АБДУЛМАЛИК ИБН МАРВОН
Шимолий
Африка
Киргогн
ташаббус курсатган. Унинг эронлик ко-
тиби Зоданфаррух ибн Пирийнинг ёр-
дамчиси Солих ибн Абдуррахмон хисо-
ботларни араб тилида тузиб боришни
таклиф килади ва бу ишни бажаришни
уз зиммасига олади. Тез орада А.и.М. Да-
машкда хам расмий ишларни араб тили
да юритишни буюради. Сулаймон ибн
Саъид исмли шахе бир йил мобайнида бу
ишларни тартибга солади ва эвазига ха-
лифадан катта мукофот олади.
А.и.М. ёшлигидан Куръон, хадис ва
фищ илмларини урганишга астойдил
киришган. Халифа булмасидан олдин
умавийлар саройида Шаъбий ва аз-Зух-
рий сингари буюк алломалардан
маго-
зий ва хадис урганади.
Финрf ва хадис
сохаларида чукур илмларни эгаллаб,
Мадина уламоларидан Саъид ибн Му-
сайяб ва Урва ибн Зубайр каби алло-
малар даражасига етади. Усмон (р.а.),
Абу Хурайра (р.а.), Абу Саъид ал-Худрий
(р.а.), Умму Салама (р.а.), Муовия (р.а.),
Абдуллох ибн Умар (р.а.) ва б.
сацоба-
лардан хадис урганади. Урва ибн Зу
байр, Ражо ибн Хайва ва аз-Зухрий каби
мууаддислар ундан хадис ривоят кил
ганлар. Ривоят килган хадислари оз
булгани боис исми
му^аддислар ораси-
да кам тилга олинган. А.и.М. хадис тах~
силини халифалик даврида хам давом
эттиради. Шаркий минтакаларда но-
маълум ва машхур булмаган хадислар-
нинг пайдо булишига алохида эътибор
каратиб, 75 (695) й.нинг
%аж мавсумида
Килган хутбасида халкни ушбу хадис-
лардан огох булишга, Куръони карим ва
диннинг
катъий хукмларига риоя ки-
лишга чакиради.
А.и.М. ижтиход кила оладиган дара-
жада И слом хукуцидан бохабар
фа^их,
булган. Шунингдек, шеъриятга хам ки-
зиккани ва адабий мавзуларда бахслаш-
гани хам айтилади. Хасан ал-Басрий ва
Абдуллох ибн Ибоз каби замонасининг
буюк олимлари б-н ижтимоий масала-
ларда бахс-мунозаралар олиб борган.
Илмга булган хУРмати боис, Абдуллох
ибн Умар (р.а.), Хасан ал-Басрий ва Анас
ибн Молик (р.а.)ларни уша даврдаги
машхур волий Хажжождан химоя кила
ди ва улимдан саклаб колади. Абдуллох
ибн Зубайрга карши курашаётган пай-
тида уни зиёрат килиш учун Дамашкка
келган аз-Зухрийнинг барча карзларини
тулайди.
А.и.М.
даврида ободончилик ишлари-
га алохида эътибор каратилган. Катта-
гина империя даражасига етган Ислом
давлатининг турли минтакаларида йул-
лар, куприклар ва иншоотлар курилган.
Ислом оламидаги илкулкан жомелардан
259
АБДУЛМАЛИК ИБН УМАЙР
саналган «Кубба ас-сахра» шу даврда
бунёд этилган. Шунингдек, Х,ажжож то
монидан Ирокнинг учинчи йирик шахри
булган Восит барпо этилган. У волий-
лик килган минтакада зироатга алохида
эътибор каратилган. Экинларни суго-
риш учун каналлар курилиб, ахолининг
турмуш даражаси юксалган.
Ислом давлати Муовия (р.а.) даврида
баркарорлашгани маълум. Бирок кейин-
ги сиёсий ва иктисодий узгаришлар Ис
лом давлатчилигининг янги шароитлар
такозо этган тарзда такомиллаштириш-
ни талаб киларди. Ушбу хаётий зарурат
халифа А.и.М. томонидан чукур идрок
этилгани шубхасиздир.
Бунинг натижа-
ларидан бири сифатида почта хизмат-
лари ва ахборот-хабарлашув вазифала-
рини бажарувчи
барид ташкилоти туб
дан такомиллаштирилган. Худудлари
анчагина кенгайган Ислом давлатининг
деярли барча улкаларида содир булиб
турган исёнлардан шу ташкилот воси-
тасида хабардор булиниб, уларнинг ол-
дини олиш ва уз вактида бартараф этиш
чоралари курилган.
А.и.М.
умавий халифаларининг энг
буюкларидан бири булгани шубхасиз. У
халифалик курсисини эгаллаган пайтда
ички тартибсизликлар боис мамлакат
пароканда вазиятда эди. Дастлабки пайт-
ларда нуфузи
факат Шом ва Миср б-н
чекланган А.и.М., кейинчалик ички низо-
ларга бархдм бериб, Ислом давлатининг
яхлитлигини
таъминлашга
эришган.
Шимолий Африкадаги Ислом хукмрон-
лигини тиклаган. Византияни узи б-н
хисоблашишга мажбур этган. Вафотидан
кейин угли Валидга Атлантика океани-
дан Жайхун дарёсигача булган худудлар-
ни уз ичига олган, харбий-сиёсий нуктаи
назардан анчагина кудратли булган дав-
латни мерос килиб колдирган.
А.и.М. араб сиёсий элитасининг олий-
маком зодагонлар сифатидаги мавкеига
чек куйиб, узини оддий хукмдорлардек
тутган илк
умавий халифадир. У халифа-
260
ликнинг сиёсий яхлитлиги хамда ички
баркарорлигини таъминлаш масалала-
рида каттиккул хукмдор булган.
Ад.: Ибн Саъд.
Do'stlaringiz bilan baham: