«energetika» kafedrasi «kichik gidroelektr stansiyalar» fanidan ma’ruzalar kursi namangan-2020

3.1. – rasm. To’g’onda napor hosil qilish sxemasi
To’g’onli sxemada asosiy inshootlar to’g’onning o’zi va KGES binosi hisoblanadi. KGES binosi napor qiymatlariga bog’liq ravishda bevosita suv yo’lida uzanda joylashgan bo’lishi yoki to’g’on orti yoki yonida joylashgan bo’lishi mumkin.
Uzanda joylashgan KGESlarning napori kichik qiymatlarda (15 metrgacha) bo’ladi va KGES binosi yuqori bg’efdagi suv bosimini o’ziga qabul qiladi, ya’ni bino to’g’on vazifasini ham o’taydi. KGESlar uzanda joylashganda daryo uzani tor va chuqur bo’lsa, gidroinshootlar GES binosi va suv tushar to’g’ondan iborat bo’ladi (3.2 – rasm). Bunday KGESlarning napori 1,5 metrdan 10 metrgacha bo’lishi
mumkin.


3.2 – rasm. Tor va chuqur bo’lgan daryo uzanida joylashgan KGES sxemasi
1 – KGES binosi; 2 – suv tushar to’g’on; 3 – yuqori bg’ef; 4 – quyi bg’ef; 5 – avtoyo’l.

Agar daryo uzani keng bo’lsa inshootlar tarkibida suv tushmaydigan yopiq to’g’on ham bo’ladi, kema qatnovi bo’lishi mumkin bo’lgan daryolarda shlyuzlar ham quyiladi (3.3 – rasm). Bunday KGESlarning yuqori bg’efida kichik suv ombori ham yuzaga keladi. Uzanda joylashgan KGESlarning napori kichik bo’lganligi uchun ularni daryo bo’ylab ko’plab o’rnatish mumkin. Misol qilib CHirchiq – Bo’zsuv

GESlar kaskadini keltirish mumkin. Ushbu kaskadning Bo’zsuv daryosi qismida 16 ta GES joylashgan.


3.3 – rasm. Keng daryo uzanida joylashgan KGES sxemasi
1 – KGES binosi; 2 – suv tushar to’g’on; 3 – yuqori bg’ef; 4 – suv tushmaydigan to’g’on;
5 – quyi bg’ef; : – avtoyo’l; 7 - shlyuz.

Kichik bo’lsa ham suv ombori bilan quriladigan KGESlarda manbadagi suv resurslaridan kengroq foydalanish imkoni bo’ladi, lekin bunda qurilish xarajatlari anchagina oshadi, suv omboriga oid salbiy oqibatlar yuzaga keladi.

Suv yo’li suv tushmaydigan to’g’on bilan to’silganda KGES binosini uzanning o’rtasiga o’rnatish suv sathlari o’zgarishi katta bo’lgan hollarda maqsadga muvofiq bo’ladi (3.4, a – rasm). Ba’zi hollarda daryo uzanining geologik va relg’ef sharoitlari KGES binosini uzan bo’yicha o’rnatish imkonini bermaydi. Bunday sharoitlarda KGES binosi daryo qirg’og’idagi alohida joyga quriladi va unga suv yuqori bg’efdan aylanma kanal orqali beriladi (3.4, b – rasm). Uzanda joylashgan GES binosida suv oqimining suv omboridan turbina orqali quyi bg’efga o’tishining ko’rinishi va jihozlarning joylashishi 3.5 – rasmda o’rsatilgan. To’g’on orti yoki yonida joylashgan KGESlarda bino to’g’onga nisbatan
alohida joylashadi va unga suv to’g’on tanasi orqali yoki uni aylanib o’tadigan suv berish inshootlari orqali yetkazib beriladi. Bu turdagi KGESlarning napori 15...20 metrdan oshiq bo’ladi.