Эмт ва комплексларни бошқариш”

Назорат учун саволлар

1. 
   ЭЮ тезлигини ростлаш деб нимага айтилади?
   
2. 
   Тезликни ростлашнинг механик ва электр усуллари қандай фарқланади?
   
3. 
   Тезликни ростлашнинг асосий кўрсаткичларини айтинг ва таърифланг
   
4. 
   Ростлаш диапазони қандай аниқланади?
   

3-МАЪРУЗА
Асинхрон двигателни тезлигини ростлаш усуллари.
Режа

1. 
   Асинхрон двигателни статор ва ротор занжирига каршилиш улаб ростлаш.
   
2. 
   Асинхрон двигателни тармоқ кучланишини ўзгартириб ростлаш.
   
3. 
   Тармоқ кучланишни частота кийматларини ўзгартириб ростлаш. Жуфт кутблар сонини ўзгартириб ростлаш.
   

Асинхрон двигателни статор ва ротор занжирига каршилиш улаб ростлаш.

а) Статор занжиридаги резисторлар ёрдамида координаталарни ростлаш. 3.1,а-расмда, АД координаталарини статор занжиридаги қўшимча резисторлар ҳисобига ростлаш имкониятини берадиган схема келтирилган. Бу усул, асосан, қисқа туташув роторли АД нинг ток ва моментини ўтиш жараёнларида ростлаш (чегаралаш) учун қўлланилади.
Бу усулда олинадиган сунъий характеристикалар 3.1,б-расмда келтирилган. Улар механик характеристикаларнинг қуйидаги характерли нуқталарини тахлил қилиш асосида қурилган:
1) Идеал салт юриш тезлиги ₀ статор фазасининг қаршилиги R₁ га боғлиқ эмас, шунинг учун барча сунъий характеристикалар тезлик ўқидаги ушбу нуқтадан ўтади.
2) АД нинг критик моменти ва сирпаниши R_1қ нинг ортиши билан камайиб боради. (M_к = 3 /(2₀ x_к) s_к = /x_к )
3) АД ни ишга тушириш моменти М_и.т ҳам (у, s =1 бўлганда
M = . ифода орқали аниқланади) R_1қ нинг ортиши билан камаяди.



3.1-расм. АД координаталарини статор занжирларидаги
резисторлар ёрдамида ростлаш: а-схема; б-механик характеристикалар

3.1,б-расмдаги сунъий характеристикалар АД тезлигини ростлаш учун кам тўғри келади: Улар тезлик ўзгаришининг унча катта бўлмаган диапазонини таъминлайди; R_1қ нинг ортиши билан АД характеристикасининг бикрлиги ва унинг критик момент билан характерланадиган юкламага чидамлилик қобилияти камаяди; усул тежамлилигини пастлиги билан ҳам фарқланади.

Ушбу камчиликлар ҳисобига, АД тезлигини унинг статор занжиридаги актив резисторлар ёрдамида ростлаш усули кам қўлланилади. Юқорида айтилганидек, бу усул, қисқа туташув роторли АД нинг ток ва моментини, турли ўтиш жараёнларида- ишга тушириш, реверс ва тўхтатишда чеклаш учун фойдаланилади.
б) Ротор занжиридаги резисторлар ёрдамида координаталарни ростлаш. Фаза роторли АД тезлиги, токи ва моментини ростлашнинг энг кенг тарқалган усулларидан бири, уни роторига қўшимча резисторларни киритиш ва ўзгартириш билан боғлиқдир. Ростлашнинг ушбу усулини амалга оширувчи схема 3.2. а-расмда келтирилган. Бу усулнинг асосий афзаллиги уни рўёбга чиқариш соддалиги бўлиб, бу унинг бир қатор электр юритмаларда кенг қўлланилишига олиб келади.
Ушбу усулда олинадиган сунъий механик характеристикаларни қуриш учун (4.2, б-расм), унинг характерли нуқталарининг тахлилини ўтказамиз.
M_{к = ;} ва s_{к =} ,
ифодалар ҳамда идеал салт юриш тезлиги (₀=2₁/р) учун ёзилган ифодадан фойдаланиб қуйидагиларни аниқлаймиз:
1) АД нинг идеал салт юриш тезлиги ₀ – R_2қ ростланганда ўзгармасдан қолади;
2) бунда двигателнинг максимал (критик) моменти М_к ҳам ўзгармасдан қолади;
3) критик сирпаниш s_к - R_2қ нинг ортиши билан орта боради.
Бажарилган тахлил табиий 1(R_2қ= 0) ва сунъий 2-3 (R_2қ2 > R_2қ3) характеристикаларни қуриш имконини беради.
Бу характеристикалардан АД тезлигини ростлашда фойдаланиш, мустақил қўзғатишли ўзгармас ток двигателнинг (ЎТД) кўрсаткичларига мос бўлган кўрсаткичлар билан характерланади.
Тезликни ростлаш диапазонини унча катта эмас: D=23:1 атрофида, бу тезликни ростлаш диапазонини ортиши билан характеристика бикрлигини камайиши ва исрофларни кўпайиши орқали белгиланади. Реостатли ростлашда ростлаш равонлиги ҳам унча катта эмас ва у қўшимча резисторни ўзгартириш равонлиги билан аниқланади. АД нинг тезлиги фақат, табиийдан қуйига ўзгаради.



3.2-расм. АД координаталарини ротор занжирларидаги
резисторлар ёрдамида ростлаш: а-схема; б-механик
характеристикалар

Сирпаниш s нинг ортиши билан ротор занжиридаги исрофлар

Р₂ = Р_эм - Р₂ = М₀ - М = М₀s- кўпаяди, шунинг учун тезликни катта диапазонини амалга ошириш, электр юритмада анча кўп бўлган энергия исрофларига ва унинг ф.и.к. ни пасайишига олиб келади.
Бу усул билан тезликни ростлаш, унча катта бўлмаган тезликни ростлаш диапазони талаб қилинадиган ва кичик тезликлардаги ишлаш вақти узоқ бўлмаган юритмаларда ишлатилади. Мисол учун, ушбу усул бир қатор кўтариш – узатиш машина ва механизмларининг электр юритмаларида кенг қўлланишига эгадир. Кўриб чиқилаётган усулдан, АД токи ва моментини ишга тушириш пайтида ростлаш (чегаралаш) учун ҳам фойдаланилади.
3.2,б-расмдаги характеристикалардан, R_2қ ни ўзгартириш ҳисобига, двигателнинг юкламага чидамлилик қобилиятини камайтирмай туриб, АД ни ишга тушириш моментини критик моментгача ошириш имконияти борлигини кўриш мумкин. АД нинг бундай хоссаси, уни табиий характеристикадаги ишга тушириш моменти M_ит дан кўп бўлган юклама моменти билан ишга туширишда ҳам фойдаланилади.
АД нинг ишга тушириш токи, га мос равишда, R_2қ ортиши билан камаяди, бу уни қўшимча резисторлар киритиш ёрдамида чегаралаш имконини яратади.

2. АД координаталарини ростлашнинг мумкин бўлган усулларидан бири, унинг статоридаги кучланиш қийматини ўзгартиришдир, бунда ушбу кучланишнинг частотаси ўзгармас бўлиб, у ўзгарувчан ток тармоьининг частотасига тенг бўлади. 3.3.а-расмда бу усулни амалга оширувчи электр юритма схемаси келтирилган. Таъминловчи тармоқ билан АД статори орасига кучланиш ўзгарткич уланган. АД координа-таларини ростлаш кучланишни ўзгартириш ёрдамида амалга ошириш M_{к = ;} формулани тахлилидан келиб чиқади. Унга кўра, фазадаги кучланишни ростлаш йўли орқали критик (максимал) моментни М_к ни ўзгартириш мумкин ва шу билан бирга сунъий характеристикалар олинади. АД нинг критик сирпаниши ва унинг синхрон тезлиги кучланишга боьлиқ эмас ва улар уни ростлашда ўзгармасдан қолади.

3.3-расм. АД координаталарини статордаги кучланишини ўзгартириш орқали ростлаш: а– схема; б - механик характеристикалар
3.3, б-расмда АД ни, унинг статоридаги кучланишни ростлашдаги механик характеристикалари келтирилган. Ушбу графиклардан кўринадики, олинган сунъий характеристикалар тезликни ростлаш мақсадларига кам тўьри келади, чунки кучланишни камайиши билан АД нинг критик моменти ва унинг юкламага чидамлилик қобилияти жуда кескин равишда камаяди, тезликни ростлаш диапазони эса жуда кичикдир. Шу сабабларга кўра, 3.3,а - расмда кўрсатилган очиқ схема асосан АД нинг моменти ва унинг токини ростлаш учун фойдаланилади. АД тезлигини ростлаш учун эса ёпиқ тизимлар яратилади.