Energetik audit

Mavzu. Energetik tekshiruvning huquqiy va me’yoriy asoslar

Yenergetik tadqiqotlar kontseptsiyasi normativ va metodologik darajada 1997 yildan beri energiyadan oqilona foydalanish to’g’risidagi qonunlar tomonidan joriy qilingan.
Ushbu qonun milliy energiya resurslarini tejashni, energiya va ishlab chiqarish potentsialidan samarali foydalanishni ta’minlaydigan umumiy huquqiy asosni shakllantirishdan iborat. Ushbu qonunning amal qilish sohasi - yuridik va jismoniy shaxslarning yoqilg’i, issiqlik va elektr energiyasini (bundan buyon matnda energiya) qazib olish, ishlab chiqarish, qayta ishlash, saqlash, tashish, tarqatish va iste’mol qilish (bundan buyon matnda - energiya) bilan bog’liq faoliyati.
energiyadan oqilona foydalanish sohasidagi huquqiy tartibga solish uni ishlab chiqarish va iste’mol qilishda energiyadan samarali va ekologik xavfsiz foydalanishni ta’minlashga, tabiiy zaxiralarni qazib olishda energiya tejaydigan texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy qilishni rag’batlantirishga, o’lchovlarning aniqligi, ishonchliligi, bir xilligini va energiya ishlab chiqarish va iste’mol qilish hajmini hisobga olishni ta’minlashga qaratilgan. energiya ishlab chiqarish va iste’mol qilish hamda uning sifati ustidan davlat nazorati va nazoratini amalga oshirish, energiya uskunalari, energiya ta’minoti tizimlari va energiya sarfining texnik holati.
energiyani tejaydigan va energiya sarflaydigan uskunalar va mahsulotlar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda energiya samaradorligi ko’rsatkichlari bilan ta’minlanadi.
Normativ hujjatlar energiya ishlab chiqarish va iste’mol qilishda uni samarali ishlatish ko’rsatkichlarini, shuningdek ishlab chiqarish jarayonlarining energiya sarfini, isitish, havoni tozalash, shamollatish, issiqlik, suv, gaz va elektr energiyasi, hududlarni, binolar va inshootlarni elektr yoritishda ishlatiladigan energiya ko’rsatkichlarini ko’rsatadi.
energiyadan oqilona foydalanish bo’yicha normativ hujjatlar, texnik qoidalar va normalar barcha energiya ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar uchun majburiydir. energiya sifati tegishli normativ hujjatlar bilan belgilangan talablarga javob berishi kerak.
energetikani tekshirishning me’yoriy-huquqiy bazasining maqsadi davlat standartlarida, texnologik reglamentlarda, texnik va uslubiy hujjatlarda:

• 
  yoqilg’i-yenergetika resurslarini qazib olish, ishlab chiqarish, qayta ishlash, tashish, saqlash, iste’mol qilish, utilizatsiya qilishda ulardan samarali foydalanish va yo’qotishlarni kamaytirish talablari;
  

• 
  yoqilg’i-yenergetika resurslaridan foydalanish natijasida atrof-muhitni ifloslantiruvchi biosfera ifloslantiruvchi moddalarini (qattiq chiqindilar, suyuq chiqindilar, gaz chiqindilari, loy, aralashmalar; shovqin, maydonlar, radiatsiya) cheklovchi energiya sarflaydigan obyektlar va jarayonlarning energiya samaradorligi ko’rsatkichlarining standart qiymatlari;
  
• 
  energiya iste’moli obyektlari va jarayonlarining energiya samaradorligining standart ko’rsatkichlariga muvofiqligini tekshirish qoidalari;
  
• 
  yoqilg’i-yenergetika resurslari iste’molchilarini energiya tadqiqotini o’tkazish orqali yoqilg’i-yenergetika resurslaridan samarali foydalanish ustidan davlat nazoratini amalga oshirish tartibi;
  

•Ishlab chiqarish, ishlab chiqarish, qayta ishlash, tashish, saqlash va iste’mol qilish bosqichlarida yoqilg’i-yenergetika resurslarini hisobga olishda o’lchovlarning aniqligi va bir xilligini ta’minlashga qo’yiladigan talablar;

• 
  energiyani tejash va energiya samaradorligi sohasidagi standartlar, normalar va normalarning O’zbekistonda tan olingan xalqaro, davlatlararo, mintaqaviy, xorijiy standartlarga muvofiqligini ta’minlash qoidalari;
  
• 
  energiya sarflaydigan obyektlarni rivojlantirish, ishlab chiqarish, sotib olish va ulardan foydalanishga energiya sarf-xarajatlari bo’yicha me’yorlar va
  

qoidalarda belgilangan darajadan oshadigan cheklovlar. 6. Energiyani tejash sohasidagi me’yoriy va uslubiy hujjatlarni qo’llashning asosiy yo’nalishlari:

• 
  energiya tejash bo’yicha federal va mintaqaviy qonunlarni takomillashtirish; • energiya tejaydigan dasturlarni ishlab chiqish, energiya tejaydigan loyihalarni rejalashtirish va amalga oshirish, energiya sarflaydigan obyektlarni yaratishda va jarayonlarni amalga oshirishda energiya tejash ishlarini tashkil qilish;
  
• 
  umumiy texnik standartlarni, energiyani tejash bo’yicha boshqa me’yoriy va uslubiy hujjatlarni, normativ-huquqiy hujjatlarni va dasturlarni ishlab chiqish va tasdiqlash; energiya sarflaydigan obyektlar va texnologik jarayonlar uchun energiya samaradorligining me’yoriy ko’rsatkichlarini belgilash;
  
• 
  yoqilg’i-yenergetika resurslari iste’molchilarining energiya tadqiqotlari va energiya sertifikatsiyasini o’tkazish;
  
• 
  muvofiqlikni baholash (sertifikatlash) tartibi va qoidalarini, yoqilg’i- yenergetika resurslaridan foydalanuvchi obyektlarni energiya samaradorligining standart ko’rsatkichlariga muvofiqligini sinov usullarini belgilash; O’lchash usullarining aniqligi va o’lchovlarning bir xilligini ta’minlash uchun standartlarni belgilash: yoqilg’i-yenergetika resurslarini ishlab chiqarish, ishlab chiqarish, qayta ishlash, tashish va iste’mol qilishni metrologik nazorat va nazorat qilish;
  
  • 
    qayta tiklanadigan, yangi energiya manbalari, ikkilamchi energiya manbalari va muqobil yoqilg’i turlarining standartlarini ishlab chiqish. 7. Energiyani tejashni me’yoriy va uslubiy jihatdan qo’llab-quvvatlash natijalari:
    
• 
  davlatlararo (GOST), davlat (GOST R), sanoat (OST) darajalarida, shuningdek ilmiy-texnik jamiyatlar (STO) va korxonalar (STP) standartlarida energiya tejash sohasidagi normativ hujjatlar. ;
  
  • 
    ijro etuvchi hokimiyat organlari tomonidan qabul qilingan energiyani tejash bo’yicha texnik reglamentlar, qoidalar, ko’rsatmalar va boshqa me’yoriy hujjatlar; energiya tejashni hisoblash va energiya tejaydigan loyihalarning iqtisodiy samaradorligini asoslash uchun uslubiy hujjatlar; Foydalanish samaradorligini oshirish va birlamchi yoqilg’i-yenergetika resurslarini yo’qotishlarni kamaytirish, ikkilamchi yoqilg’i-yenergetika resurslari, qayta tiklanadigan energiya va muqobil yoqilg’idan foydalanish orqali energiya tejash modellari, usullari, sxemalari, algoritmlari, energiya tejash modellarini belgilaydigan metodik hujjatlar Ishlab chiqarish, ishlab chiqarish, qayta ishlash, tashish, saqlash va iste’mol qilish bosqichlarida yoqilg’i-yenergetika resurslarini hisobga olishda o’lchovlarning bir xilligini, metrologik nazorat va nazoratni ta’minlaydigan o’lchash usullarining aniqligiga talablarni tartibga soluvchi uslubiy hujjatlar. 8. Iqtisodiy va moliyaviy siyosat, yangi texnologiyalarni rivojlantirish va ilmiy-texnikaviy taraqqiyot, tabiiy zaxiralarni saqlash va ijtimoiy soha uchun vakolatli federal ijro etuvchi organlar normativ va uslubiy hujjatlarni muhokama qilish va muvofiqlashtirishda ishtirok etadilar. Mintaqaviy darajada energiyani tejashni me’yoriy va uslubiy jihatdan ta’minlash sohasidagi ishlar quyidagilar tomonidan amalga oshiriladi: • subyektning ijro etuvchi hokimiyati; mintaqaviy energiya komissiyalari; davlat standartining hududiy organlari; ilmiy-texnik markazlar va energiya tejash agentliklari.
    

Ushbu qonunlarga muvofiq 2000 tfu dan ortiq iste’mol qiladigan korxonalar majburiy energiya tekshiruvidan o’tkaziladi. yilda. energiya tekshiruvlari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 7 avgustdagi 164- sonli qarori bilan tasdiqlangan "Yenergiya tekshiruvlarini o’tkazish va yoqilg’i- yenergetika resurslaridan foydalanuvchilarni ekspertizadan o’tkazish qoidalari" ga muvofiq amalga oshiriladi. Ushbu qoidalar energiya auditorlarini yoqilg’i- yenergetika resurslaridan foydalanish samaradorligini baholash va yoqilg’i va energiya ta’minoti narxini pasaytirish imkoniyatini aniqlash maqsadida energiya auditi va yoqilg’i-yenergetika resurslaridan foydalanuvchilarni ekspertizadan o’tkazish tartibini tartibga soladi.
O’zbekiston energetik tadqiqotlar o’tkazish bo’yicha ixtisoslashtirilgan tashkilotlar sonining ko’payishida borgan sari jadal rivojlanmoqda. energiya tadqiqotlari energiya ishlab chiqarish va iste’mol qilish samaradorligini baholash uchun o’tkaziladi. Yillik energiya iste’moli ikki ming tonnadan ortiq standart yoqilg’i yoki - ming tonnadan ortiq motor yoqilg’isiga ega bo’lgan korxonalar, muassasalar va tashkilotlar majburiy energiya tekshiruvidan o’tkaziladi. energetika tekshiruvlarini o’tkazish tartibi va shartlari O’zbekiston Respublikasi Hukumati tomonidan belgilanadi.
energiya tadqiqotlari dastlabki majburiy sertifikatlashdan o’tgan va litsenziyani olgan ixtisoslashtirilgan tashkilotlar tomonidan o’tkaziladi. energiya tadqiqotlarini o’tkazish huquqi uchun yagona guvohnoma shakli, litsenziyani taqdim etish, rasmiylashtirish, berish va uzaytirish tartibi, shuningdek tegishli me’yoriy-huquqiy talablar belgilandi.
energiya auditi buyurtmachining tashabbusi bilan o’tkaziladi va uning yakuniy maqsadi tadqiqotlar natijalari va tegishli ma’lumot bazasidan foydalangan holda energiya auditorlari tomonidan taklif qilingan iqtisodiy asoslangan choralarni kiritish orqali energiya samaradorligini oshirishning mumkin bo’lgan imkoniyatlarini aniqlashdir.
energiya auditi bu murakkab va qimmatbaho voqyea bo’lib, uning zarurati va foydaliligi har doim ham korxona rahbarlariga tushunarli bo’lavermaydi. Shuning uchun uni har bir bosqichda korxona rahbariyati bilan kelishilgan holda bosqichma-bosqich o’tkazish tavsiya etiladi. Bu energiya auditi algoritmiga ma’lum talablarni qo’yadi.
Oldingi har bir qadam natijalarni mijozlar vakillari bilan muhokama qilish, o’zaro tushunishni topish bilan yakunlanishi kerak.
Shundan keyingina keyingi bosqichga o’tish. energiya auditi o’tkazilishining muhim jihati nafaqat taqdim etilgan natijalarning, balki energiya auditi ishlaydigan barcha hujjatlarning ham maxfiyligi hisoblanadi, chunki bu tijorat siri bo’lishi mumkin.
energiya auditi va energiya auditini o’tkazadigan kompaniyaning malakasiga alohida talablar qo’yiladi. energiya auditorlariga qo’yiladigan malaka talablari. energiya auditori energetika ixtisosligi bo’yicha yuqori muhandislik ma’lumotiga, yaxshi nazariy bilimga ega bo’lishi va sanoat va ijtimoiy obyektlarda energiya va energiyani tejash sohasida kamida besh yil ish tajribasiga ega bo’lishi kerak.
Ushbu standart harbiy texnika, yadroviy, kimyoviy va biologik energiya sarflaydigan obyektlarga taalluqli emas. Standartda belgilangan qoidalar mulkchilik va qaramlikdan qat’i nazar, O’zbekiston Respublikasi hududida
joylashgan korxonalar, tashkilotlar, mintaqaviy va boshqa birlashmalar, shuningdek energiya manbalaridan foydalanish va energiya tejash bilan bevosita bog’liq bo’lgan boshqaruv organlari tomonidan foydalanish uchun majburiydir. Standart qoidalari ilmiy-texnik, o’quv va ma’lumotnomalarda, energiyani tejash va yoqilg’i-yenergetika resurslaridan samarali foydalanishni ta’minlash bo’yicha me’yoriy, uslubiy hujjatlarni ishlab chiqishda va rejalashtirishda qo’llaniladi.

9.