Energetik texnologiyalar E

1.7.2. Ko’ndalang kompensasiya

Ketma-ket kondensatorlar boshqa vazifani bajaradi. Ulardan uzunroq liniyalar induktivligini kompensasiya qilish, shu tarzda, uzatish liniyasida kuchlanishi pasayishini kamaytirish uchun foydalaniladi. Biroq uzatishda yuzaga keladigan yo’qotishlar ushbu turdagi kompensasiya yordamida kamaytirilishi mumkin emas.
Ushbu qoidani ifodalash uchun liniyani uning ishchi sig’imisiz qaytadan o’rganish yetarli bo’ladi:

1.19-rasm: Ketma-ket kondensator va tegishli vektor diagrammasidan foydalanilgan holda reaktiv quvvatni kompensasiya qilish.
Liniya boshida U₁ va liniya oxirida U₂ o’rtasida ΔU kuchlanish pasayishini, 1.20-rasmda ko’rsatilganidek, ∆U₁ to’g’ri o’q tarkibiga va ∆U_q kvadratura tarkibiga ajratish mumkin; kvadratura tarkibi har doim kvadratura tarkibiy qismidan ancha kichikroq bo’ladi:

1.20-rasm: Liniyada kuchlanish pasayishini bo’ylama o’q va kvadratura o’qi tarkibiy qismlariga ajratish.
Kompensasiyadan maqsad bo’ylama o’qda kuchlanishning imkon darajada kamroq pasayishiga erishishdan iborat. Agar ΔU_q e’tiborga olinmasa va ΔU₁ = 0 sharoitida, ketma-ket kondensator sig’imi uchun quyidagi formula qo’llaniladi:

Ketma-ket kondensatorlarning ta’siri yuklama darajasiga bog’liq emas, biroq uning cos φ2 miqdoriga bog’liqdir. Chunki, bir xil turdagi iste’molchilar holatida bu kuchli o’zgarmaydi, ketma-ket kondensator parallel kondensatordan farqli ravishda boshqaruvni talab qilmaydi.
Kondensator ortiqcha kuchlanishlardan himoyalangan bo’lishi kerak, ushbu ortiqcha kuchlanishlar liniya oxirida qisqa tutashuv tufayli yuzaga kelgan qisqa tutashuvning yuqori toki natijasida paydo bo’lishi mumkin. Buning uchun puxta o’ylangan choralar talab qilinadi, masalan, ketma-ket himoya oralig’i ko’pincha ketma-ket kondensatorlardan foydalanishni tejamsiz qiladi.

1.7.3. Boshqa turdagi kompensasiyalar

Uchinchi turdagi kompensasiya – yuklamasiz uzun liniyalar va kichik yuklama bilan ishlaydigan liniyalar ishchi sig’imining ta’sirini shuntlovchi reaktorlarni parallel ulash orqali kamaytirish imkoniyati hisoblanadi, shunday qilib, Ferranti ta’siriga kuchlanishning xavfli oshishi bartaraf qilinadi.
Xulosada qayd etamizki, bo’sh liniyalarda uzatish yo’qotilishiga ijobiy ta’sir va kuchlanish o’sishining pasayishiga faqatgina kondensatorlar va reaktorlar (statik kompensasiyalar) sababchi bo’lmaydi. Buning uchun sinxron mashinalar ham juda yaxshi mos keladi, ular tarmoqda yuklamasiz ishlaydi va o’zining qo’zg’atuvchi holati tufayli faqat induktiv yoki sig’imli reaktiv quvvatni ishlab chiqaradi. Bunday holatda tarmoqning faza burchagiga ta’sir etish mumkinligi tufayli sinxron mashinalar (odatda, nasos elektr stansiyalarining generatorlari) ushbu ish rejimida aylanuvchi faza aylantirgichlar sifatida tavsiflanadi.
Ushbu kitobda taqdim qilingan quyidagi tajriba sxemalarida biz parallel va ketma-ket kompensasiya misollari bilan cheklandik.