ЭНЕРГЕТИКА ФАКУЛТЕТИ “ЭЛЕКТР МЕХАНИКАСИ ВА ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ” КАФЕДРАСИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ БУХОРО МУҲАНДИСЛИК-ТЕХНОЛОГИЯ ИНСТИТУТИ Mavzu
TESKARI ALOQA TURLARI VA ULARGA MOS STATIK VA DINAMIK TAVSIFLARNING SHAKLLANISHI. 1 2 YOPIQ TIZIM ORQALI TESKARI ALOQANING IMKONIYATLARI YOPIQ SXEMA ORQALI YURITMANING BOSHQARISHNING AFZALLIKLARI.
Reja: 3 АVTОMАTIKА ELЕMЕNTLАRI. “O‘zgartkich – motor” tizimini ochiq sxema bo‘yicha boshqarganimizda o‘zgartkichning ichki qarshiligi hisobiga tavsiflarining bikrlik darajasi past bo‘ladi. Bu tizim tavsiflarining bikrlik darajasini oshirish uchun boshqarishning yopiq sxemasini qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bundan tashqari ochiq sxema bo‘yicha boshqariladigan bu tizimlarda tok va momentlarni rostlash aniqligi ham past bo‘ladi.
O‘zgarmas tokli elektr yuritmalar yopiq sxema bo‘yicha tezligi, toki, momenti va holati kabi ko‘rsatkichlari boshqarilganida turli teskari bog‘lanishlar qo‘llaniladi. Elektr yuritmalarning yopiq tizimlari asosan umumiy kuchaytirgichli va koordinatalari bo‘ysundirilgan rostlash guruhlariga bo‘lish mumkin.
Umumiy kuchaytirgichli o‘zgarmas tok elektr yuritma tizimining funksional sxemasi.
Sxemada elektr motor ikki qismdan iborat deb qaralgan:Motorning Elektr Qismi (MEQ) va Mexanika Qismi (MMQ).
Bu elektr yuritma tizimini BQ – boshqaruv qurilmasi, O‘ – o‘zgartkich, EM – elektr motor, MO‘ – mexanik o‘zgartkich, Kt va Kω - tok va tezlik o‘lchov o‘zgartkichlari tashkil etadi.
Bu sxemada tok bilan tezlik bo‘yicha teskari bog‘lanish signallari UT1 va UTω tezlik bo‘yicha vazi-falovchi signal UB.Tez bilan birga boshqaruv quril-masi BQ ga uzatiladi va bu signallarning algebraik yig‘indisi asosida hosil bo‘lgan boshqaruv signali natijasida o‘zgartkich O‘ da kuchlanish U rostlanadi.
Bu sxemaning ishlashi o‘zining soddaligi bilan ajralib tursa ham rostlanuvchi koordinatalarini bir – biriga bog‘liq bo‘lmagan holda rostlash amal-larini bajarib bo‘lmaydi.
Koordinatalari bo‘ysundirilib rostlanadigan o‘zgarmas tok elektr yuritma tizimining funksional sxemasi.
Bu sxemada har bir rostlanuvchi koordinata o‘zining rostlagichi orqali rostlanadi. Tok rostlagichi RT va tezlik rostlagichi RTez lar o‘zlarining mos teskari bog‘lanish zanjirlari bilan yopiq konturlarni tashkil etadi. RT uchun tok bo‘yicha vazifalovchi signal UV.Tez, bu tok konturi uchun tashqi konturining chiqish signalidir. Shunday qilib, ichki tok konturi asosiy kontur – tezlik konturiga bo‘ysundirilgan bo‘ladi.
Bu sxemaning asosiy afzalligi rostlanuvchi koordinatalarni optimal sozlash imkoniyati borligidadir. Hozirgi paytda o‘zgarmas tok elektr yuritmalarini boshqarishda asosan bo‘ysundirilgan boshqarish keng qo‘llaniladi.
Yuqorida ko‘rib chiqilgan elektr yuritmalarni boshqarish sxemalari alohida olingan ishchi mashina va mexanizmlarning elektr yuritma tizimlarini aks ettiradi. Ko‘pgina real texnologik jarayonlarda ishchi mashina va mexanizmlarni bir majmuaga biriktirish talab etiladi. Bunday texnologik majmualarning samaradorligi ularning avtomat-lashtirilganlik darajasiga to‘g‘ridan – to‘g‘ri bog‘liq bo‘lib, bu esa ularning elektr yuritmalari asosida amalga oshiriladi. Ishchi mashina va mexanizmlarning elektr yuritmalarini mos ravishda boshqarish texnologik operatsiyalarning ketma – ketligiga bo‘lgan talablar asosida bajarilib, sanoat jihozlari hamda elektr yuritmaning optimal ish rejimida ishlashini ta’minlaydi.
Hozirda texnologik majmualarni boshqarishda EHM lar keng qo‘llanilmoqda. EHMlarning qo‘llanilishi texnologik jarayon vaqtidagi katta hajmdagi axborotlarni tez qayta ishlash va ular asosida ishchi mashina va mexanizmlarning elektr yuritmalarini optimal boshqaruv signallarini hosil qilish imkoniyatlarini yuzaga keltiradi. Ayniqsa mikroprotsessor texnikasidan elektr yuritmaning boshqarish tizimlarida foydalanish, murakkab texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishda hamda bir qator alohida ishlab chiqarish operatsiyalari va sikllarni boshqarishda ham keng imkoniyatlarni ochib beradi.
Robototexnik qurilma ijrochi organining holatini rostlashning mikroprotsessorli boshqarish sxemasi tasvirlangan bo‘lib, uning vazifasi robot ishchi organining harakatlanishini aniqlik darajasi yuqori bo‘lgan ko‘rsatkichlarda amalga oshirishdir.
Elektr yuritmaning funksional sxemasi quyidagi asosiy tashkil etuvchi qismlardan iborat:
RTez, RT – tezlik va tok rostlagichlari;
TO‘ – tiristorli o‘zgartkich;
IFBT – impuls – faza boshqaruv tizimi;
Tr – kuch transformatori; M – motor; TG – taxogenerator;
DT – tok datchigi; HD – holat datchigi;
MPT – mikroprotsessor tizimi;
RAO‘ – raqamli – analog o‘zgartkichi;
T – terminal; UQ1 – UQ3 – tashqi zanjirlarga ulash qurilmalari;
BSh, ASh, BerSh – boshqarish, adreslar, berilgan qiymatlarning shinalari;
MP – mikroprotsessor; OEQ – operativ eslab qolish qurilmasi;
DEQ – doimiy eslab qolish qurilmasi.
Еlementlar o’zlarining bajaradigan vazifalariga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’linadi:
sezgir elementlar, kuchaytiruvchi elementlar va ijrochi elementlar.
Sezgir elementlar turkumiga datchiklar kiradi. Datchiklar topshiriq beruvchi elementlar sifatida ham qo’llanilishi mumkin. Taqsimlovchi elementlar sifatida turli o’lchash sxemalari asosida еgilgan qurilmalar ishlatiladi. Taqsimlovchi elementdan uzatilayotgan signal ko’pincha kam quvvatga ega bo’lib, u ob’ektga rostlovchi ta’sir o’tkaza olmaydi. Shuning uchun bu signallar kuchaytiruvchi elementlar yordamida kuchaytiriladi. Ijrochi elementlar boshqarish ob’ektiga bevosita ta’sir o’tkazish uchun xizmat qiladi. Ijrochi elementlar sifatida elektromagnitlar va elektrodevigitillar ayniqsa keng tarqalgan. Avtomatik elementlari turli fizik tabiatga ega bo’lishi mumkin. Еlektrik, mexanik, pnegmativ, gidravlik va h.k. amalda avtomatik boshqarish qurilmalarida turli elektrik elementlardan keng foydalaniladi. Bunday holatlarni sabablari elektrik kattaliklarni masofalarga uzatish, saqlash, qayta ishlab berish va ularni boshqa turdagi signallarga aylantirishning qulayligidir.
Avtomatik elementlarning kirish kattaliklari - kirish signallari deb ataladi va x harfi bilan belgilanadi. Еlementlarning chiqish kattaliklari - chiqish signallari deb ataladi va y xarfi bilan belgilanadi.
