Embriologiya

---

Embriologiya
Embriologiya
 (
qadimgi yunoncha
: 
ἔμβρυον
- embrion va 
-λογία
logiya) — 
embrion
(murtak,
pusht) ning hosil boʻlishi va rivojlanishi qonuniyatlari toʻgʻrisidagi fan. 
Odam
va 
hayvonlar
Embriologiyasi hamda oʻsimliklar embriologiyasi farqlanadi.
Mikroskop
 orqali embrion (sakkiz 
hujayradan
 iborat)
(1) 
morula
 (2) 
Blastula

---

Odam va hayvonlar Embriologiyasi old embrional taraqqiyot (
oogenez
, 
spermatogenez
),
uruglanish
, embriogenez, yaʼni 
tuxum
va embrion parda ichidagi rivojlanish, shuningdek,
lichinkalik (koʻpgina umurtqasizlar va amfibiyalarda), postembrional (baliqlar, sudralib
yuruvchilar va qushlarda) yoki postnatal (sut emizuvchilarda) davrlarni oʻrganadi.
Odam Embriologiyasi embrionning erkak jinsiy hujayrasi (
spermatozoid
) bilan ayol jinsiy
hujayrasi (
tuxumhujayra
)ning qoʻshilib urugʻlanishi (murtak boshlangʻichi) paytidan boshlab
to organlarning vujudga kelishi (organogenez)gacha boʻlgan rivojlanish davrlarini oʻrganadi.
Akusherlik amaliyotida tuxumhujayra urugʻlangach, 8 haftagacha embrion, 9haftadan keyin
rivojlanishi homila deb ataladi, shuning uchun embrionning 9 haftadan keyingi rivojlanishidan
to tugʻilgunicha boʻlgan davr homiladorlik davri qisoblanadi.
Erkak va ayol jinsiy hujayralari bachadon nayi (tuxum yoʻli)da bir-biriga qoʻshiladi; uruglangan
tuxumqujayra nay orqali bachadonga qarab intiladi va taxminan bir qaftada bachadonga yetib
boradi. Bachadonning shilliq pardasi murtakni qabul qilib olishga tayyor turadi. Murtak
bachadon devoriga payvandlanib oladi (
implantatsiya
) va shundan boshlab oʻsib, taraqqiy
etadi.
Embriologiyada murtakning bir necha taraqqiyog bosqichi farq qilinadi: otalangan
tuxumqujayraning boʻlinishi, murtak varaqlarining paydo boʻlishi, organlarning shakllanishi va
rivojlanishi.
Vazifasi va tadqiqot usullariga koʻra, umumiy, qiyosiy, eksperimental, populyatsion va
ekologik Embriologiya ajratiladi. Qiyosiy Embriologiya dalillari hayvonlarning tabiiy
sistemasini ishlao chiqish uchun asos boʻladi. Eksperi.msntal Embriologiya aʼzo va
toʻqimalarni olib tashlash, koʻchnrib oʻtqazish va suiʼiy muhitda oʻstirish orqali ularning kelib
chiqishi mexanizmlari va ontogenezda rivojlanishini oʻrganadi. Embriologiya sitologiya,
genetika, biokims, molekulyar biologiya va boshqalar fanlar bilan birgalikda rivojlanishi
natijasida individual rlvojlanish qonuniyatlari haqidagi fan — rivojlanish biologiyasi yoki
ontogenetika vujudga keldi.
Hindiston, Xitoy, Misr va Yunonistondagi (miloddan avvalgi 5-asr) embriologik tadqiqotlarda
diniyfalsafiy taʼlimot aks etgan. Bu qarashlar Gippokrat va Aristotel asarlarida ham oʻz
ifodasini topgan. Gippokrat va uning izdoshlari odam embrioni rivojlanishini oʻrganishga
ahamiyat berib, uni tovuq tuxumidan joʻjaning shakllanishiga qiyoslashni tavsiya qilganlar.
Aristotelning embriogenezda aʼzolarning ketmaket shakllanishi toʻgrisidagi taʼlimoti
epigenetik tasavvurlarga asoslangan. Bu qarashlar 16-asrgacha deyarli oʻzgarishsiz qoldi. U.
Garvey asarining nashr qilinishi (1651) Embriologiya rivojida muhim burilish yasadi. Italiyalik
olim M.Malpigi mikroskop yordamida joʻja rivojlanishining xuddi shu bosqichida ilgari maʼlum
boʻlmagan qism (aʼzo)larini koʻrishga muvaffaq boʻldi (1672), u Embriologiyada 18-asr

---

oxirigacha saqlanib kelgan preformistik tasavvurlar (embrion rivojlanishi unda oldindan
mavjud boʻlgan xilmaxil strukturalarning oʻsishi)ni yoqlab chiqqan. Bunga K.F.Volf oʻz
asarlaridagi (1759) maʼlumotlar bilan qattiq zarba berdi. Hozirgi zamon
Embriologiyasiningasoschisi K.M.Ber sut emizuvchi hayvonlar va odam tuxumdonidagi
tuxumni kashf qildi va tavsiflab berdi (1827). Evolyutsion qiyosiy embriologiya Ch.Darvin
nazariyalariga asoslangan. A.O. Kovalevskiy va I.I.Mechnikovning ilmiy izlanishlari turli
tiplarga mansub hayvonlarning bir-biriga qarindoshligini isbotlaydi. A.O.Kovalevskiyning
embrional varaqlar toʻgʻisidagi nazariyasiga (1871) koʻra, barcha koʻp hujayrali hayvonlarning
asosiy aʼzolar sistemasi dastlab hujayra qatlamlari koʻrinishida rivojlanadi. Bu koʻp hujayrali
hayvonlar barcha tiplarining kelib chiqishi bir ekanini koʻrsatadi. Tavsiflovchi tadqiqotlar bilan
bir qatorda eksperimental Embriologiya ham rivojlanmoqda. Ilk embrional rivojlanish,
urugʻlanish, boʻlinish, embrional veraqlarning vujudga kelishi, organogenez, gistogenez va
patologik rivojlanishning turli koʻrinishlarini oʻrganish, ayniqsa, kimyoviy agentlar yordamida
rivojlanishni kuchaytirish, embrional shakllanishning harakatlantiruvchi kuchlarini aniqlash,
hujayra differensiatsiyasining genetik va sitologik asosini ochish hozirgi zamon
Embriologiyasi oldidagi muhim masaladir.
Embriologiya maʼlumotlaridan (tibbiyotda turli anomal va tugʻma majruhliklarni oldindan bilib
olish), qishloq xoʻjaligi amaliyotida (mas, organizmga embrional rivojlanish davrida taʼsir etib,
chorva mollari zotini yaxshilash, baliqlarni, foydali hasharotlarni koʻpaytirish,
zararkunandalarni yoʻqotish va boshqalar da) foydalaniladi. Epidemiologik kasalliklar
qoʻzgʻatuvchisi va tarqatuvchilariga qarshi kurashni toʻgʻri tashkil etish uchun Embriologiya
maʼlumotlari zarur. Ad.: Ibragimov Sh., Shodiyev N.,Daminov A., Sitologiya, gistologiya va
embriologiya. T., 1998; Toʻychiye v S Toshmanov N., Fayzullayev S, Sitologiya, embriologiya va
gistologiya, T., 2004.
Embrion
Zigota
Urugʻlanish
Ko‘proq o‘rganish
Ushbu maqolada 
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
 (2000-2005)
maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Yana q.

---

 
Soʻnggi tahrir 2 oy avval
 
Rtfroot
 tomonidan amalga oshirildi
Ushbu maqola 
chaladir
. Siz uni 
boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Embriol
ogiya&action=edit)
 
Vikipediyaga
 yordam berishingiz mumkin.
 
Bu andozani 
aniqrogʻiga
almashtirish kerak.
"
https://uz.wikipedia.org/w/inde
x.php?
title=Embriologiya&oldid=2515143
" dan olindi