurligi va qurish usullari bo`yicha turlarga bo`linadi . Vazifasi bo`yicha – aloqa yo`llaridagi (metropolitan , temir yo`l , avtoyo`l , piyodalar o`tish joylari va boshqalar) , gidrotexnik , kommunal , konchilik sanoati , maxsus maqsadlarda qurilgan (mudofaa inshootlari , yer osti elektr stansiyalari va boshqalar); yer yuzasiga nisbatan joylashishi – tog` osti , suv osti va tekisliklarda bo`ladi; chuqurligi bo`yicha – sayoz va chuqur joylashgan; qurish usullari bo`yicha – ochiq , yopiq va maxsus usullarda qurilasigan tunnellar mavjud . Tunnellarning ko`ndalang kesimi doira , tuxumsimon va to`g`ri to`rtburchak shaklda bo`lishi mumkin . Tunnel qazish ishlari yer yoki tog` qatlamining gidrogeologik sharoitiga qarab turlicha usulda amalga oshiriladi .

Dunyodagi eng chuqur va uzun tunnellar

2016-yil 1-iyunda SHveytsariya Gotard temir yo`l tunneli ochildi . Tunnel SHveytsariya Alplaridagi Sen-Gotard tog` massivi ostidan ochilgan . Tog balandligi 2.1 km . Bu tunnelni qurish g`oyasi 1947-yildayoq paydo bo`lgan , loyihaning birinchi variant esa 1962-yilda yaratilgan . Dastlab tunnelning uzunligi 45 km ni tashkil qilishi kerak edi . Tunnelni qurish uchun 20 yil ketdi . Birinchi skvajinalarni burg`ilash 1993-yilda , tayyorgarchilik ishlari 1996-yilda , asosiy ishlari 2001-yilda , tuproqning olinishi 2003-yilda boshlangan . Tunnelni qurish uchun 12 mlrd dollar sarflandi . Gotard tunneli dunyodagi eng uzun tunnel bo`ladi , uning uzunligi 54 km ni tashkil qiladi . Hozirgacha eng uzun tunnel Yaponiyadagi Seykan tunneli 53.85 km hisoblanadi .

2-o`rinda Buyuk Britaniya va Fransiyani bog`lovchi Yevrotonnel uzunligi 51 km tashkil etadi . Eng chuqur tunnel Norvegiyada Eyksunn tunneli chuqurligi 287 metr hisoblanadi .

Xulosa

Dovonlar va tog`li hududlardagi tunnellar haqida qisqacha ma`lumotga ega bo`ldim ya`ni dovonlar va tunnellar yo`llarni qisqartirishga , atrof muhitga chiqadigan zararli gazlarning kamayishiga , aholini uzog`ini yaqin qilishga xizmat ko`rsatadi . Tunnellardan misol qilib Qamchiq tunnelini olsak u murakkabligi bo`yicha dunyoda 8-o`rinda , uzunligi bo`yicha esa 13-o`rinda turadi . Dunyodagi eng uzun va chuqur tunnaellar haqida ham oz bo`lsa ham ma`lumotga ega bo`ldim . Eng uzun tunnel SHveytsariyadagi Gotard tunneli hisoblanadi . Uning uzunligi 57 km ni tashkil qiladi . Ikkinchi o`rinda esa Buyuk Britaniya va Fransiyani bo`glab turuvchi Yevrotonneli hisoblanadi uzunligi 51 km ni tashkil etadi . Eng chuqur tunnael esa Norvegiyadagi Eyksunn tunneli chuqurligi 287 metrni tashkil etadi .

Foydalanilgan adabiyotlar

Internet sahifalaridan foydalandim

www.google.com

www.yandex.ru