Энциклопедия 9-том

 
Husaynbek bila hazrat sohibqiron Jeta cheriki bilan urushub, 
muzaffar va mansur bo’lg’onlari 
Husaynbek va hazrat sohibqiron hazrat Haqqning shukr va siposidin 
so’ng saodat va davlat bilan otlanib, ikki qul tartib ettilar: Xusaynbek o’ng 
qo’l sori bo’ldi va hazrat sohibqiron so’l qo’l bo’lub yuridilar. Va dushman 
cherikikim, Tosh arig’ida erdi, ul taqi ikki qo’l bo’lub, o’ng qo’lda Ilyos 
Xojaxon va Hamidbek turdilar. Va so’l qo’lda Tug’ Temur va Bekkichik 
turdi
9
. 
Loy urushining sharhi 
Hazrat Maliki allomdin bandasig’a davlat bersa, ul avval bandani jafo 
va nakbat bila azob qilur. Va agar ham’iyat va xuzur bersa, yana ani 
parishonliq va nomurodliq ichida solur. Base, davlatkim, anda bor mehnat, 
xorluqkim anda bor — izzat. Va bu so’z hazrat sohibqironning sha’nida 
tururkim, chun ul qish o’tub, bahor mavsumikim, olamni yana jannatdek 
qildi. 
Bovujud ulkim, javzo mavsumi erdi, ancha yamg’ur to’kdikim, olam 
to’la suv bo’ldi va andoq balchiq bo’ldikim, ot yeridin tebrana olmay va 
otliqu yayoqqa majoli harakat yo’q erdi. Va o’z yerlariga hayron bo’lub 
9
Sharofiddin Ali Yazdiy ―Zafarnoma‖. T., ―Sharq‖, 1997, 89-bet. 

---

24 
yamg’ur jihatidin boshlarig’a kapanak tortib turub edilarkim, muxolif cheriki 
alarga yetti, kapanaklarini boshlaridin tashlab, urush qildilar
10
. 
Jeta cheriki Samarqand shahrining qamal qilg’onlari 
Jeta cheriki Samarqandg’a yettilar. Va ul mahalda Samarqandning 
qal’asi yo’q erdi. Mavlonozoda Samarqandiy va Xo’rdak Buxoriy va Abu 
Bakr Kalaviy Naddof shahar eliga dedilarkim, ko’chaband va muhofizatqa 
mashg’ul bo’ldilar. Va muddati ul shaharning ra’iyatlari bovujud ulkim, alar 
ichida hokimi yo’q erdi, andog’ urushtilarkim, malak falakda alarg’a 
maxtadi. Va Jeta cherikiii qo’ymadilarkim, shaharning yaqinida kelgaylar. 
Qamal asru uzun bo’lg’oy jihatidin ojiz bo’lub, xudoyg’a yolbordilar. 
Alarning duolari mustajob bo’lub, hazrat Haqqining lutfi faryodlarig’a yetib, 
nasimi ruhbaxsh Fa-ipna ma’a-l-’usri yusran iina ma’al-usri yusro rahmati 
Ilohiydin kelib, Jeta cherikining otlari ichida vabo tushub, ancha ot o’ldikim,
to’rt kishi orasida bir ot qolmadi
11
. 
XIV asrning 60-yillarida Movarounnahrda hukm surgan nihoyatda 
og’ir siyosiy va iqtisodiy vaziyat mamlakatni birlashtirib, kuchli bir davlat 
tashqil etishni talab qilmoqda edi. Amir Husayndan ko’ra Amir Temur o’z 
zamonining bunday talabini yaxshiroq tushunardi. Shuning uchun ham u o’z 
faoliyatining dastlabki bosqichida barcha harakatni Movarounnahrda 
markazlashgan davlat tuzishga qaratadi. Bunday maqsadni amalga oshirishda 
u ruhoniylar, harbiylar, savdogarlar va shahar hunarmandlari tabaqalariga 
suyanadi. Amir Temur tarqoq mamlakatni birlashtirishga kirishar ekan, 
ko’rashni avvalo ichki va o’ziga yaqin g’animlaridan boshlaydi. 1370- 
yilning bahorida Amir Temur kuchli raqib, sobiq ittifoqdoshi, Balx 
hukmdori Amir Husaynga qarshi yo’lga chiqadi. Qo’shin Termiz yaqinidagi 
Buyo qishlog’iga yetganida aslzodalardan Sayyid Baraka Amir Temur 
faoliyatini qo’llab-quvvatlab, unga Oliy hokimiyat ramzi katta nog’ora— tabl 
10
O’sha joyda. 
11
Qarang: ―Zafarnoma‖.95-bet. 

---

25 
bilan yalov — bayroq tortiq qiladi. Shubhasiz bu voqea siyosiy ahamiyatga 
ega edi. Chunki u saltanatlik ramzi edi. Amir Temur buni yaxshi tushunardi.
Shuning uchun ham u Balxga yetmasdan O’rpuz mavzeida amir va no’yonlar 
bilan mashvarat (majlis) o’tkazadi. Ko’pchilikning xohish va ixtiyori bilan, 
qadimiy qonun-qoidaga ko’ra, chingiziylar avlodidan bo’lgan Suyurg’atmish 
o’g’lon (1370—1388) mamlakat podsholigi taxtiga o’tqiziladi. Bu orada 
Amir Temur qo’shini to Balxga yetib borgunicha, yo’l-yo’lakay unga yangi-
yangi kuchlar kelib qo’shiladi. Bu paytga kelib Amir Husaynning ko’pchilik 
amirlari uni tark etadilar. Jangda Amir Husayn qo’shinlari yengiladi, ikki 
ko’nlik qamaldan so’ng, 1370-yilning 9-aprelida Balx shahri Amir Temurga 
bo’ladi. Amir Husayn asir olinib, qatl etiladi. Ushbu tarixiy voqealar haqida 
―Zafarnoma‖da quyidagicha ma’lumotlar berilgan: