«energetika» fakulteti «elektr texnikasi, elektr mexanikasi va elektr texnologiyasi» kafedrasi

Quyosh kollektorini xisoblash

AQSH dagi xalqaro byuro standarti quyosh kollektorini sinash metodikasidan foydalaniladi. Foydali energiya kollektordan olinayotgan Vt aniqlanadi

Q_i= F_RA

Bu erda: F_R – kollektordagi issiqlik miqdori kamayishi koeffitsienti

– quyosh radiatsiyasini to‘lqin zichligidagi kollektor tekisligi Vt/m²;


Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Xoshimov O.O.Imomnazarov A.T. “Elektromexanik tizimlarda energiya tejamkorlik“ Toshkent 2005

2. Xoshimov. F.A., Taslimov A.D. “Energiya tejamkorligi asoslari” Toshkent. 2014 y
3. YUnusov T.YU. “Energiya ishlab chiqarishning bugungi kuni va kelajagi”. Toshkent “Fan va texnologiya”,2012 y.
4. Aripov N.M. Usmonov SH.YU. “Voprosы energosberejeniya” Farg‘ona “Texnika ” 2005 y.
5. Claude Mandil Saving electricity in a hurry. France/Paris OEED/IEA.2005
6. Yeen Chan Study energy efficiyency and energy saving potential in industry and on possible polisy mechanisms.London/2015.


3 - LABORATORIYA ISHI


SHAMOL ENERGIYASINI XOSIL QILISH JARAYONINI O’RGANISH
Ishni davomiyligi – (2 soat).
Mashg‘ulot maqsadi: Ikkilamchi energetika resurslar xisoblash usulini o‘rganish.
SHamol er sirtiga nisbatan xavoning xarakati shamol tezligi va yo‘qolishi bilan xarakterlanadi.
SHamol energiyasi – to‘kka bosim o‘tkazib ish bajara olish qobiliyati. SHamol rejimi – aniq bir maxalliy xududdagi shamol shartlari, taqsimlash turi va shamol tezligi va yo‘nalishining o‘zgarishi, ularning yillik va kunlik esishi.
Ish bajarish uchun shamolning tezlik oralig‘i 2-3 m/s shamol g‘ildiragini aylantiruvchi boshlang‘ich tezlik 18-20 m/s – maksimal ishlovchi tezlik 24-28-bu bo‘ron. Bo‘ron shamolxori odatda qisqa vaqtli va EE ishlab chiqarishda katta xissa qo‘shmaydi, lekik, ular orqali IES da mavjud inshoatlarni mustaxkamligi aniqlanadi.
SHamol kuch qurilmasining quvvati shamol uyumining kuchlanishi bilan aniqlanadi. Aylanaytgan shamol parraklarining xar xil shakllari yoki propellerlari. (keyingi shamol parraklari)
SHamol uyumining quvvati uning zichligiga shamol dvigatelidan o‘tayotgan shamolni ko‘ndalang kesim yuzasiga va tezligiga bog‘liq. shamol parraklari uchun ushbu aktiv ko‘ndalang kesim yuzasi F=π(D²-d²)/4
Bu erda: D – shamol parraklarining tashqi diametri
d – shamol parraklarining ichki diametri
SHamol parraklarining tashqi diametrlarining katta o‘lchamlarida dastlabki xisob kitoblarda quyidagi soddalashtirilgan formuladan foydalanish mumkin:
F=πD²)/4
v tezlik bilan xarakatlangan shamol tezligining quvvatini m massali jismni kinetik energiyasini xisoblash formulasidan foydalanib xisoblash mumkin.
F=mv²/2
Agar 7.3. tenglamadan m massani o‘rniga 1 sekund davomida ko‘ndalang kesim yuzasidan o‘tayotgan shamol oqimi massasini qo‘ysak, shamol oqimi quvvatini ifodalovchi ifodani olamiz:
N=m₀v²/2
Birlik massa oqim zichligi va sarf orqali ifodalanishi mumkin.
m₀=ρQ=ρFv
Bu erda: ρ – shamol oqimining zichligi
v – shamol oqimining tezligi
7.4. tenglamani 7.5 tenglamaga qo‘yib N=ρFv³/2 ni olamiz.


Masala.

SHamol tezligini aniqlash.

1. 
   Berilgan ma’lumotlar – 3.1. rasm.
   

2. 3.1. rasmdan bo‘laklangan chiziqli approksimotsni usuli yordamida 3 ta bo‘lagidan shamolni tezligini o‘zgarishini aniqlaymiz va to‘g‘ri tenglama yordamida shamolning xar bir qismidagi o‘rtacha qiymatlarini topamiz:
V_min, v_o‘r, v_mak va 5.1. jadvalga kiritamiz.

3.1. rasm. SHamolning balandlik bo‘yicha tezligining o‘zgarishi

Misol uchun:
V_min=a+bH_min,
Bu erda, V_min – shamolning minimal qiymati;
H_min – shamolning minimal tezligidagi balandligi;
Xuddi shunday shamolning o‘rtacha va maksimal tezlikdagi o‘lchamlari topiladi.
Joylardagi shamolning o‘rtacha tezligi
3.1. jadval.

Rasm nomeri V=f(H)

SHamolning joylardagi tezligi m/s

1-joy

2-joy

3-joy

a1

b1

Hmin

vmin

a2

b2

Ho‘r

vo‘r

a3

b3

Hmax

vmax

2. 
   5.1. jadvaldagi yanvar oyidagi (tongi paytda) shamolning o‘rtacha tezlik qiymatini 100 % deb qabul qilamiz va 5.2. jadvalning (3-ustun 3 qator) katagiga kiritamiz
   
3. 
   SHamolning oylar va sutkalar davomidagi oraliqlarni va oylar bo‘yicha o‘rtacha (tarqalish) tezligini taqsimoti
   

2. 
   

Oy	Qator raqami	SHamol tezligi, %				Kunlik o‘rtacha
		6-9 s	10-17 s	18-22 s	23-5 s
1-chi	1-chi
2-chi	2-chi
3-chi	3-chi
4-chi	4-chi
5-chi	5-chi
6-chi	6-chi
7-chi	7-chi
8-chi	8-chi
9-chi	9-chi
10-chi	10-chi
11-chi	11-chi
12-chi	12-chi
O‘rtacha oylik	13-chi

2. 
   Sutka va oylar davomida berilgan shamol tezligi taqsimotini yil davomidagi oylar bo‘yicha shamol tezligi xisobini aniqlab, 5.3. jadvalga kiritamiz
   
3. 
   

Oy	Qator raqami	SHamol tezligi, %				Kunlik o‘rtacha
		6-9 s	10-17 s	18-22 s	23-5 s
1-chi	1-chi
2-chi	2-chi
3-chi	3-chi
4-chi	4-chi
5-chi	5-chi
6-chi	6-chi
7-chi	7-chi
8-chi	8-chi

5. Xar oyning bir kunida ishlab chiqarishni foizli xarakatlovchi vaqtdan foydalanib elektr energiyani sutkalik miqdorini aniqlash.

6. ishlab chiqariluvchi shamol energiyasini o‘rtacha minimal va maksimal shamol tezligi va shamol g‘ildiraklarini turli diametrlari uchun xar oy va yil miqdorida aniqlash.
7. Tanlangan quvvat natijasini jadval bilan solishtirish.
8. 20 va 30 m diametrli g‘ildiraklar uchun xisobni qayta qilish
Mavzuni o‘rganish uchun materiallar
[1, 2,3, 4, 5, 30, 31, 36]

Asosiy adabiyotlar

1. 
   Xoshimov F.A., Taslimov A.D. Energiya tejamkorligi asoslari. O’quv qo’llanma. – T.: “Voris”, 2014 – 192 bet.
   
2. 
   Yunusov T.Yu. “Energiya ishlab chiqarishning bugungi kuni va kelajagi”. Toshkent “Fan va texnologiya”,2012 y.
   
3. 
   Allaev K.R., Xoshimov F.A. Energosberejenie v promыshlennыx predpriyatiyax, Monografiya. – T.: Fan. 2012
   
4. 
   Blinov YU.I., Vasilev A.S., Nikanorov A.N. i dr. Sovremennыe energosberegayuщie elektrotexnologii. Uchebnoe posobie – SPbGETU. Izdatelstvo «LETI», 2001. – 564 s.
   
5. 
   Aripov N.M. Usmonov Sh.Yu. “Voprosы energosberejeniya” Farg’ona “Texnika ” 2005 y.
   
6. 
   Usmonov Sh.Yu., Kuchkarova D.T, “Elektr ta’minoti tizimida energiya tejamkorligi” O’quv qo’llanma. Farg’ona 2019 y.
   

Qo’shimcha adabiyotlar

1. 
   Mirziyoev SH.M. “Iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy soxaning energiya samaradorligini oshirish, energiya tejovchi texnologiyalarni joriy etish va qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirishni tezkor chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ 4722 qarori. 22.08.2019 y
   
2. 
   Mirziyoev SH.M. “O’zbekiston Respublikasida elektr energetika tarmog’ini yanada rivojlantirish va islox qilish strategiyasi to’g’risida”gi PQ 4249 qarori. 27.03.2019 y
   
3. 
   Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. - T.: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b.
   
4. 
   O’zbekiston Respublkasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida. - T.:2017 yil 7 fevral, PF-4947-sonliFarmoni.
   
5. 
   O’zbekiston Respublikasining “Energiyadan ratsional foydalanish to’g’risida”gi Qonuni. 25-aprel 1997-yil.
   
6. 
   O’zbekiston Respublikasining “Elektr energetika to’g’risida”gi Qonuni. 30-sentyabr 2009-yil.
   
7. 
   «Uzbekiston Respublikasining 2015-yilgacha energiya va resurs tejamkorligi» milliy dasturi.
   
8. 
   B.N.Kojevnikov. “Ekonomika i upravleniya v energetike” M.Energiya 2005 y
   
9. 
   N.I.Danilov, YA.M.Щelokov. Osnovы energosberejeniya. Ekaterinburg 2006.
   
10. 
    V.M.Fokin. Osnovы energosberejeniya i energoaudita. Moskva, izdatelstvo-mashinostroeniya-1, 2006.
    
11. 
    V.M.Belyaev, V.O.Ivashin. Osnovы energosberejeniya. Uchebno metodicheskiy kompleks. Minsk. Izdatelstvo MIU 2004.
    
12. 
    I.YA.Braslavskiy “Energosberegabshiy asinxronnыy elektroprivod”, M. Akademiya 2004